Alþýðublaðið - 03.12.1988, Blaðsíða 7

Laugardagur 3. desember 1988
7
UTLÖND
Umsjón:
Ingibjörg
Árnadóttir
KRISTALLSNÓTTIN
Aðfaranótt 10. nóvember 1938, létu SS og
SA til skarar skríða gegn gyðingum um allt
Þýskaland. Enn þann dag í dag, 50 árum
seinna, fœr Ilse Rewald einskonar martröð,
þegar hún rffjar upp tímabilið hrœðilega,
þegar nasistar reyndu á kerfisbundinn hátt,
að útrýma heilum kynþœtti.
„Ég mun aldrei — og vil
ekki gleyma kristalsnóttinni.
Þann 9. nóvember byrjaöi
niöurlæging okkar. Jafnvel
þeir, sem höfðu haldið í veika
von, misstu trúna, eiginlega
á allt, segir llse Rewald og
kveikir sér í sígarettu.
Hún er sjötug, gyðingur og
býr enn í Berlín.
Ilse Rewald upplifði og
lifði af, bæði Kristalsnóttina
og síðari heimstyrjöldina í
þáverandi höfuðborg Þýska-
lands. Um 30.000 manns,
voru handteknir á götum úti
og sendir í þrælabúðir eða
teknir af lífi. Fleiri hundruð
bænahús gyðinga (syna-
gogur) voru brennd til ösku.
Legsteinum gyðinga var velt
um koll og hakakrossinn mál-
aður á þá. Verslanir gyðinga
voru rændar og gjöreyðilagð-
ar sumar hverjar. Glerbrotin á
götunum glitruðu eins og
kristallar — þaðan kemur
nafngift þessarar hræðilegu
nætur.
„Móðir min, bróðir minn og
ég sváfum rólega, sjálfa nótt-
ina. Við bjuggum við rólega
götu, þar sem engar verslanir
voru. Martröðin byrjaði hjá
okkur, þegar föðursystir mín
hringdi um morgun þess 10.
nóv. frá Chemnitz. SS menn
höfðu komið um nóttina,
dregið eiginmann hennar
ofan í kjallarann, skotið hann
og tekið líkið með sér. Þeir
brutu alla glugga í húsinu,
hún var alein og dauðhrædd.
Síminn hringdi látlaust allan
daginn, og það var rétt svo
að við þorðum að svara, því
viö vissum að þaö væru
hræðilegar fréttir, sem við
myndum fá“, segir llse
Rewald.
Bróðir hennar, 18 ára fór og
faldi sig hjáeldri konu. Eigin-
maður llse leitaði skjóls hjá
fjölskyldu, sem hvergi var á
skrá yfir gyöinga.
„Þeir urðu að fela sig í
marga sólarhringa, því
hremmingarnar héldu áfram.
Á næstu þremur dögum var
fjöldi af kunningjum mínum
og vinum, teknir fastir og
sendir í þrælabúðir, við
vissum ekki hvar. Við vorum
óskaplega hrædd, því fram
að þessu höfðum við aldrei
reiknað með að svona lagað
kæmi fyrir okkur, nú vorum
við síhrædd og öryggislaus",
segir llse Rewald.
Hún segir frá því, að kristn-
ir vinir þeirra, hafi þrátt fyrir
að það væri stranglega bann-
að, komið í heimsókn og lýst
yfir samúð og boðiö aðstoð
eftir þessa hryllilegu nótt.
„Þeir sögðust skammast
sín fyrir, að önnur eins villi-
mennska gæti átt sér stað í
Þýskalandi", segir llse
Rewald.
Þrátt fyrir ósköþin, fóru
gyðingar að koma úr felum,
dagana eftir Kristallsnóttina,
því Hitler hafði ekki ennþá
fyrirskipað aö allir gyðingar
bæru gula stjörnu í barmin-
um. Þeim bar skylda til að
hafa á sér sérstök persónu-
skilríki, sem á var stimplað
stórt „G“ (J).
NAUÐUNGARVINNA
llse og eiginmaður hennar
gátu fengið leigt lítið her-
bergi með húsgögnum, á
æskuheimili hennar.
„Andrúmsloftið var ólýsan-
legt, allir vildu komast í
burtu, einnig við. Við reynd-
um að fá vegabréfsáritun til
Englands, Bandaríkjanna og
jafnvel Honduras, en það var
mjög erfitt. Á óskiljanlegan
hátt tókst bróður mínum að
komast til Englands,“ segir
llse Rewald.
Ilse var ásamt eiginmanni
sínum, send í nauðungar-
vinnu, þar sem þau máttu
ekki tala saman og frá
september 1941, varð það
skylda aö bera gula stjörnu í
barmi, svo það færi ekki milli
mála að þar væri gyðingur á
ferð.
„Það eina sem skipti máli
var að borða, lifa og halda
fjölskyldunni saman. Maður
hélt i vonina um að aðstæður
breyttust en óttinn við nauð-
ungarflutning var alltaf ríkj-
andi“.
Móðir llse og móðursystir,
voru sendar í þrælabúðir í
Riga, janúar 1942. í desember
voru tengdaforeldrar hennar
og mágar sendir til Ausch-
witz. 11. janúar 1943 ákváðu
Rewald hjónin, að rífa gulu
gyðingastjörnuna úr yfirhöfn-
um sínum og reyna síðan að
leynast „neðanjarðar", til að
bjarga lífi sínu.
„Þetta var erfið ákvörðun,
því við neyddumst til að fela
okkur hvort í sínu lagi. Þetta
var sérstaklega erfitt fyrir
manninn minn, sem var 189
cm á hæð, og hann varð sí-
fellt að skipta um felustaö.
Við reyndum að hittast með
tveggja til þriggja daga milli-
bili. Eg liföi í stöðugum ótta,
var aldrei viss um hvort mað-
urinn væri lifandi, hvort for-
eldrar mínir hefðu lifað af
fangavistina, hvar ég ætti að
sofa, hvað ég ætti að borða,
eða hvort ég myndi lifa til
næsta dags. Ég lifði alltaf
milli vonar og ótta“, segir llse
Rewald hljóðlega.
Persónuskilríkin með gyð-
ingastimplinum settu þau í
sultukrukku og grófu niður í
garði. Þau tóku sér nöfnin
Erich og Maria Treptow og
tóku mikla áhættu með því
að bera á sér fölsuð persónu-
skilríki, og i 28 mánuði gat
hver dagur veriö þeirra síð-
asti.
„I síðustu vikunum fyrir
stríðslok, voru aðeins gamlir
menn og ungir drengir í bæn
um og þessvegna gat mað-
urinn minn ekki látið sjá sig
á götunum, hann hefði þótt
grunsamlegur. Þann 2. maí
1945 vorum við loks frelsuð
og þá byrjaði biðin, eftir
enskukennari og hann sem
innanhúsarkitekt.
Minningarnar hrönnuðust
upp í huga llse og ápó 1958,
byrjaði hún að festa þær á
blað.
Ég varð að losa mig við
þær, samt vildi ég ekki og vil
ekki gleyma. Það er skylda
okkar sem lifðum af, að skýra
frá þvi, sem við gengum í
gegnum. Heimurinn má ekki
gleyma, því þetta á aldrei að
geta komið fyrir aftur. Sjálf,
munum við aldrei gleyma því
góða fólki, sem lagði líf sitt í
hættu til að hjálþa okkur og
fjöldamörgum öðrum gyóing-
um. Alltaf er sem betur fer,
gott fólk innanum úrhrökin."
(Det fri Aktuelt.)
Þannig var umhorfs, fyrir utan versianir gyö-
inga eftir kristallsnóttina.
fréttum af ættingjum og vin-
um, sem höfðu verið send í
fangabúðir. Aðeins bróöir
minn og nokkrar frænkur
komust lifandi úr búðunum",
segir llse Rewald. Eftir stríð-
ið fóru Rewald hjónin aftur
aó stunda sín störf, hún sem

ncvvaiu dld,
áriö 1938 er ein af fáum eigum
frá striðstímunum.