Alþýðublaðið - 20.05.1989, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 20. maí 1989
FRÉTTASKÝRING
EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
,,Þad er líklegt að nú séu timamót í hlutverkagreiníngu
kennara, gamalt starfsform sé að hníga til viðar en ný hlut-
verkagreining að renna upp. Þessum umskiptum fylgir ör-
yggisleysi: Margir kennarar og skólastjórar, foreldrar og
fulltrúar stjórnvalda líta um öxl, minnast virtra kennara
með tiltölulega fábreytt hlutverk og finnst minna til sam-
tímans koma, þar sem yngri kennarar rækja margbrotið
hlutverk við erfiðar aðstæður stórra þéttbýlisskóla með
óljósar kröfur: Nýja kennslufræði, nýjar gerðir námsefnis,
nýja tegund námsmats, ný vinnuskilyrði, nýjar lagalegar
og stjórnunarlegar skyldur, nýjar kröfur nemenda sem al-
ist hafa upp við nýja og agalausa aldarhætti.“
Menntakerfið:
Skólastjóri
Kennari
Nemandi
Breytt þjóðfélag
Breyttar áherslur
Breyttur skóli
Svo skrifar Dr. Wolfgang Edei-
stein í greininni Tvenns konar
bernska sem birtist m.a. í bók
hans Skóli, nám, samfélag.
Fjárskortur eða ekki
I frægri skýrslu sem Efnahags-
og framfarastofnunin í París gerði
um íslenska skólakerfið kom
fram ýmislegt um skólakerfið sem
ekki er ýkja góður vitnisburður ís-
lendingum. Það sem hinsvegar er
mest áberandi í skýrslunni er
skoðun þeirra sem hana gerðu á
því að íslenskar skólastofnanir
búi við gríðarlegan fjárskort sem
í raun og veru standi öllu fyrir
þrifum. Fram kemur að skortur á
námsgögnum, bókum og öðru
kemur til af smæð þjóðfélagsins
annarsvegar, og fjárskorti hins-
vegar. Eitthvað sem allir íslend-
ingar þekkja- íslenski markaður-
inn ber ekki framleiðslukostnað
vörunnar. í þessari skýrslu er
reyndar sama hvar litið er, alls-
staðar komast höfundar hennar
að þeirri niðurstöðu að fé skorti í
skólastarfið, að kennararnir vinni
of mikið, ekki sé nægileg virðing
borin fyrir starfi þeirra, að engin
eiginleg stefna sé til í skólamálum.
María Sólveig Héðinsdóttir
sagði sína skoðun að ekki væri
rétt að búast við meiri fjármunum
inn í skólakerfið í næstu framtíð.
„Ég sé ekkert sem bendir til þess
að ríkið geti sett meiri peninga inn
í skólakerfið á næstu árum, en
það gerir í dag. Það er fjarstæðu-
kennt að halda það.“ Leggja
þyrfti áherslu á að nýta betur það
fé setíl þó kæmi inn í skólana. Það
þýddi m.a. að skólastjórnendur
fengju meira fjárhagslegt sjálf-
stæði innan sinna skóla og starfs-
lið skólanna gæti ráðstafað því fé
sem til væri meira eftir eigin
höfði. „Ef einhver skóli þarf svo
til ekkert fé í viðhald, væri réttast
að hann gæti nýtt það fé til ann-
ars, til einhvers sem kæmi nem-
endum að gagni að mati skólans.
Núna er það þannig að ef við-
haldskostnaður er lítill, þá kemur
það fé ekki inn í skólana. Ég er al-
veg viss um að ef hver og einn
skólastjóri fengi þá fjárhæð í
hendur sem veitt er til að reka
hans skóla, sæi hann ákveðna
möguleika á að verja þeim betur
en gert er.“
Stefna í stefnuleysi
Það er stundum sagt að í menn-
ingarmálum hafi enginn íslenskur
stjórnmálaflokkur mótaða
stefnu. Sumir segja reyndar að
það sé stefna í sjálfu sér að hafa
enga stefnu og framkvæma eftir
hendinni hverju sinni. Kannski
má hið sama segja um skólamál-
in. Menn sem Alþýðublaðið
ræddi við voru sammála um að
stefnan væri í raun engin, eða
a.m.k. mjög óljós. Engin stefna er
til um það hvernig bregðast eigi
við breyttum þjóðfélagsaðstæð-
um, menn hrópa á skólakerfið, að
það bregðist við hinum og þessum
vanda en draga um leið úr fjár-
veitingum til þess. Kennarastarfið
er annað en var - mun almennara
að mörgu leyti- en mun sérhæfð-
ara að öðru leyti. Krefst meiri
þekkingar á manneskjum og öll-
um þeirra kenjum heldur en fyrr
þegar krakkar voru bældir og
þögðu þegar þeim var sagt að gera
það. Báru heldur ekki vandamál
sín heima fyrir á torg og kennarar
þekktu þau varla, þó þeir kæmu
auga á einhverjar misfellur í skap-
lyndi viðkomandi.
Skólinn sem__________________
uppeldisstofnun
Dr. Wolfgang Edelstein ræðir
þetta atriði í grein sinni Náms-
verksmiðja eða uppeldisskóli, og
segir þar m.a.: „Skólinn er jafn
mikilvægur veruleiki fyrir þá sem
sækja hann og starfsheimurinn er
fullorðnum. Hvort sem mönnum
Iíkar betur eða verr hefur nútíma-
þjóðfélagið skipt uppeldishlut-
verkinu milli heimila og skóla á
nýjan veg. Skólinn hefur fengið í
sinn hlut bæði djúptækar breyt-
ingar á hefðubundnu kennslu- og
matshlutverki sínu og ný uppeld-
is- og félagsmótunarhlutverk.
Skólinn hefur enn ekki ræktað
með sér vitund um það að ungl-
ingar eiga ekki í mörg önnur hús
að venda með mörg mikilvægustu
vandamál uppvaxtaráranna. Eigi
skólinn að vera í stakk búinn til að
rækja margslungið og mótsagna-
kennt uppeldishlutverk sitt í þágu
umbjóðenda sinna allra verða
faglærðir starfsmenn hans að láta
sigjrróun hans einvherju varða.“
Utfrá þessu spyrja menn sig
hvort kennaramenntunin hafi
breyst til samræmis við þessar
staðreyndir sem Dr. Edelstein
nefnir. Hvort það sé yfirhöfuð
hægt fyrir kennara að vera inn í
þessu öllu? Hvort nokkur mennt-
un geti í sjálfu sér undirbúið hann
fyrir slíka vinnu?
Jónas Pálsson, rektor KÍ: „Það
er alveg hárrétt að oft þegar ein-
hver vandamál koma upp í þjóð-
félaginu þá krefjast margir þess
að þessi vandamál, kannski tilfall-
andi, verði tekin upp sem sér
kennsluefni. Við teljum að við sé-
um með margt af þessum efnum
og þau komi á eðlilegan hátt inn í
námsskrá kennaranámsins og
mörg þeirra víðar en á einum stað.
Ég nefni t.d. fíkniefnamál og kyn-
fræðslu sem koma inn í marga
námsáfanga. Sömuleiðis eyðnina
sem er skylt fíkniefnavandanum.
Hér hafa verið starfandi nefndir
sem hafa séð til þess að um þessi
mál væri fjallað eftir því sem efni
og aðstæður leyfa og ég held ég
megi segja að við séum okkur
nokkuð vel meðvituð um þetta og
gerum nokkuð vel í þessum mál-
um. Það er þannig að erfið per-
sónuleg og félagsleg vandamál
koma í auknum mæli inn i skól-
ana og við höfum verið að reyna
að gera kennaraefnum þau Ijós í
auknum mæli. En auðvitað þarf
alltaf að gera betur. Okkur er
hinsvegar fullljóst að þessi al-
menni menntunarþáttur í hæfni
kennarans verður stöðugt mikil-
vægari.
Vissulega hlýtur starf kennar-
ans að vera uppeldisstarf en upp-
eldisþátturinn er allt að því farinn
að ganga úr hófi fram miðað við
menntun og starfskjör kennara.
Menn hljóta að spyrja sig hve
lengi kennari geti tekið við málum
sem eiga í raun að vera í umsjá
foreldra og aðstandenda barns-
ins.“
Einsetinn skóli______________
er svarið
Yfirvöld hafa ekki brugðist við
þessum breytingum. Enn er skól-
inn tvísetinn og því fer fjarri að
menn innan skólakerfisins, sem
Alþýðublaðið ræddi við, geri sér
háar vonir um að svo verði í ná-
inni framtíð. Það er hinsvegar eitt
af helstu baráttumálum þeirra
sem vilja að skólinn geti tekið við
ýmiss konar þjóðfélagsumræðu
og tilfallandi vandamálum. Ein-
setinn skóli þýðir að hægt er að
sinna betur þörfum hvers og eins,
skólinn verður vinnustaður nem-
enda meiri partinn úr deginum.
Um leið þýðir þetta sveigjanlegri
stefnu. María Sólveig Héðins-
dóttir, annar aðstandenda Tjarn-
arskólans, segir ástæðuna fyrir
stofnun skólans hafa verið þá að
grunnskólinn hafi ekki verið
nægjanlega sveigjanlegur: „Okk-
ur fannst þetta stóra grunnskóla-
kerfi afskaplega þungt í vöfum.
Það eru auðvitað margar góðar
hugmyndir í gangi, bæði hjá
kennurum og foreldrum en það
var erfitt að hrinda þeim í fram-
kvæmd. í skólunum er allt kvóta-
bundið, rígneglt niður, allir skólar
kenna jafn mikið af hverri náms-
grein og engin þeirra hefur í raun
neina sérstöðu. Við sáum með
Tjarnarskólanum möguleika á að
framkvæma fleiri af þeim hug-
myndum sem við höfðum og það
hefur gengið eftir.“
María sagði að henni virtist
sem það fólk sem sækti um skóla-
vist fyrir börn sín í Tjarnarskóla
falaðist einkum eftir því að börn-
in yrðu látin vinna meira, meiri
agi væri á öllu starfinu og verk-
efnin væru við hæfi hvers og eins.
Tjarnarskóli er einsetinn og Mar-
ía segir að þessvegna, sem og
vegna þess hve skólinn er lítill, sé
hægt að koma miklu betur til
móts við þarfir hvers og eins nem-
anda. En það er jú einmitt höfuð-
markmið grunnskólalaganna, að
koma til móts við þarfir hvers og
eins nemanda. Grunnskólalögin
eru hinsvegar, að mati þeirra
skólamanna sem Alþýðublaðið
ræddi við, besta dæmið í skóla-
kerfinu um stefnu sem komst
aldrei af pappírnum yfir í fram-
kvæmdina.
Óskipulag í________________
framhaldsskólum____________
Á meðan grunnskólakerfið
hefur ekki verið nógu sveigjanlegt
að margra mati, þá er ekki hægt
að segja það sama um framhalds-
skólann. Hann hefur gerbreyst á
örfáum árum, hinir gömlu
menntaskólar eru orðnir fáir og
kannski raunverulega bara einn
slíkur eftir. Fjölbrauta, eða
áfangaskólarnir, eru allt annars
eðlis en gömlu menntaskólarnir
og stúdentsprófin eru orðin næst-
um jafn margvíslega saman sett
og stúdentarnir eru margir. Sumir
skólamenn eru þeirrar skoðunar
að stúdentsprófi hafi hrakað síð-
an áfangaskólunum fjölgaði
mjög mikið en um þetta eru afar
deildar meiningar. Áfangakerfi
hentar vel þeim nemendum sem
eru tiltölulega vissir í því hvað þeir
vilja. Á hinn bóginn getur það
orðið dragbítur á þá sem eru afar
óákveðnir. Þeir flækjast á milli
greina án þess að nokkur heildar-
mynd sé á námi þeirra. Jónas
Pálsson, rektor KÍ: „Það er ljóst
að framhaldsskólinn hefur breyst
mjög ört á undanförnum árum.
Þar hafa verið mjög jákvæð
markmið í gangi en framkvæmd-
in hefur ekki alltaf verið sem
skyldi. Framhjá því verður víst
ekki horft. En á þessu er að verða
breyting, námsvísar eru að koma
fyrir marga skóla sem verður
væntanlega til bóta. Hitt er annað
mál að stúdentsprófin og sam-
setning þeirra er orðin mjög marg-
vísleg. Menn geta komið inn með
afar mismunandi kunnáttu fyrir
utan þekkingarstigið sjálft og
samsetningin getur leitt til þess að
menn koma inn með mjög miklar
veilur í grunngreinum sem eru
mikilvægar fyrir okkur, t.d.
tungumálum, íslensku og stærð-
fræði. Það verður að segjast eins
og er. Það eru margar veilur í
kunnáttu sumra nemenda sem
koma hér inn í skólann.“
Bændaþjóðfélagið___________
enn við lýði_______________
íslenskt skólakerfi er enn þann
dag í dag miðað við tímatal
bændaþjóðfélags sem löngu er
gengið. Skólar hefjast að hausti
þegar sumarverkum er lokið og
þeim lýkur að vori þegar sauð-
burður er í þann mund að hefjast.
Reyndar er skólakerfið þarna
undir sama hatti og t.d. Alþingi
íslendinga, sem ætíð er leyst upp
á sumrin. Spurning sem margir
skólamenn spyrja sig er sú hvort
hér sé ekki á ferðinni tíma-
skekkja, hvort kröfur nútímans til
menntunar séu ekki slíkar að til
þess að mæta þeim verði að lengja
skólaárið. María Héðinsdóttir
benti á að með flestum öðrum
þjóðum væri talið nauðsynlegt að
börn eyddu meiri tíma í skólanum
heldur en hér er. „Það er engin
þjóð sem skammtar börnunum
sínum jafn nauman tima og við. Á
meðan raddir fólks, foreldra og
annarra, hníga að því að það þurfi
að lengja skólatímann þá er verið
að skera niður hér. Nú verður
skorið niður um 4*% í september
og það þýðir að ekki verður hægt
að ráða forfallakennara t.d. Ég
held að allir sem vinna í skólum
séu sammála því að spara allsstað-
ar annarsstaðar en í því að láta
heilu bekkina ganga kennara-
lausa tíma og tíma í senn.“
Hjá flestum öðrum þjóðum út-
skrifast stúdentar til að mynda 18
ára gamlir, hér eru þeir flestir
orðnir tvítugir. Þeirri hugmynd
skaut reyndar upp í nýafstöðnu
verkfalli HÍK, að réttast væri að
stefna að því að í framtíðinni að
stúdentar yrðu útskrifaðir 18 ára.
Á móti þessum röksemdum koma
rök þess eðlis að það sé ómetan-
legt að unglingar geti kynnst at-
vinnulífinu af eigin raun. Þetta er
þó auðvitað aðeins hægt í landi
þar sem ekkert atvinnuleysi er og
nú virðist sem horfi öðruvísi við,
rniðað við oft áður.