Alþýðublaðið - 21.03.1989, Blaðsíða 3

Þriöjudagur 21. mars 1989
3
FRÉTTIN BAK VIÐ FRÉTTINA
Osöluhœft hakk og fars í verslunum:
HVAR ER HEILBRIGÐIS EFTIRLITIÐ?
Könnun Neytendasamtakanna á gerlafjölda i
hakki og kjötfarsi í verslunum hefur vakið
mikla athygli. Niðurstaðan var sú að víða var
um alltof gerlarikt fars og hakk að ræða og
sums staðar svo að umrædd vara var ósöluhæf.
Það setti hroll að neytendum við þessar upplýs-
ingar og sala á farsi snarminnkaði i kjölfarið
sem vonlegt er.
En gerlarannsókn Neyt-
endasamtakanna vekur
jafnframt ýmsar spurning-
ar. Er þar efst á blaði
spurning um eftirlitskerfi
hins opinbera með þessum
hlutum, það er að segja
heilbrigðiseftirlitsins sem
rekið er með ærnum til-
kostnaði. Ef ástandið í
þessum efnum er jafn bág-
borið og könnun Neyt-
endasamtakanna gefur til-
efni til að ætla, hefur heil-
brigðiseftirlitið þá ekki
brugðist sínum skyldum?
Forsvarsmenn kjöt-
vinnslustöðva sem fram-
leiða hakk og kjötfars full-
yrða að ekki sé við þá að
sakast. Hjá þeim sé allt eft-
ir ströngustu reglum og
fulltrúar heilbrigðiseftir-
lits komi reglulega og taki
sýni af framleiðslunni.
Þessi óeðlilegi gerlafjöldi
hljóti því að myndast í
búðunum sem hafa þessar
vörur til sölu. Jafnframt
draga sumir kjötiðnaðar-
menn í efa að rétt hafi verið
staðið að sýnatöku Neyt-
endasamtakanna, að
minnsta kosti í sumum til-
fellum þar sem sýni voru
tekin úti á landi og síðan
send til Reykjavíkur. Þar
með hafi farsið verið orðið
of gamalt við prófun.
Varla um tilviljun
að ræða
Þessi síðasta viðbára
getur þó vart átt við rök að
styðjast þegar um er að
ræða sýni úr verslunum á
höfuðborgarsvæðinu. Þar
reyndist ekki allt vera í
sómanum heldur nema síð-
ur væri. En það getur varla
verið tilviljun að einmitt
þegar Neytendasamtökin
gerðu þessa könnun hafi
ástandið verið svona
slæmt, en allt í sómanum
aðra daga. Gerir heilbrigð-
iseftirlitið ekki könnun á
þessu með reglubundnu
millibili jafnt í verslunum
sem vinnslustöðvum, það
er að segja bæði hjá selj-
endum og framleiðendUm?
Ef svarið er játandi má
spyrja hvort ekkert óeðli-
legt hafi komið i ljós við
þær kannanir? Eða eru
syndaselirnir bara hringdir
upp og þeir beðnir að
kippa því í liðinn sem af-
laga reynist án þess að
neytendur hafi hugmynd
um? Það væri fróðlegt að
fá svör við þessum spurn-
ingum því það er ekkert
einkamál seljenda og heil-
brigðiseftirlits ef verslanir
selja neytendum ósölu-
hæfa matvöru á fullu
verði. Ef staðreyndin er
hins vegar sú að heilbrigð-
iseftirlitið stendur sig ekki í
stykkinu er ástæða til að
kippa í taumana og sjá til
þess að það gegni því hlut-
verki sem því er ætlað.
Þrefalt kerfi i gangi
Raunar verður ekki bet-
ur séð en það sé í gangi þre-
falt kerfi til að hafa eftirlit
með að verslanir standi sig
í stykkinu og þó er kerfið
mun margþættara ef allt er
talið. Heilbrigðiseftirlitið á
væntanlega að sjá til þess
að ekki sé til sölu varningur
sem ógni lífi og heilsu
kaupenda. Verðlagsstofn-
un kannar svo verð á ýms-
um vöruflokkum í hinum
og, þessum verslunum og
birt'ir niðurstöður opinber-
lega en tekur fram að ekki
sé um neinn gæðasaman-
burð að ræða. Svo koma
Neytendasamtökin og
kanna bæði verð og gæði
og senda fjölmiðlum nið-
urstöður til birtingar. Má
því ætla að talsverður tími
og fyrirhöfn fari í allar
þessar kannanir og spurn-
ing hvort ekki mætti sam-
ræma vinnu þessara aðila
betur án þess að það verði
til að draga úr þessari bráð-
nauðsynlegu upplýsinga-
þjónustu.
Þá er ekki síður nauð-
synlegt að málum sé fylgt
eftir þegar nauðsyn krefur.
Fyrir skömmu urðu til
dæmis miklar umræður
um verð og gæði skinku í
kjölfar könnunar sem
sýndi að þar mætti ýmis-
legt betur fara í framleiðsl-
unni svo ekki sé meira sagt.
Síðan hefur ekki heyrst
múkk um málið. Hafa
„Gerir ekki heiibrigðiseftirlitiö könnun á gerlafjölda í
hakki og kjötfarsi meö reglubundnu millibili jafnt hjá selj-
endum sem framleiöendum?" spyr Sæmundur Guðvins-
son m.a. i grein sinni.
framleiðendur á skinku
gert einhverjar breytingar
til bóta eða halda þeir sínu
striki eftir að storminn hef-
ur lægt. Og verður reglu-
lega fylgst með gerlafjölda
í hakki og farsi hér eftir,
eða höldum við áfram að
kaupa ósöluhæfa vöru?
Hvað með nautahakkið?
Er það enn svo að í því sé
talsvert af kinda- eða
svínakjöti? Það er ekki
bara það að neytendur eigi
rétt á að fylgjast með hvort
gagnrýni Neytendasam-
takanna beri árangur held-
ur er það ekki síður sjálf-
sagt að þeir verslunareig-
endur eða framleiðendur
sem verða fyrir barðinu á
þessari gagnrýni fái tæki-
færi til að sýna það og
sanna hafi þeir brugðist
við á réttan hátt og lagfært
það sem miður fór.
Ekkert val um___________
kartöflur
Neysla á hvers kyns
grænmeti og ávöxtum hef-
ur stóraukist hér á landi og
er það af hinu góða. í stór-
mörkuðum er viða rúmt
um þennan varning og
kaupendur velja sjálfir
epli, banana, kálhausa og
þar fram eftir götunum eft-
ir því sem hver kaupir
hverju sinni. Þetta finnst
öllum sjálfsagt mál enda
eðlilegir viðskiptahtettir.
En það er annað uppi á
teningnum þegar kentur að
kartöflum.
Kartöflur eru ennþá
seldar í pokum. Að vísu eru
pokarnir gegnsæir að hluta
og mér skilst að um ein-
hverja flokkun sé að ræða.
Ég hef hins vegar aldrei
orðið var við annað en
þetta væri allt saman sami
grautur í sömu skál. í
hverjum poka er blanda af
misstórum kartöflum og
sumar eru, góðar en aðrar
vondar.
í flestum nálægum lönd-
um þar sem ég hef kíkt í
matvörubúðir liggja kart-
öflur frammi lausar í stór-
um kössum og hver kaup-
andi velur sér kartöflur eft-
ir smekk og magni. Þetta
þykir sjálfsagt mál og eng-
um neytenda dytti í hug að
láta skammta sér óséðar
kartöflur í lokuðum pok-
um. Þessu þarf að koma á
hér á landi hið snarasta,
enda kartöflur orðnar rán-
dýrar en neysla á þeim
jafnframt mjög mikil. Ég
vil mælast til þess að neyt-
endasamtökin taki þetta
mál upp næst þegar þau
komast í kartöflustuð þvi
það virðist ólíklegt að
framleiðendur eða seljend-
ur breyti þessu að eigin
frumkvæði.
ÞANKAB A ÞRIÐJUDEGI
AÐ TAKA KAPÍTALISMANN
Alþýöuhagfræðin sem eru fræði notagildis-
ins á kostnað skiptagildisins er á hröðu undan-
haldi fyrir markaðshagfræðinni. En þar með
glatast einnig samfélagsleg ábyrgð sem fylgir
verðmætaskilningi alþýðuhagfræðinnar.
ALVARLEGA
„Á Islandi er mikill
óplægður akur í hármál-
um.“ Fyrir rúmum áratug
kom hingað til lands
franskur hárgreiðslumeist-
ari og eftir honum var höfð
þessi gullvæga setning,
annað hvort í Dagblaðinu
eða Vísi. Nú veit ég ekki
hvort Frakkinn var svona
líkingaglaður eða að
skáldgáfan var blaða-
mannsipsý Aftur á móti
hefur "‘Érakkinn reynst
sannspár, á síðustu tíu til
fimmtán árum hefur mikið
verið „plægt“ á hársvið-
inu.
Hárgreiðslustéttin er
orðin fjölmenn og hefur
myndað sinn eigin heim.
Árlega er haldin sam-
keppni á stærsta veitinga-
stað Reykjavikur og sigur-
vegararnir hafa staðið sig
vel á samsvarandi uppá-
komum erlendis. Sem þýð-
ir að við þurfum ekki að
skammast okkar fyrir okk-
ar fólk.
Akurinn hefur tekið við
sér eins og nýlegar tölur
sýna. Framhaldsskólar
nota tæp 10% af kvöld-
vinnutekjum sínum til hár-
snyrtingar og fer sú upp-
hæð sjálfsagt vaxandi.
Þörfin er sem sagt til stáð-
ar.
Fullyrðing Frakkans er
mér þó fyrst og fremst
minnisstæð vegna þess að
hún setur spurningarmer'ki
við eina af grundvallarfor-
sendum hagfræðinnar:
Getum við lifað af því að
klippa hárið hvort á öðru?
Jöfnuður milli öflunar
og eyðslu
Þjóðhagfræðin hefur
losað sig við þessa óþægi-
legu spurningu með frum-
spekilegum hringrökum
eins og Joan Robinson
bendir á í klassískri bók
sinni um heimspeki hag-
fræðinnar: „Notagildi er
sá eiginleiki vörunnar sem
fær fólk til að kaupa hana
og sú staðreynd að fólk
kaupir vöruna sýnir að hún
hefur notagildi." Nýverið
rakst ég á þessa sömu full-
yrðingu í grein í Fjármála-
tíðindum: „Eini efnahags-
legi mælikvarðinn á mikil-
vægi atvinnustarfsemi er
hvort hún skilar hagnaði af
rekstrinum í frjálsri sam-
keppni eða ekki.“
Reyndar myndi sérhver
hagfræðingur sem halda
vill prófskírteininu bjarga
sér út úr klemmunni með
því að bæta við að helstu
þjóðhagsstærðir verði að
ganga upp. ísland er sjálf-
stætt hagkerfi þó opið sé
og þess vegna verður að
veia jöfnuður á milli þess
sem við öflum og þess sem
við eyðurn. Erindrekar
þjóðarbúsins mega ekki
taka erlend lán nema ,áð
þeir hafi nokkra vissu fyrir
því að fjármagnið sé notað
þannig að það standi undir
endurgreiðslum og vöxt-
um. Nokkuð senr virðist
erfiðleikum bundið ef
marka má skuldastöðu
okkar.
Frumspeki þjóðhag-
fræðinnar; það skiptir ekki
máli til hvers hlutirnir eru
gerðir heldur hvort hægt er
að selja þá á markaði (helst
með hagnaði), gengur
þvert á þá alþýðuhagfræði
sem við höfum flest alist
upp við.
Jónas og_______________
kapitalisminn
Jónas frá Hriflu sem
neitaði að taka kapítalism-
ann alvarlega (kapítalism-
inn er eins og síldin, gerir
rnenn sjóðríka og tekur
síðan allt til baka þegar
hún hverfur) er verðugur
fulltrúi alþýðuhagfræð-
innar. Jónas taldi mikil-
vægast af öllu að fást við
eitthvað nýtilegt. Hann tók
dæmi úr Skagafirðinum.
Heimasætan var aðgerðar-
laus yfir vetrarmánuðina
og í stað þess að sitja með
hendur í skauti prjónaði
hún vettlinga og annað
nýtilegt. Síðan breyttust
nytjahlutirnir í útflutn-
ingsvöru. Jónas notaði
þessi rök á verkalýðshreyf-
inguna sem krafðist lög-
bindingar á lágmarkslaun,
bæði í garnadeilunni og
verkfallinu á Siglufirði. Er
ekki betra að menn smíði
sildartunnur hér heldur en
að þær séu fluttar inn til-
búnar frá Noregi á meðan
verkamennirnir ganga um
atvinnulausir?
Svar þjóðhagfræðinnar
er framleiðni: Ef við erum
ósamkeppnisfær eigurn við
að bæta okkur, ef okkur
tekst ekki að bæta okkur
eigum við að snúa okkur
að þeini sviðum sem við
stöndumst samkeppnina.
Að öðrum kosti verðum
við undir í lífsgæðakapp-
hlaupinu blessuðu.
Vinnutimi og____________
afköst vinnu
Hagskilningur okkar
hefur fram á síðustu ár ver-
ið skildari alþýðuhagfræð-
inni en viðurkenndri mark-
aðshagfræði. Á ísafirði var
alveg á hreinu hverjir unnu
og hverjir ekki. Þeir sem
afla verðmæta vinna og
hinir eyða þeim. Þeir eru
milliliðir. Ég er hræddur
um að hárgreiðslufólkið sé
í síðari hópnum. Þessi hag-
skilningur er þó langt í frá
misskilningur heldur svar-
ar til ákveðins veruleika.
Á íslandi cr það vinnu-
tíminn sem gildir, fremur
en afköst eða virði vinn-
unnar. Þegar vel árar græð-
um við stórlega á því að
vera á undan verðbólgunni
að losa okkur við pening-
ana. Þegar illa árar dregur
verðbólgan úr mestu sár-
indunum við launalækk-
unina og svar okkar er að
vinna meira, mér liggur við
að segja ad absurdufn.
Þetta er vinnuhagfræði,
ekki markaðshagfræði.
Allt frá striðslokunr hefur
fólk sjaldnast haft hug-
mynd um hvorum megin
það var við núllið, bæði
sem forsvarar atvinnu-
reksturs og sem einstakl-
ingar. Alþýðuhagfræði er
fræði notagildisins á
kostnað skiptagildisins.
Þorskurog______________
hárklipperi
Þetta er að breytast. Blá-
kaldur veruleikinn er að
kenna okkur að reikna; Ef
við eigum ekki fyrir skuld-
um þá... Við erum öll að
læra á veruleika markaðar-
ins. Meira að segja bænd-
urnir hans Jónasar eru að
mestu hættir við vettling-
ana og þeir hafa lært nógu
mikið í hagfræði til að
drekka ekki eigin mjólk
fyrr en hún hefur farið í
niðurgreiðslumeðferð hjá
mjólkurbúunum.
Lögmál markaðarins
gilda og allt það er vinna
sem hægt er að breyta í
vöru sem selst á viðunandi
verði. Aftur á móti er mér
eftirsjá í þeirri samfélags-
legu ábyrgð sem fylgir
verðmætaskilningi alþýðu-
hagfræðinnar. Án þorsks-
ins ekkert hárklipperí. Alla
vega enn sem komið er.
„Hagskilningur okkar hefur fram á siðustu ár verið skildari
alþýðuhagfræðinni en viðurkenndri markaðshagfræði,"
segir Örn D. Jónsson m.a. í umfjöllun sinni um ýmsa fleti
á þjóðhagfræði og bendir á að Jónas frá Hriilu hafi verið
vrðugur fulltrúi alþýðuhagfræðinnar og neitað að taka
kapítalismann alvarlega.
\