Alþýðublaðið - 24.03.1988, Blaðsíða 8

AUGLY-SINGAR inkVniíDi ffnin AUGLÝSINGAR
SIMI SÍMi
681866 JIIjJ: 111 U11 JjllJl J. J? Fimmtudagur 24. mars 1988 681866
SAMEI6INLEGIR HAGSMUNIR
Segir Derek C. Jones hagfrœðiprófessor um lýðrœðisleg rekstrarform fyrirtœkja.
Hugtakið ,,samvinnufélag“ hefur verið notað i svo mörgum ólikum merkingum.
Derek C. Jones prófessor í
hagfræði við Hamilton
Coliege i Bandaríkjunum, er
nú staddur hér á landi í boði
nokkurra samtaka. í dag mun
hann halda fyrirlestur á ráð-
stefnu um lýðræðisleg
rekstrarform fyrirtækja, en
yfirskrift hennar er: „Hvað
getur reynslan i Bandarikjun-
um og Evrópu kennt okkur?“
Alþýðublaðið ræddi við
Jones og spurði hann fyrst
hvernig reka eigi samvinnu-
fyrirtæki.
„Það eru margar gerðir af
samvinnufélögum. Það sem
ég á við með starfsmanna-
samvinnufélagi eru samtök,
þar sem stjórn er í samræmi
við vinnu innta af hendi,
fremur en útvegað fé. Til að
stofna svona félag, byggist
þátttakan á einhverjum fjár-
framlögum. En aðalatriðið er,
að þó fjárframlög geti verið
misjöfn, gildir hin lýðræðis-
lega regla; eitt atkvæði á
hvern meðlim.
Allt starfsfólkið þarf ekki
að gerast félagsmenn, en
óski það þess, getur það það.
Vinnuaflið ræöur því hvernig
starfsemin verður byggð, það
ræður stjórnendurna, það er
starfsfólkið sem endanlega
ber ábyrgðina. Það er því
engin ástæða gegn því að
hefðbundið stjórnarmynstur
sé til, stjórnendurnir yrðu i
grundvallaratriðum ábyrgir
gagnvart starfsfólkinu, í stað
hluthafa utan fyrirtækisins.
Þau þurfa því ekki að vera
óhagkvæm.
Dæmi um svona starfsemi
sem gefist hefur vel, má
finna víðs vegar í heiminum. í
baskahérðum Spánar eru
þekkt samvinnufélög sem
mikið hefurverið fjallað um.
Það er dæmi um hvernig
byggt var úr engu á svæði
sem var hrjáð af atvinnuleysi,
mjög þróað kerfi samvinnu-
félaga, byggt á þessum kenn-
ingum. Starfsfólkið í þessum
félögum fær almennt hærri
laun en starfsfólk í hefð-
bundnum einkafyrirtækjum.
Hver starfsmaður leggur fram
fé til fyrirtækisins, og ef um
hagnaó er að ræða í árslok er
honum dreift sem uppbót
meðal starfsfólksins. Uppbót-
inni er þó haldiö í fyrirtækinu
sem eins konar sparnaðar-
reikningi, þannig að því leng-
ur sem þú ert hjá fyrirtækinu,
því stærri verður eignarhluti
þinn. Hluti hagnaðarins er í
sameiginlegri eign starfs-
fólksins á hverjum tíma, og
þú geturekki gert tilkall til
hans. Hver starfsmaður hefur
aðeins eitt atkvæði, óháð
stærð eignarhluta.
Þegar kreppa var á Spáni
þurftu þau samvinnufélög
sem framleiddu vöru sem
minnkandi eftirspurn var eftir,
annaðhvort að endurhæfa
starfsmenn þess fyrirtækis,
eða flytja þá til annars fyrir-
tækis í nágrenninu þar sem
aukin eftirspurn var. Þannig
að ekki kom til uppsagna og
ekkert atvinnuleysi var. Þessu
fylgir góð menntun, sérstakar
menntastofnanir og mjög
mikilvæg stuðningsöfl, bank-
ar og almannatryggingar,
sem sé kerfi samvinnufélaga
byggt á grundvallaratriðinu;
mikilvægi vinnuaflsins.
Á Italíu eru einstök fyrir-
tæki skipulögð í þessum dúr,
sem eru meðal 200 stærstu á
Ítalíu. Þau eru kannski með
30-40 þúsund starfsmenn
hvert. Þetta eru því mjög stór
fyrirtæki, en ekki hópur fólks
að búatil leirkrúsir o.þ.h.
Þetta er þvi ekki einhver
útópía. Þegar maður lítur yfir
söguna hefur orðið „sam-
vinnufélag11 verið notað i svo
mörgum ólikum merkingum.
Sum samvinnufélög hafa ver-
ió nokkurs konar útópíur,
viljandi höfð lítil. Sum hafa
brugðist af því að fólkið vildi
halda þeim litlum og þau því
ekki náð lágmarks hag-
kvæmnisstærð. Önnur hafa
kallaö sig samvinnufélög, en
í rauninni verið i eigu verka-
fólks. Þau hafa þróast og orö-
ið í engu frábrugðin einka-
fyrirtækjum, því þau höfðu
takmarkaða eignaraðild að-
eins sumra úr hópi starfs-
fólksins. Þá eru komnar tvær
stéttir innan fyrirtækisins og
spenna eykst með þessum
mismunandi völdum. Það er
því áríðandi að skoða þetta í
Ijósi sögunnar, til að s)á hvað
getur gengið og hvað ekki.“
Er ekki hættan fyrir hendi
að valdapýramídi myndist
innan fyrirtækisins?
„Sums staðar hefur verið
reynt að bregðast við slíku,
með því að hafa lýðræðislega
uppbyggingu á öllum þáttum
félagsins og starfsmanna-
fjölda bundinn við 4-500
manns. Það þýðir að í mjög
stórum félögum þyrfti að
skipta fyrirtækinu mjög nió-
ur. Til staðar þarf líka að vera
afl sem héldi áfram aö blása
lífi í þá hugsun að fyrirtækió
sé í eigu starfsfólksins. Og
það er erfitt, á því er enginn
vafi, en það er hægt að gera
það. Að líkindum þyrfti að
tryggja lágmarks upplýsinga-
flæði, þannig að allt starfs-
fólkið vissi af öllum stærri
ákvörðunum sem teknar
væru. Fólkið hefði því upp-
lýsingar fyrir fundi, þannig að
aðalfundir yrðu ekki bara
formsatriði. Það eru því til
leiðir til að komast að því
hvort um misferli sé að ræða.
Á Spáni eru stuðningsöfl
sem tryggja að raunverulegt
lýðræði sé innan fyrirt’ækis-
ins.“
En þegar fyrirtækin
stækka, veröur þá ekki dýr
yfirbygging?
Hagfræðilega virðist sem
flestar verksmiðjur í dag
þurfi ekki meira en 500 verka-
menn hámark. Ef markaður-
inn réttlætir meiri fjölda en
það, minnkar kostnaðurinn
ekki við að fjölga fólki upp I
1000 eða 2000. Fyrirtæki eins
og t.d. General Motors gætu
hugsanlega haft áhuga á
slíku, því markmið slíks fyrir-
tækis er að ná hámarks
heildarhagnaði. Samvinnufé-
lag með efnahagslegt mark-
mið, miðar við hámarks tekj-
ur hvers starfsmanns, en ekki
heildarhagnað. Það er því
engin efnahagsleg ástæða
fyrir stækkun, svo lengi sem
framleiðslukostnaður er stöð-
ugur. Það sem hefur gerst
sums staðar, er að starfsfólk-
ið stofnar nýtt fyrirtæki,
þannig í staö þess að
stækka fyrirtækið, er komið
fleiri aðskildum fyrirtækjum."
Samkvæmt kenningunni
fara því hagsmunir fólksins
og fyrirtækisins saman?
„Já.“
Hvað með neytendasam-
vinnufélög í Bandaríkjunum?
„Þeim svipartil þessara
samvinnufélaga að því leyti
að þau eru opin félög, en
meðlimir í neytendasam-
vinnufélögunum eru neytend-
ur. Starfsfólkið í slíkum félög-
um hefur því ekkert vald,
frekar en í venjulegu einka-
fyrirtæki. Þau tilheyra hvoru
tveggja samvinnufélögum, en
í grundvallaratriðum eru
starfsmannasamvinnufélög
og neytendasamvinnufélög
ólík.“
Hvað með Sambandið?
„Ég hef ekki kynnt mér
þaö. Eina sem ég hef séð
hingað til er mynd frá 100 ára
afmæli Sambandsins.“
□ 1 2 3 n 4
5 □
6 □ 7
8 “ 9
10 □ 11
□ 12
13 □ □
Krossgátan
Lárétt: 1 hérað, 5 andvari, 6 dans,
7 fæði, 8 græðgi, 10 eins, 11
konu, 12 guðir, 13 reikað.
Lóðrétt: 1 kænska, 2 hljóði, 3
þegar, 4 skrautgirni, 5 uppstökk-
ur, 7 múlinn, 9 hækka, 12 reið,
Lausn á síöustu krossgátu.
Lárétt: 1 ostra, 5 þras, 6 arm, 7
mm, 8 natnar, 10 KR , 11 ála, 12
órar, 13 ræðir.
Lóðrétt: 1 orrar, 2 samt, 3 ts, 4
aumrar, 5 þankar, 7 malar, 9 nári,
12 óö.
Gengiá
Gengisskráning 57 - 22. mars 1988

Kaup Sala
Bandarikjadollar 39.180 39.300
Sterlingspund 71,778 72,998
Kanadadollar 31,413 31,509
Dönsk króna 6,0477 6,0662
Norsk króna 6,1696 6,1885
Sænsk króna 6,5650 6,5851
Finnskt mark 9,6526 9,6822
Franskur franki 6,8228 6,8437
Belgiskur franki 1,1101 1,1135
Svissn. franki 28.0961 28,1821
Holl. gyllini 20,6716 20,7350
Vesturþýskt mark 23,2240 23,2951
itölsk lira 0,03133 0,03143
Austurr. sch. 3,3056 3,3158
Portúg. escudo 0,2840 0,2849
Spanskur peseti 0,3464 0,3475
Japanskt yen 0,30850 0,30945
• Ljósvakapunktar
•RUV
20.35 Sjöfn Sigurbjörnsdótt-
ir spyr Sigurbjörn Einarsson
biskup í þættinum Spurning-
um svarað.
• Stöð 2
23.50 Þjóðníðingurinn. Mynd
gerð eftir sögu Henrik Ibsen.
• Rás 1
13.35 Miðdegissagan: „Fag-
urt mannlíf“, úr ævisögu
Árna prófasts Þórarinssonar,
sem Þórbergur Þórðarson
skráði. Pétur Pétursson les.
•RÓT
21.30 Hver er félagsmálaráð-
herra? Af hverju er hun svona
vinsæl? Ungliðar i SUJ ætla
að reyna að svara þessum
spurningum og fleirum í
þætti sínum „Þyrnirós".