Alþýðublaðið - 07.11.1989, Blaðsíða 5

Þriöjudagur 7. nóv. 1989
5
og þá jafnvel að Ungverjar lýsi yfir
hlutleysi. I fyrsta sinni nú á dögun-
um lýsti sovéskur þjóðarleiðtogi
því yfir að Sovétríkin viðurkenndu
óskert hlutleysi Finna. Það er Ijóst
að það er yfirgnæfandi meirihluti
fyrir því meðal ungversku þjóðar-
innar að gera upp við kommún-
ismann og snúa baki við honum
og gera það þannig kleift að Ung-
verjar erði aftur boðnir velkomnir
sem fullvalda ríki meðal sjálf-
stæðra vestrænna ríkja. Framtíð
þeirra er algjörlega undir því kom-
in að það takist með friðsamleg-
um hætti.“
— Vtkjum aftur ad Urtguerja-
landi og samstarfi þeirra við ríki í
Vestur-Evrópu. Hvað geta Vest-
ur-Evrópu ríkin gert til að styðja
við bakið á umbótaöflum þar og
víðar í Austur-Evrópu?
„Vandinn er sá að það gætir
mikillar óþolinmæði í löndum
eins og Ungverjalandi og Póllandi,
ekki síst þess vegna verða um-
bótaöflin að skila árangri sem allra
fyrst. Forsetisráðherra Póllands
hefur sagt að Samstaða hafi þar
hálft til eitt ár til að skila árangri.
Ungverjum liggur jafnvel enn
meira á. Ef við lítum fyrst á spurn-
inguna um með hvaða hætti þessi
ríki geti tengst viðskiptaheildum
eins og EB eða EFTA. Nú er á það
að líta að innan EFTA er ekki yfir-
þjóðlegt vald eins og í EB, heldur
frjáls samtök ríkja sem byggja hag-
kerfi sitt á markaðskerfi og hafa
komið á fríverslun. Fríverslun fel-
ur í sér að aðildarþjóðirnar hafa
undirgengist kvöð um að sam-
ræma samkeppnisreglur, afnema
ríkisstyrki og aðrar aðgerðir sem
skapa mismunum eða draga úr
samkeppni. Það er þessvegna al-
mennt mat að jafnvel ríki eins og
Ungverjaland sem er að hverfa frá
pólitísku alræði eigi enn nokkuð
langt í land með að uppfylla þau
skilyrði sem þarf til að það geti
gerst aðili að fríverslun. Ungverja-
land er enn þá aðili að Comecon,
efnahagsbandalagi Austur-Evr-
ópuríkjanna og þessvegna partur
af því hagkerfi sem þær byggja á.
Enn er talsverður hluti af fram-
leiðslu og efnahagsstarfsemi Ung-
verja á vegum ríkisfyrirtækja og
verðmyndun oft á tíðum tilbúin,
þ.e. byggð á millifærslum og ríkis-
styrkjum. Því næst bætist það við
að EFTA-ríkin eru nú að reyna að
eyða óvissu um tengsl ríkjanna við
EB með því að undirbúa samninga
sem væntanlega hefjast á næsta
ári, um sameiginlegt efnahags-
svæði þessara 18 ríkja. Það virðist
vera tilhneiging hjá ríkisstjórnum
EFTA-ríkjanna að líta á samruna-
þróunina í Evrópu þannig að hún
fari fram í áföngum. Hin gefna
Jón Baldvin var í opinberri
heimsókn í Ungverjalandi fyrir
skemmstu. Þar var hann m.a.
viðstaddur undirritun samn-
ings um samstarfsverkefni
Ungverja og íslendinga á sviði
jarðvarma. Fyrirtæki sem Jón
segist vonast til aö eigi sér
lífvænlega framtíð. Ef til vill er
þetta aðeins fyrsta skrefið að
samvinnu Ungverja og íslend-
inga en Ungverjar sækja nú
fast að efla tengsl við ríki í
Vestur-Evrópu.
stærð er samruni EB- ríkjanna fyr-
ir árslok 1992 en næsti áfangi er
aö útfæra þennan efnahagslega
samruna þannig að hann nái til
EFTA-ríkjanna og þar verði einnig
samruni og að sá samningur gerist
jafnhliða og komi til framkvæmda
á sama tíma. Á meðan þetta er að
gerast verða samskipti EFTA-ríkj-
anna við Austur-Evrópuríkin að
byggjast á tvíhliða viðræðum milli
einstakra ríkisstjórna eins og verið
hefur. Engu að síður er ekki útilok-
að að EB og EFTA-ríkin reyni að
nota tímann strax til að taka upp
samstarf við Austur-Evrópuríkin
og samræmi stefnu sína í því máli.
Margar slíkar áætlanir eru þegar
uppi, bæði með matvælaaðstoð
og beinni efnahagsaðstoð auk
menntunar sem lýtur m.a. að því
að kenna stjórnendum fyrirtækja
að athafna sig í markaðskerfi. Eg
ræddi þessi mál öll við forsvars-
menn í Ungverjalandi og fullviss-
aði þá um að EFTA-ríkin myndu
ekki beita neinum þeim viðskipta-
hindrunum sem gætu gert þeim
erfiðara um vik líkt og gert er t.d.
í EB varðandi landbúnaðarvörur.
Engu að síður standa mál þannig
að það verður að taka á þessum
málum í réttri röð, fyrst verður að
ganga frá samningum við EB,
þangað til verða menn að reiða sig
á tvíhliða samninga milli ríkis-
stjórna.
—• Þú rœddir nokkuð viö Ung-
verja samskipti þeirra við fslend-
höfðu þeir haft spurnir af áform-
um okkar um byggingu stórvirkj-
ana og uppbyggingu áliðnaðar og
þeir sýndu því áhuga að koma
með einhverjum hætti til sam-
starfs við Atlantal-hópinn. Þeir
eiga nokkuð af boxítnámum og
vilja einkum leggja þær til í því
samstarfi. Það er vitað að önnur
EFTA-ríki eru að kanna önnur slík
samstarfsverkefni og því er að
komast talsverð hreyfing á sam-
starf Ungverja við hin einstöku
EFTA-ríki á sviði framleiðslu, iðn-
aðar og markaðssetningar."
— Hvernig horfir framtíðarþró-
un Evrópu við þér nú. Er mögu-
leiki á einni sameinaðri álfu að
lokum?
Það er rétt að líta á hina öru þró-
un í Vestur-Evrópu sem áfanga að
þróun sem að lokum mun ná til
Evrópu allrar. Samruni hinna tólf
rikja í EB mun verða mjög mikii-
vægur fyrir aðrar þjóðir álfunnar.
Við getum litið á það frá bæjardyr-
um EFTA-ríkjanna sem eru sex
smáríki. í raun og veru eru þau svo
nátengd efnahagskerfi EB að þau
geta ekki staðið utan þeirrar þró-
unar sem þar er að eiga sér stað.
Ástæðurnar blasa við, yfir 60% af
útflutningi EFTA-ríkjanna, að
meðaltali, fer á markaði innan EB.
Þótt EFTA-ríkin séu fámenn mið-
að við EB-ríkin, 30 milljónir á móti
330, þá eru þau samt sem áður öfl-
ugasti viðskiptaaðili EB. Reyndar
er tiltölulega takmarkað sem
EFTA-ríkin, hvert og eitt fyrir sig,
geta gert til að örva þróunina í
Austur-Evrópu. Hið sameiginlega
efnahagssvæði 18 ríkja er hins-
vegar svo stórt og öflugt að það
munar verulega um það. Ef slík
eíning samræmir stefnu sína og
beitir efnahagslegum styrk sínum
til þess að hífa þessi lönd upp úr
stöðnun og vonleysi sem þar hefur
ríkt áratugum saman er ljóst að ár-
angurinn verður mun meiri. Þetta
undirstrikar hið pólitíska mikil-
vægi samninganna milli EB og
EFTA og sýnir að það getur skipt
verulegu máli fyrir pólitíska ný-
sköpun í álfunni allri hvernig til
tekst. Einn þáttur þessa máls er sá
að upplausn Sovéska-nýlendu-
veldisins og margvíslegt frum-
kvæði Gorbasjovs í því samhengi,
m.a. með því að leita nú stíft eftir
afvopnunarsamningum við Vest-
urveldin, getur skipt sköpum um
þróun mála í heiminum á næstu
árum til stöðugleika og friðar.
Flestir meta það svo að viðleitni
Gorbasjovs til að ná afvopnunar-
samningum og draga úr vígbún-
aðarkapphlaupinu, byggist á
þeirri lífsnauðsyn hans að beina
framleiðslugetu hins vanþróaða
Sovéska hagkerfis að framleiðslu
matvæla og lífsnauðsynja. Þetta
opnar auðvitað stórkostleg tæki-
færi. Það á að taka í þessa útréttu
hönd Sovétmanna og flýta þessum
viðræðum sem mest má því þarna
eru augljóslega gagnkvæmir
Vestur-Evrópu tekur mjög mið af
því sem er að gerast í Áustur-Evr-
ópu og þetta mannlega drama
sem menn hafa þarna fyrir augun-
um hefur kveikt í fólki vestan
tjalds um að þessar breytingar nái
fram að ganga með friðsamlegum
hætti. Að Vestur-Evrópubúar geti
með einhverjum hætti tryggt það,
En um leið má sjá þess merki t.d.
í Frakklandi að fleira kann að ger-
ast. Frakkar velta því mjög fyrir
sér hvert verður hlutverk hugsan-
lega sameinaðs Þýskalands í þess-
ari þróun. Einn af hornsteinum
franskrar utanríkisstefnu hefur jú
alltaf verið afstaðan til Þýska-
lands. Og þrátt fyrir yfirlýsingar
um að endursameining Þýska-
lands valdi þeim ekki áhyggjum
les maður annað úr umfjöllun um
málið í Frakklandi. Menn hugsa
sem svo að hið nýja þýska stór-
veldi í Vestur-Evrópu sem það yrði
við sameiningu myndi fylla upp í
tómarúmið sem skapast við að
Sovétríkin missa mátt sinn að
mestu. Þess vegna segja menn;
þeim mun stærri sem hin samein-
aða heild í Evrópu er, þeim mun
líklegri er hún til að verða mót-
vægi við risastórt Þýskaland. Það
er þessvegna líka í þessu ljósi sem
menn verða að skoða mikilvægi
samninga milli EFTA og EB. Ef að
þetta er rétt túlkun á frönskum
hugsunarhætti þá er það ákaflega
jákvætt fyrir EFTA löndin, og
núna þegar Frakkaland hefur for-
ystu fyrir EB, og Frakklandsforseti
inga.
„Já, reyndar hafa þau ekki verið
ákaflega mikil en það er óhætt að
segja að þær viðræður voru mjög
gleðilegar að þessu sinni. Skrifað
var undir samstarfsverkefni varð-
andi jarðhitanotkun milli ís-
lenskra aðila og ungverskra. Ung-
verjar hafa nokkuð mikinn jarð-
varma sem þeir vilja nýta í aukn-
um mæli og hafa óskað eftir því að
byggja á reynslu og tæknikunn-
áttu íslendinga. Ungverjar lýstu
einnig yfir áhuga á efla allt sam-
starf við fslendinga, t.d. á sviði ull-
ariðnaðar þar sem Ungverjar hafa
mikla offramleiðslugetu. Einnig
öflugri en Bandaríkin og Japan til
samans. Það yrði efnahagslegt
áfall fyrir þessi lönd ef þau stæðu
frammi fyrir ytri tollmúr EB og
gætu þar af leiðandi ekki keppt
við fyrirtæki innan þess. Það
myndi hreinlega bjóða upp á efna-
hagslega hnignun, samdrátt í lífs-
kjörun og stöðnun í þessum lönd-
um. Þessvegna er skynsamlegt að
líta á samruna Evrópu í áföngum
og þessvegna er skynsamlegt fyrir
EFTA-ríkin að líta á það sem for-
gangsmál að Ijúka samningum
sínum við Evrópubandalagið. Þeg-
ar við lítum á líklega þróun mála
á næstunni í Mið- og Austur-Evr-
ópu, þá verðum við að játa að það
hagsmunir beggja aðila. Forsenda
fyrir því að ríki Mið- og Aust-
ur-Evrópu geti iosnað undan veldi
Sovétríkjanna og þau sömuleiðis
geti beitt takmarkaðri framleiðslu-
getu sinni frá viðhaldi herja til um-
skipunar hagkerfisins og einbeit-
ingar á framleiðslu á neysluvarn-
ingi.
— Frakklandsforseti kemur í
heimsókn í dag. Frakkland er for-
ysturíki EB sem stendur og eitt af
7 stœrstu iðnríþjum heims. Hvaða
rullu spila Frakkar í þessari þróun
innan Evrópu?
Sú umræða sem nú fer fram í
kemur hingað til að ræða við ís-
lenska forsvarsmenn þá eigum við
að nota tækifærið til að brýna fyr-
ir honum þann skilning okkar að
við lítum á væntanlega samninga
við EB ekki bara sem hreint og
klárt viðskiptamálefni heldur sem
lið í hugmyndum um nýskipan
mála í Evrópu, sem lóð á vogar-
skál þróunar í átt til varanlegs frið-
ar í þjóðfélagsskipan Evrópu.
Þessi pólitíski skilningur er einnig
mjög gagnlegur þegar haft er í
huga að Vestur-Þýskaland er það
land innan EB sem hefur afdráttar-
lausast lýst því yfir að EFTA-ríkin
eigi að koma inn í nánara samstarf
við EB á þessum tímamótum.