Alþýðublaðið - 18.11.1989, Blaðsíða 5

Laugardagur 18. nóv. 1989
5
Dr. Michael S. Voslensky, höfundur
Nomenklatura; bókarinnar um herra-
stétt Sovétríkjanna, segir í viðtali við
Alþýðublaðið að forréttindastéttin lifi
enn góðu lífi í Sovétríkjum umbóta-
stefnunnar en að einræði kommún-
ista sé hrunið og að Austur-Evrópa
og Sovétríkin muni breytast í þjóðfé-
lög í anda jafnaðarstefnunnar.
Dr. Voslensky: „Gorbatsjov hefur skapað sér þá sterfcu ímynd um alla heimsbyggðina að vera maður umbóta.
Sú sterka ímynd heldur honum við völd. Herrastéttin mun ekki steypa Gorbatsjov af stóli meðan þessi
imynd helst nokkurn veginn óbreytt. Sovétríkin þurfa sárlega á slíkri imynd að halda. ímyndin er líftrygging
Gorbatsjovs. Ef hann sendi Rauða herinn á vettvang i Austur-Evrópu myndi þessi ímynd hrynja og Gorbat-
sjov með henni." A-mynd/E.ÓI.
Frœöimaöurinn sem
kom inn úr kuldanum
„Því miður hafa ekki orðið neinar á breytingar á Nomen-
klatura — herrastétt Sovétríkjanna — þrátt fyrir umbætur
Gorbatsjovs. Yfirstétt embættismanna og pólitískra for-
ingja er enn við lýðí/ segir Dr. Michael S. Voslensky við Al-
þýðublaðið.
Dr. Voslensky kaus að setjast að
á Vesturlöndum árið 1972. Hann
var þá virtur og hátt settur fræði-
og vísindamaður í Sovétríkjunum
og hafði lifað og hrærst í efri lög-
um sovéskrar valdastéttar frá
unga aldri. Fyrir u.þ.b. áratug
skrifaði hann bókina Nomenklat-
ura sem gerði hann heimsfrægan.
Þar lýsir hann sovéska stjórnkerf-
inu innan frá og ekki síst sinni eig-
in stétt, herrastéttinni sem lifir ein-
angruðu sældarlífi í vellystingum
og völdum.
Æfintýralegur ferill___________
í valdakerfi Sovét
Dr. Voslensky, sem nú er austur-
rískur ríkisborgari, segir yið Al-
þýðublaðið að vistaskiptin og bók-
in hafi nær kostað hann lífið því
tvívegis hafi KGB-menn reynt
læsa í hann klónum, eitt skipti í
Vínarborg þar sem þeir reyndu að
ræna honum og annað skipti í Bre-
men þar sem sovéska leyniþjón-
ustan reyndi að byrla honum eitur.
Dr. Voslensky hefur ævintýra-
legan framaferil í Sovétríkjunum
að baki. Hann er doktor í sagn-
fræði, heimspeki, stjórnvísindum
og almennum stjórnmálafræðum.
Hann starfaði í alþjóðamálastofn-
un sovéska utanríkismálaráðu-
neytisins, var uppiýsingastjóri
Ráðherraráðs Sovétríkjanna, fé-
lagi og starfsmaður Vísinda-aka-
demíunar, prófessor við Lú-
múmbaháskólann í Moskvu, ritari
aðalnefndar Sovétríkjanna um af-
vopnunarmál, starfsmaður og ráð-
gjafi Æðsta ráðsins og miðstjórnar
sovéska Kommúnistaflokksins, sat
í UNESCO-nefnd Sovétríkjanna og
fleira og fieira.
Eftir að Voslensky settist að á
Vesturlöndum hefur hann flutt
fyrirlestra sem prófessor við há-
skólana í Vín, Múnchen, Ham-
borg, Munster og Linz, í Banda-
ríkjunum og við Max-Planck stofn-
unina í Starnberg. Dr. Voslensky
er í dag forstöðumaður Sovétrann-
sóknarstofnunarinnar í Múnchen.
an stans á íslandi; mun flytja fyrir-
lestur í dag um ástand og horfur í
Sovétríkjunum og í Austur-Evrópu
á fundi samtaka um vestræna
samvinnu og Varðbergs í Átthaga-
sal Hótels Sögu kl. 12 — og síðan
liggur leið hans næsta dag til
Múnchen.
Voslensky er grannleitur, fágað-
ur maður með elskulegt fas. Hann
er rólegur og svarar spurningun-
um af íhugun og yfirvegun. Við
ræðum í upphafi um breytingar
umbótastefnunnar og áhrif þeirra
á stjórnkerfi og innri byggingu
valdakerfisins. Voslensky er sann-
færður um, að umbótastefnan
breyti engu um herrastétt Sovét-
ríkjanna; áfram sem áður ríki
ákveðin forréttindastétt sem fer
raunverulega með völd og stendur
dyggan vörð um sérréttindi sín.
,,Eg er nú að ganga frá þriðju út-
gáfu bókar minnar um Nomen-
klatura," segir Voslensky. „Bókin
verður gefin út í London og einnig
í rússneskri gerð. Ég hef spurt alla
þá Sovétborgara sem ég hef hitt
nýlega um umbæturnar í Sovét-
ríkjunum og hvaða áhrif pere-
strojkan hefur haft á herrastéttina.
Ég fæ alls staðar sömu svörin: Um-
bótastefnan hefur ekki hróflað við
herrastéttinni. Aðeins nokkrar
skriffinnskulegar tilfærslur á
valdauppbyggingunni. Reyndar
hefur miðstjórn Kommúnista-
flokksins lýst því yfir að nomenkl-
atura — herrastéttin — hafi verið
leyst upp. í raun er hér aðeins um
smávæginlega uppstokkun í kerf-
inu að ræða. En aimenningi í Sov-
étríkjunum, sem veit ekkert um
eðli eða uppbyggingu herrastétt-
arinnar, er sagt að öll forréttindi
valdastéttarinnar hafi verið af-
lögð. Svo er alls ekki. Þó má segja
að hin mikla spilling sem dafnaði
á valdatíma Brésnjéffs og náði
langt í hans eigin fjölskyldu, hafi
minnkað. Sömuleiðis hefur hörku
Stalín-tímabilsins linnt. En herra-
stéttin lifir enn góðu lífi; hún er lið-
ur í embættismannabyggingu
kerfisins.'
Herrastéttin__________________
lifir góðu lífi
Alþýðublaðið hitti dr. Voslensky
að máli í gær. Hann var nýkominn
frá Bandaríkjunum og gerir stutt-
Vinnumenn og þjónar________
ríkisins
— Umbótastefnan, sem uirdist
hafa fœrt sovéskri alþýöu meira
frelsi og meiri meöákvördunar-
rétt, hefur þá ekki megnad ad
hagga viö herrastéttinni?
„Nei. Enda hefur perestrojkan
ekki slíkt markmið. Umbótastefna
Gorbatsjovs tekur fyrst og fremst
mið af því að bæta efnahags-
ástand Sovétríkjanna. Það er yfir-
lýst stefna Sovétstjórnarinnar.
Hverjar eru stéttir Sovétríkj-
anna? Efst trónir herrastéttin.
Samkvæmt skilgreiningu Leníns á
valdastétt, er nomenklatura nú-
verandi valdastétt Sovétríkjanna;
stéttin sem hefur hin pólitísku og
hugmyndafræðilegu jafnt sem hin
efnahagslegu völd í landinu. Með
öðrum orðum herrastéttin. Síðan
er hin vinnandi stétt. Henni má
skipta í grófum dráttum í tvennt. í
fyrsta lagi vinnumenn ríkisins.
Þeir eru eign ríkisins. í öðru lagi er
það samyrkjubændurnir. En þar
sem bændurnir eru bundir átt-
hagafjötrum, má segja að þeir séu
endurfædd stétt þjóna. Samyrkju-
bændurnir eru í raun ríkisþjónar.
Svo er það menntamannastéttin.
Umbótastefnan hefur í raun
ekki breytt stöðu stéttanna í Sovét-
ríkjunum en hún hefur létt and-
rúmsloftið og minnkað hörkuna. í
tíð Stalíns voru um 12 milljónir
manna í vinnubúðum og fangels-
um auk þeirra sem flúðu land eða
bjuggu landflótta erlendis. í dag er
þessi tala um 1—2 milljónir.1
Umbótastefnan
ekki nógu afgerandi
— Nú byggir Gorbatsjov hina
innri uppbyggingu perestrojkunn-
ar mikib á vcegdarlausri gagnrýni
á stalínismann. Herrastétt Sovét-
ríkjanna er einmitt arfleifö frá sta-
línismanum. Hvernig foer Gorbat-
sjov þetta til aö ganga upp ?
„Þetta er einmitt kjarni málsins.
Gorbatsjov reynir að gagnrýna og
útrýma stalínismanum í Sovétríkj-
unum. En kerfið sem Stalín bjó til,
heldur áfram að lifa. Stalínisminn
blífur án Stalíns. Stalínisminn er
ekki lengur jafn ómannlegur og
miskunnarlaus eins og í tíð Stalíns.
KGB skipuleggur ekki lengur
handtökur og fjöldaaftökur. Spill-
ingin er einnig minni og nær ekki
jafn hátt upp í valdakerfinu. En
auðvitað er hún til staðar í Rúss-
landi og enn meiri í Asíu-lýðveld-
um landsins, þar sem spilling hef-
ur þrifist í eitt þúsund ár.
En menn mega ekki skilja orð
mín svo að ég vanmeta perestrojk-
una. Gorbatsjov hefur komið
verulegum breytingum til leiðar.
Kjarni perestrojkunnar er glasnost
— hin opna umræða. Hins vegar
hefur umbótastefnan gjörsamlega
mistekist sem umbreytingarafl til
hins betra i efnahagslifinu. Þar
hefur ekkert gerst. Frjálst atvinnu-
líf er ekki til í Sovétríkjunum. Til-
raunir hafa verið gerðar með sam-
vinnufélög — en hvað er svo
merkilegt með það? Á keisara-
tímabilinu voru samvinnufélög
leyfð í Sovétríkjunum. Stalín bann-
aði starfsemi samvinnufélaga.
Gorbatsjov hefur leyft tilrauna-
rekstur samvinnufélaga. Það er lit-
ið á það sem byltingu. í raun er
Gorbatsjov að sigla milli skers og
báru. Afturhaldsöflin vilja ekki
neina tegund af frjálsri verslun og
frjálslyndu öflin vilja opna at-
vinnulífið. Útkoman er tilraun
með samvinnuíélög! Yfirstjórnir
lýðveldanna geta hvenær sem er
bannað samvinnufélögin. Hug-
mynd Gorbatsjovs er sú, að sam-
vinnufélög keppi við ríkisverslun.
Ríkið hefur hins vegar verulega
yfirburði þar sem öll aðföng og
vinna við rekstur ríkisverslunar er
niðurgreidd. Vörur og þjónusta
samvinnufélaga verður því miklu
dýrari og illa samkeppnishæf við
ríkið. árangurinn hefur orðið sá að
almenningi er illa við samvinnufé-
lögin. Þar með hefur vísi að frjálsu
atvinnulífi verið ýtt út í myrkrið.
Þetta segir dálitla sögu um það,
hvers vegna umbæturnar í efna-
hagslifinu ganga svo seint og illa
fyrir sig. Gorbatsjov tekur ekki af-
dráttarlausar ákvarðanir heldur
reynir að brúa bil beggja, aftur-
halds og frjálslyndis. Mesta skyssa
Gorbatsjovs í perestrojkunni er
einmitt þessi: Að sigla alltaf milli
skers og báru. Hann er enn
hræddur við íhaldsöflin og hefur
gefið allt of mikið eftir. Ef Gorbat-
sjov vill sjá árangur af umbóta-
stefnu sinni, verður hann að hafa
þor til þess að hætta að ganga
skrykkjótt en þess í stað taka
stefnufastan kúrs í átt til
frjálsræðis og frelsis.'
Uppreisn nýlendanna__________
í Austur-Evrópu
— Vid höfum ordid vitni ad
miklum umbreytingum í Aust-
ur-Evrópu. Hvaö er í raun aö ger-
ast i kommúnistalöndunum? Hver
verdur framtíd þeirra?
„Það sem er að gerast í Aust-
ur-Evrópu er hrun hins kommún-
íska sósíalsima. Það er nú endan-
lega sannað, að hinum kommún-
íska sósíalisma hefur mistekist.
Það þýðir þó ekki að hinn lýðræð-
islegi sósíalismi hafi beðið ósigur.
Hugmyndir sósíaldemókrata um
sósíalisma lifa góðu lífi og hafa
byggt upp sterk og lýðræðisleg
þjóðfélög eins og á Norðurlöndum
og í V-Þýskalandi. Það er hinn ein-
ræðislegi, kommúníski sósíalismi
sem nú er kominn að fótum fram.
Þetta hafa þær þjóðir A-Evrópu
sem búa við landamæri frjálsra,
vestrænna ríkja skilið fyrir löngu.
Það hefur hins vegar tekið lengri
tíma í Sovétríkjunum. Mörg ríki
A-Evrópu voru einnig þróuð fram-
leiðslu- og menningarlönd þegar
áþján kommúnismans lagðist yfir
þau. Þau voru gerð að vanþróuð-
um löndum.
Önnur saga gildir um Sovétrík-
in. Þau eru í eðli sínu og söguleg-
um hefðum hið fullkomlega kon-
ungdæmi; keisaraveldi aftur i ald-
ir. Landið fékk sína fyrstu stjórnar-
skrá árið 1906. Sovétríkin voru
land lénsskipulagsins. Kapítaiism-
inn náði aldrei að skjóta þar rót-
um, tók aðeins þar sín fyrstu skref.
Hin sósíalsíska bylting 1917 bylti
því ekki kapítalismanum, heldur
lénsskipulagi keisaraveldisins.
Landið breyttist í alræði rikis-
valdsins en hélt skipulagningu
lénskipulagsins. Þannig hafa Sov-
étríkin verið fram á okkar dag.
Þetta verðum við að hafa í huga
þegar vió skilgreinum Austur-Evr-
ópu ríkin undir stjórn kommún-
ista. Þau eru ekki sósíalísk ríki
heldur lénsríki í alræði hins sov-
éska ríkisvalds. Þau eru hluti af
lénsskipulaginu. Sovétríkin eru
síðasta heimsveldið sem trónir yf-
ir nýlendum. Nýlendurnar í Aust-
ur-Evrópu rísa nú upp'
Líftrygging Gorbatsjovs
er imynd hans
— Hvers vegna hefur Gorbat-
sjov og ráöamenn í Moskvu látiö
þessa uppreisn eiga sér staö?
Hvers vegna skerast þeir ekki í
leikinn eins og I Ungverjalandi
1956 og Tékkóslóvakíu 1968?
Framh. á bls. 11.
INGÓLFUR