Alþýðublaðið - 14.02.1989, Blaðsíða 4

4
Þriðjudagur 14. febrúar 1989
MENNING
Danski rithöfundur-
inn og blaðamaður-
inn Thorkild Hansan
or látinn, 62 ára að
aldri. Hann skildi
breyskleika og
harmleik mannsins
betur en flestir og
gaf okkur stöðugt
tilefni og áminningu
um nauðsyn þess að
ndurmeta og endur-
skrifa sögulega at-
I. (Teikning: IM)
Danski rithöfundurinn
Thorkild Hansen látinn
HANN SYNDI
OKKUR SÖGUNA
í NÝJU UÓSI
Thorkild Hansen var snillingur i að sameina vandaða og
flókna heimildavinnu og lifandi mannlýsingar i texta sem
snerti lesandann djúpt og kolivarpaði fyrri hugmyndum
hans um persónur og atburði.
Þannig endurskóp Thorkild Hansen mat manna á Jens
Munk, Danakonungum, skandivanísku þrælahaldi og síð-
ast en ekki sist á Knut Hamsun.
Thorkild Hansen var ekki höf- INGÓLFUR
undur fagurbókmennta. Rætur
hans stóðu í blaðamennsku og
hann þróaði vinnubrögð blaða-
mennskunnar í bókaform og
skildi eftir sig sagnfræðileg verk
sem ullu tímamótum á Norður-
löndum og þótt víðar væri leitað.
Thorkild Hansen gaf sér mik-
inn tíma í rannsóknir og heimilda-
leit áður en hann tók við að skrifa
út textann. Það sem greindi hann
frá flestum sagnfræðingum eða
sagnfræðilegum rithöfundum,
var hæfileiki hans að Iifa sig inn í
liðinn tíma og horfið aldafar og
sjá atburðina með augum þeirra
sögulegu persóna sem hann fjall-
aði um.
Viðfangsefni hans tengdust öll
Danmörku eða Norðurlöndum
og hann hefur átt stóran þátt í að
gjörbreyta viðhorfum Norður-
landabúa og Evrópumanna til
einstakra þátta söguritunar.
Tll varnar Hamsun_____________
Verk Hansens um norska rit-
höfundinn og nóbelskáldið Knut
Hamsun vakti hve mesta umræðu
og deilur, þegar hún kom út fyrir
áratug og tæpum 30 árum eftir
dauða Hamsuns. Flestallir Norð-
MARGEIRSSON
menn höfðu sætt sig við að þeirra
stærsti skáldsagnahöfundur hefði
stutt nasista í stríðinu og teldist til
landráðamanna. En hin norska
þjóðarsátt hafði einnig stimplað
Hamsun sem gamlan og ruglaðan
mann sem vissi ekki hvaða glæpa-
menn hann studdi; þannig gat
norsk þjóðarsál sætt sig við til-
hugsunina að Hamsun, þeirra
mesta bókmenntastolt hefði verið
landráðamaður vegna elliglapa.
Þrjátíu árum eftir dauða
Hamsuns, höfðu Norðmenn að
mestu gleymt smáninni um
Hamsun og byrjað að gefa út
bækur hans á nýjan leik, þótt
hljótt færi. Bók Hansens um
Hamsun sem Gyldendal gaf sam-
tímis út á öllum Norðurlöndum
féll því líkt og sprengja; þar var
því haldið stíft fram og sannað
með ótal heimildum og gögnum,
að Hamsun vissi fullvel hvaða
stefnu hann hafði stutt; hvaða
hugmyndafræði hann hallaðist
að, en ennfremur hve flókinn og
marghliða maður Hamsun var og
hversu fáránlegt það væri að
stimpla hann sem nasista eða
ruglað gamalmenni. Niðurstaða
bókarinnar er því málsvörn gegn
dóminum sem Hamsun hlaut og
ótvírætt sönnunargagn, að
Hamsun hafi verið dæmdur á ein-
hlítan og í raun siðlausan hátt og
síðan náðaður á grundvelli þess
að hann væri elliær meðan skáld-
ið var í raun með fullu viti og
dómgreind. (Eins og reyndar end-
urminningabók hans Paa gjen-
grodde stier — Grónar götur —
sem hann skrifar eftir að dómur-
inn í Iandaráðamálinu er fallinn,
sannar best.)
Bókin um Hamsun vákti mikl-
ar deilur og skrif, og kallaði fram
á ritvöllinn landaráðasérfræð-
inga, siðfræðiheimspekinga, bók-
menntafræðinga og gamla
hatursmenn Hamsuns. En skiln-
ingur Hansens á Hamsun varð of-
an á, og bókin varð til þess að loks
komst skriður á opna umfjöllun
'um Hamsun og meint landráð
hans eftir lát þessa mikla norska
rithöfundar.
Hið spillta vald og_________
hamingjugræðgin_____________
Thorkild Hansen kom þegar
við kauninn á löndum sinum í
fyrstu bók sinni, „Hin hamingju-
sama Arabía“ sem út kom 1961.
Þetta er sagnfræðilegt verk og
segir frá dönskum leiðangri til Je-
men fyrir 200 árum.Hinirsjö leið-
angursmenn fara að boði Friðriks
V Danakonungs undir yfirskyni
vísinda en bak við tjöldin dvelur
draumur hvers og eins um riki-
dæmi og völd; hamingjugræðgin
og spilling valdsins.
Við sama tón kveður í næsta
verki Hansens, „ Jens Munk“. Þar
setur höfundurinn lesendur niður
i Hudson Bay árið 1619 þar sem
danski (fæddur í Noregi) aðals-
maðurinn og flotaforinginn Jens
Munk kastar akkerum yfir vetur-
inn. Jens Munk dreymir um að
endurreisa æru sína og fjöl-
skyldunnar og skapa sér nafn í
heimssögunni með því að komast
til Indlands og að sigla norður
fyrir Norður-Ameríku fyrstur
manna. En áhöfnin og hann sjálf-
ur ferst.
Og einnig í Jens Munk eru illir
valdamenn að baki; Kristján VI
Danakonungur er hinn miskunn-
arlausi valdahöfðingi að baki at-
burðanna.
Upplýsti um skandinaviska
þrælasölu
Stórverk Thorkilds Hansens
um norsk-dönsku þrælaflutning-
ana færðu honum bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs 1971. í
JAFNAR TÖLUR • ODDATÖLUR • HAPPATÖLUR
Þetta eru tölurnar sem upp komu 11. febrúar.
Heildarvinningsupphæð var kr. 5.558.318,-
1. vinningur var kr. 2.559.202,- Einn var með fimm tölur réttar.
Bónusvinningur (fjórar tölur + bónustala) var kr. 444.368,- skiptist á 2 vinningshafa
og fær hver þeirra kr. 222.184,-
Fjórar tölur réttar, kr. 766.458,-, skiptast á 147 vinningshafa, kr. 5.214,- á mann.
Þrjár tölur réttar kr. 1.788.290,- skiptast á 4.330 vinningshafa, kr. 413,- á mann.
Sölustaðirnir eru opnir frá mánudegi til laugardags og loka ekki fyrr en 15
mínútum fyrir útdrátt.
Sími 6851 11. Upplýsingasímsvari 681511.
þremur bindum, „Þrælaströnd-
in“, „Þrælaskipin", og „Þrælaeyj-
urnar“, (eru til í íslenskri þýðingu)
kom Hansen upp um hina um-
fangsmiklu þræíaverslun Dana og
Norðmanna fyrir 250 árum.
Skandinavarnir veiddu svertingja
á vesturströnd Afríku, fluttu þá
nauðungarflutningum vestur um
haf og píndu þá til dauða I ævi-
langri þrælavist í dönsku nýlend-
unum í Vestur-Indíum, eða seldu
svertingjana mannsali til Eng-
lendinga eða Frakka.
Hin óhugnan.lega saga, þar
sem blandað er saman nákvæm-
um sagnfræðilegum rannsókn-
um, innri upplifun og miskunnar-
Iausri frásögn af mannfyrirlitn-
ingu og græðgi danskra og
norskra valdhafa, hræsni og tvö-
feldni kirkjunnar og samkennd
með hinum kúguðu, var menning-
arlegt áfall fyrir Dani og Norð-
menn þegar fyrsta bindið kom út.
Þessar þjóðir höfðu talið sig
standa utan við þrælaverslun.
En Thorkild Hansen leiddi annað
í ljós. Enginn andmælti þó bók-
um hans um þrælaverslunina og
þessar tvær frændþjóðir okkar
drúptu höfði í skömm yfir for-
feðrum sínum.
Skilningur é hinum___________
mannlega harmleik____________
Styrkur Thorkild Hansens sem
höfundar var að steypa saman
sagnfræðilegum rannsóknum og
lifandi frásögn, þannig að lesand-
anum finnst hann vera staddur í
tímanum sem lýst er. Þar við bæt-
ist hæfileiki Hansens að lifa sig
inn í sálfræði og hugsanir ein-
stakra persóna og sjá hlutina með
þeirra augum en ekki nútíma-
mannsins sem segir söguna í dag
og er klókur eftir á.
En fyrst og fremst er Thorkild
Hansen heillandi höfundur sök-
um þess að hann skildi manneskj-
una sem slíka og segir sögur af
mannverum án þess að dæma þær
eða gefa þeim einkunnir. Hansen
skildi breyskleika mannsins betur
en flestir aðrir og mannlýsingar
hans eru iðulega þrungnar sam-
kennd og skilningi á hinum mann-
lega harmleik sem setur mark sitt
á sérhvern mann.
Það eru vinnubrögð sem sér-
hver rithöfundur og sérhver
blaðamaður mætti tileinka sér.