Alþýðublaðið - 02.09.1989, Blaðsíða 5

Laugardagur 2. sept. 1989
5
Oskar Lafontaine er í fremstu röð þýskra jafnaðar-
manna nú þegar, aðeins 46 ára að aldri. Hann er for-
sætisráðherra sambandsríkisins Saarlands og vara-
formaður þýska jafnaðarmannaflokksins. Lafont-
aine er landvinningamaður í pólitískri hugsun, er
óhætt að segja, og hefur sterklega verið nefndur
sem kanslaraefni jafnaðarmanna fyrir næstu kosn-
ingar til alþingis þeirra Þjóðverja. Lafontaine veitir
m.a. forstöðu nefnd sem vinnur að stef nuskrá þýska
jafnaðarmannaflokksins fyrir næstu ríkisstjórn
þeirra, ef af verður við næstu kosningar. Stef na hans
byggir í grundvallaratriðum á því að aðlaga nútíma
iðnaðar- og upplýsingaþjóðfélag okkar náttúrulega
umhverfi. Það eru einkum þrjár hugmyndir sem
Lafontaine hefur orðið nafnkunnur fyrir; þ.e. barátta
fyrir afvopnun og friði, barátta fyrir aukinni þróunar-
hjálp og félagslegri samábyrgð hinna ríku iðnríkja
gagnvart samborgurum vorum í þróunarlöndunum
og barátta fyrir verndun náttúrulegs umhverfis
mannsins, sem gengur út á að framtíðin markist
ekki af aukinni persónulegri neyslu.
Einkavidtal Alþýdubladsins vid Oskar Lafontaine
Minni vinna —
meira lýðræði
Kenningar Oskars Lafontaine
hafa vakið athygli langt út fyrir
Þýskaland. Einkum þær sem fram
koma í bókinni Gesellschaft der Zu-
kunft, eða Þjóðfélagi framtíðarinn-
ar, sem kom út árið 1988. Þar leggur
hann áherslu á að jafnaðarmenn
verði sífellt að endurskoða stefnu •
sína. En þýðir það að óbreytt jafnað-
arstefna geti ekki tekið á þeim
vandamálum sem við er að glíma í
þjóðfélaginu?
,,Það eiga miklar breytingar sér
stað í þjóðfélaginu. Fólk eyðir meiri
tíma fyrir framan sjónvarpið en á
vinnustöðum. Þjóðfélagið miðast
ekki við hina hefðbundnu stétta-
skiptingu. Grundvöllur okkar nýju
stefnu í verkalýðsmálum er að end-
urmeta orðið „vinna". Hugtakið
vinna hefur hingað til miðast við
hina hefðbundnu vinnu sem er
borgað fyrir og þau störf sem eru í
þágu þjóðfélagsins, svo sem mennt-
un barna.
Þar með komum við að sígildri
spurningu um tengsl stjórnmála við
jafnrétti kynjanna, umhverfismál,
efnahagsmál og þróun lýðræðis í
þjóðfélaginu. Tilgangur þessarar
stjórnmálastefnu er umhverfis-
vernd, sem hefur hingað til ekki tal-
ist til áhersluatriða í stefnunni.
Stjórnmálaflokkar sem ekki hafa
tekið afstöðu eða mótað stefnu til
umhverfismálanna eru í raun ekki
að mínu mati færir um að ná meiri-
hluta í kosningum."
— Hver eru þá meginverkefnin
sem jafnadarmenn þurfa ad glíma
vid í framtíöinni?
,,í Þýskalandi verðum við að end-
urskoða skattakerfið til þess að
skattleggja orkunotkun. Á sama
tíma verðum við að lækka launa-
skatta. Orkan verður sem sagt dýr-
ari, en vinnan ódýrari. Þetta er mik-
ilvægt í tengslum við umhverfis-
vernd."
Lafontaine hefur verið falið að
vinna að stefnu flokksins fyrir
næsta áratug undir yfirskriftinni:
„Framfarir ’90“. Þegar hafa hug-
myndir hans um orkuskatt komið til
umræðu, t.d. í þeirri útfærslu að
hækka bensínskatta um 30% en af-
nema skatta af bílunum sjálfum. Til-
gangur er auðvitað að láta þá borga
sem menga, og tengir stefnu hans
enn frekar umhverfisvernd eins og
sá málaflokkur kemur fyrir í heild
sinni. Lafontaine lagði ennfremur
mikla áherslu á heildræna stefnu í
umhverfismálum. Hann sagði t.a.m.
að það gengi ekki að umhverfismál-
um væri steypt í eitt ráðuneyti og
þar væri unnið að þeim meðan önn-
ur ráðuneyti héldu óbreyttri stefnu.
Leggja þyrfti áherslu á að allir væru
jafnábyrgir.
Hlutverk ríkisins í atvinnulífi
I fyrstu er erfitt að átta sig á því
hvaða hlutverki Lafontaine telur að
ríkisvaldið eigi að gegna í efnahags-
lífinu, þótt augljóslega leiki stjórn-
völd stórt hlutverk samkvæmt
kenningum hans. Spurningin um
ríkisafskipti er auðvitað sígilt við-
fangsefni stjórnmálamanna, en
hversu langt á ríkið að ganga?
„Ríkisstjórnin getur ákveðið
ramma efnahagslífsins, sérstaklega
hvað varðar tímasetningar. Ríkis-
stjórn jafnaðarmanna verður að
átta sig á samfélagslegum markmið-
um sínum og setja sér stefnu sam-
fara því. Markaðsbúskapurinn er
besta tækið til að ná slíkum mark-
miðum. Það má samt ekki ganga
það langt að efnahagslífið ráði
stjórnmálastefnunni. Stjórnmála-
menn verða þvert á móti að móta
efnahagsstefnuna og umfang efna-
hagslífsins.”
Stytting vinnutímans
Ein umdeildasta tillaga Lafont-
aine fjallar um hvernig bregðast eigi
við atvinnuleysi. Hann varpaði
henni fram árið 1988 og orsakaði
hálfgerðar sprengingar í röðum
verkalýðshreyfingarinnar. Tillagan
felur í sér að vinnuvikan verði stytt
í 35 stundir án þess að þeir launa-
hæstu fái lækkunina sem því fylgir
að fullu bætta, geri sér minna að
góðu í reynd. Hvers vegna urðu
þessir árekstrar við verkalýðshreyf-
inguna?
„Verkalýðshreyfingin og Jafnað-
armannaflokkurinn eiga sömu ræt-
ur og mörg sameignleg markmið.
Fyrst og fremst lýðræðisþróun í
samfélaginu og réttláta skiptingu
þjóðarauðsins. En þó eru verkefnin
mismunandi. Flokkurinn vill ná
völdum, stjórna og móta hugmyndir
og markmið fyrir þjóðfélagið í
heild. Verkalýðshreyfingin er hins
vegar fulltrúi fyrir einn þátt í þjóðfé-
laginu, launafólk.
Stytting vinnutímans er helsta og
nútímalegasta verkefni vinstrihreyf-
ingarinnar á Vesturlöndum. Við vilj-
um stytta vinnutímann til þess að
fólk geti ráðið lífi sínu fremur en nú
gerist. Þetta atriði snertir lýðræðis-
þátt styttingar vinnutímans. Við vilj-
um líka stytta vinnutímann vegna
þess að við getum ekki stöðugt auk-
ið framleiðsluna. Það er hinn um-
hverfislegi þáttur málsins. Einnig
viljum við stytta vinnutímann til
þess að geta veitt þeim vinnu sem
nú eru atvinnulausir, sem er hinn
samfélagslegi þáttur málsins.
— En hvernig á aö gera þetta aö
veruleika?
„Ég legg tvennt til: í fyrsta lagi að
þeir sem hafa laun fyrir ofan miðju
standi í stað, geri ekki frekari kröfur.
Hinn þátturinn felst í nýtingu á hjól-
um atvinnulífsins. Nýtingu á fjár-
festingu. Þrátt fyrir að við styttum
vinnutímann þýðir það ekki að vél-
arnar hætti að snúast. Þær munu og
verða að snúast jafnlengi og áður.
Fjárfestingar verður að nýta betur
en áður og það er hægt með þessum
hætti."
Lafontaine segir verkalýðshreyf-
inguna sjaldnast reiðubúna að fall-
ast á tillögur sem gangi ekki út á
iaunahækkun. Annað sem verka-
lýðshreyfing óttast, segir hann, er
að aukin vélvæðing og endurnýjun
í tækni þýði minni rétt fyrir verka-
Oskar Lafontaine á góðri stund
ásamt helstu forystumönnum
þýskra jafnaðarmanna, þeim
Willy Brandt, Vogel t.v. og Jo-
hannes Rau til hægri.
fólk að ákveða vinnutíma sinn.
Hann telur þó greinilega ekki
ástæðu til að óttast þetta.
Alþjóölegt samhengi
Það eru því sannarlega mörg ljón
í vegi tillagnanna, þótt kennismið-
urinn telji þær til þess fallnar að
bæta hið náttúrulega og mann-
eskjulega umhverfi, sem öllum hlýt-
ur að vera kappsmál. Kenningarnar
virðast t.d. eiga mismikla mögu-
leika í öðrum löndum Evrópu, þar
sem nú reynir á hvort Evrópubanda-
lagið kemur sér saman um stefnu í
umhverfismálum. Lafontaine telur
raunar gilda einhverskonar lögmál
um það hvenær umræðan kemst á
ákveðið stig:
„Umhverfisvernd þýðir í raun og
veru minnkun orkunotkunar. Evr-
ópubandalagið er nú að fjalla um
ákveðnar tillögur frá okkur um
breytingar á skattakerfinu. Þessi
umræða um umhverfismál byrjaði í
Þýskalandi fyrir 20 árum, þegar
mannfjöldinn varð hvað mestur í
þéttbýli og framleiðslan óx hröðum
skrefum. Vandamálin voru augljós,
en það leið nokkur tími þar til önnur
lönd náðu því stigi, að umræðan átti
sér stað þar.“
Ljóst er að tillögur Lafontaine um
viðbrögð gagnvart umhverfismeng-
un miðast að mestu leyti við iðnað-
arríki vesturlanda. Hann telur hins
vegar að ríku löndin hafi skyldum
að gegna gagnvart þróunarlöndum.
I því sambandi sé mikilvægast að
létta af þeim skuldabyrðinni. En
ems og áður eru umhverfismálin
innan seilingar í hugmyndum hans:
„Við verðum að hjálpa þriðja heim-
inum að byggja upp eigin fram-
leiðslu, sem tekur mið af umhverfis-
vernd, hefur þarfir samfélagsins í
huga og hefur hliðsjón af menningu
viðkomandi lands. Til þess verðum
við sjálf fyrst að sýna gott fordæmi
með því að koma umhverfisvernd í
viðunandi horf. Við notum nú
20—30 sinnum meiri orku á hvern
íbúa en þróunarlöndin. Það er í raun
hin nýja nýlendustefna."
Afvopnunarmál
Afvopnunarmál eru nátengd um-
hverfismálunum í hugmyndafræði
Lafontaine. Hann hefur vakið at-
hygli fyrir að lýsa yfir vilja sínum til
þess að Þjóðverjar dragi verulega úr
vígbúnaði og fyrir að vera minna
hlynntur NATÓ en margir kollegar
hans. Og hann er bjartsýnn um að
árangur náist í þeim viðræðum um
afvopnun í Evrópu sem eiga sér stað
í Vín og Genf. „Ég þakka fyrst og
fremst perestrojku að nú hefur orð-
ið þíða í samskiptunum. Besta að-
ferð til að ná fram afvopnun er að
byggja upp margflokka lýðræðis-
þjóðfélög í Austur-Evrópu.”
Umræðan um afvopnun í Evrópu
hefur hingað til einungis verið
bundin við meginlandið. Lafontaine
segist hins vegar hafa fullan skiining
á tillögum íslendinga um afvopnun
á höfunum. „Ég tel mjög mikilvægt
að íslendingar haldi fram því sjónar-
miði að afvopnun á landi leiði til
hernaðaruppbyggingar á höfun-
um.“ Hann telur reyndar að Sovét-
ríkin séu þegar reiðubúin að taka
hafsvæðin inn í viðræðurnar um af-
vopnun.
— Eri hvaö meö afstödu til þess-
ara hugmynda innan NATÓ?
„Ég geri mér fulla grein fyrir erf-
iðleikunum innan NATÓ við að
koma á samstöðu varðandi afvopn-
un á höfunum. Ástæðan er sú að
meðal ákveðinna aðildarþjóða er
tilhneiging til þess að auka enn
hernaðaruppbyggingu á höfunum."
Kanslaraefni?
Það er ekki nema von að menn
„Ég geri mér fulla grein fyrir erf-
iðleikum innan NATÖ við að
koma á samstöðu varðandi af-
vopnun á höfunum. Ástæðan er
sú að meðal ákveðinna aðildar-
þjóða er tilhneiging til að auka
enn hernaðaruppbyggingu í höf-
unum."
spyrji hvort stjórnmálamaður með
jafnróttækar hugmyndir og Oska'r
Lafontaine eigi virkilega möguleika
á að verða útnefndur kanslaraefni
flokksins. Hverjar metur hann sjálf-
ur líkurnar á því og hvaða mögu-
leika telur hann að þýski Jafnaðar-
mannaflokkurinn eigi í næstu kosn-
ingum?
„Næsta sumar verður ákveðið
hver verður kanslaraefni flokksins.
Nú erum við, samkvæmt skoðana-
könnunum, með meira fylgi en
Kristilegir demókratar," segir
Lafontaine og vill ekki fara nánar út
í þá sálma hver muni leiða flokkinn
í kosningabaráttunni." Bætir svo við
að fréttamenn vilji aldrei vita neitt
annað en það hvort hann sé næsta
kanslaraefni sósíaldemókrata og
hvort samstarf geti tekist með sósí-
aldemókrötum og Græningjunum.
Spurningu þar að lútandi svarar
hann á þann veg að málefnin verði
að ráða en bendir jafnframt á að
samstarf hafi tekist með hans flokki
og Græningjum víða í sveitar- og
fylkisstjórnum.
Sameining þýsku ríkjanna
Lafontaine var að lokum spurður
hvort hann teldi einhverja mögu-
leika á að þýsku ríkin gætu samein-
ast í náinni framtíð? Hann svaraði
því til að hið gamla þýska ríki yrði
aldrei það sama. „Við viljum að til
verði sambandslýðveldi Évrópu og
innan slíks ríkis er rými fyrir tvö
þýsk ríki. En ég held að þetta sé ekki
fyrirsjáanlegt í náinni framtíð."
Eftir Kristján Kristjánsson og Kristján Þorvaldsson A-myndir Björg o.fl.