Morgunblaðið - 05.03.2002, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 5. MARS 2002 29
ÉG tel mig vera í hópi fjölda
fólks sem hefur vanþóknun á æsi-
legri meðferð ýmissa fjölmiðla á
málum Landssímans en þó eink-
um herferð þeirra gegn Friðriki
Pálssyni, stjórnarformanni fé-
lagsins. Þessi hópur hefur haldið
sig til hlés í þeirri sefjun, sem
hér hefur hlotist af einhliða
fréttamennsku, en margir eru
þeir sem lýst hafa yfir stuðningi
við Friðrik með öðrum hætti.
Nú, þegar Friðrik hefur lýst
því yfir að hann sækist ekki eftir
áframhaldandi setu í stjórninni,
meðal annars vegna þess að hann
njóti ekki ótvíræðs trausts
stjórnvalda, tel ég tímabært að
lýsa yfir fyllsta trausti til hans
sem stjórnanda vandasamra
verkefna og jafnframt því að ég
tel hann vera í hópi ósíngjörn-
ustu manna sem ég hef umgeng-
ist og hvað vandaðastan í fram-
komu gagnvart meðborgurum
sínum.
Ég hirði ekkert um þær ávirð-
ingar sem á hann hafa verið
bornar. Hans mistök voru líklega
helst þau að vera of seinþreyttur
til vandræða þegar stjórnvöld í
líki samgönguráðuneytis voru
annars vegar en þau hlutuðust
augljóslega óspart til um málefni
félagsins. Annarra í þessu máli
get ég að engu.
Trausts-
yfirlýsing
Höfundur er matvælafræðingur.
Alda Möller
LENGI hefur
ástandið á stóru
sjúkrahúsunum á höf-
uðborgarsvæðinu verið
slæmt, en aldrei eins
og nú. Á flestum deild-
um Landspítala - há-
skólasjúkrahúss liggja
sjúklingar á göngum
og jafnvel inni á skol-
herbergjum, klósettum
eða hvar svo sem pláss-
in finnast. Sameining
spítalanna er í fullum
gangi og er það vel, en
því miður er ekki fyr-
irséð að sameiningin
muni skila fleiri legu-
plássum á stofnuninni, nema síður
væri.
Fjöldi leguplássa
Ef mér telst rétt til var síðasta
legudeild þess sem nú fellur undir
Landspítala - háskólasjúkrahús tek-
in í notkun í kringum 1995, en þá var
efsta hæð B-álmu Landspítala í
Fossvogi opnuð. Starfsemi deilda
hefur eitthvað breyst síðan og rúma-
fjöldi eflaust breyst nokkuð samfara
þeim breytingum. Vífilsstaðaspítala
var svo lokað nú um áramótin og
lungnadeildin flutt í Fossvog.
Frá 1995 hefur íbúum höfuðborg-
arsvæðisins fjölgað úr 158.583 í
178.030, eða um 12%. Starfsemi
sjúkrahúsa utan höfuðborgarsvæð-
isins hefur heldur dregist saman á
þessu tímabili, m.a. vegna skorts á
sérfræðimenntuðum læknum. Þann-
ig hefur álagið á stóru sjúkrahúsin á
höfuðborgarsvæðinu aukist mikið á
síðustu árum. Hafa ber í huga að
samfara framförum í læknisfræði og
hjúkrun hefur legutími sjúklinga
styst töluvert. Þjóðin er hins vegar
að eldast og því hlutfallslega fleiri
sem þurfa á sjúkrahúsþjónustu að
halda.
Flöskuhálsar
En það er fleira en aukinn fólks-
fjöldi og hækkandi meðalaldur sem
koma hér til. Verulegur skortur er á
heilsugæslulæknum á höfuðborgar-
svæðinu sem endurspeglast í því að
milli tuttugu og þrjátíu þúsund
manns eru án heimilislæknis. Mörg
þeirra vandamála sem hægt væri að
leysa innan heilsugæslunnar hafa
því flust inn á sjúkrahúsin, f.o.f.
bráðamóttökur og slysadeildina.
Öldrunar- og endurhæfingarþjón-
ustan er svo annar flöskuháls. Sjúk-
lingar á bráðasjúkrahúsum þurfa oft
að bíða vikum saman eftir plássum á
endurhæfingardeildum. Bið eftir
vistun á hjúkrunarheimilum getur
sömuleiðis oft skipt mánuðum ef
ekki árum. Þeir einstaklingar sem
ekki hafa heilsu til að útskrifast
heim eftir veikindi þurfa því oft að
bíða þennan tíma í „hótelplássi“ á
sjúkrahúsinu, sem kostar 71.000
krónur nóttin. Á meðan komast
bráðveikir sjúklingar ekki inn á spít-
alann þar sem fá eða engin laus
pláss eru fyrir hendi. Skortur á legu-
plássum veldur því einnig að fresta
þarf aðgerðum og biðlistar lengjast.
Með byggingu nýs barnaspítala
mun leguplássum að sjálfsögðu
fjölga töluvert og dregur það úr
vandanum að einhverju leyti. Bygg-
ingu hins nýja spítala mun þó senni-
lega ekki ljúka fyrr en í fyrsta lagi í
lok þessa árs.
Hver ber ábyrgð?
Þá spyr maður – hver ber ábyrgð?
Er það ríkisstjórnin í heild eða eru
það þeir sem stjórna ráðuneyti heil-
brigðismála? Eru það kannski sveit-
arfélögin eða stjórnendur spítalanna
sjálfra? Eigum við skattborgarar
kannski líka einhverja sök á máli
líka, fyrir að láta okkur
ekki meira varða um
hvernig peningunum
okkar er varið? Sama
hver ber ábyrgðina, þá
er það ástand sem ríkir
í dag algjörlega óvið-
unandi. Það er hvorki
hægt að bjóða sjúk-
lingum né starfsfólki
upp á það „stríðs-
ástand“ sem nú ríkir
innan spítalans. Í lög-
um um heilbrigðisþjón-
ustu segir að allir
landsmenn skuli eiga
kost á fullkomnustu
heilbrigðisþjónustu,
sem á hverjum tíma eru tök á að
veita til verndar andlegri, líkamlegri
og félagslegri heilbrigði. Að mínu
mati erum við langt frá því að standa
við þetta ákvæði. Það má því að
vissu leyti segja að mannréttindi séu
brotin á sjúklingum innan spítal-
anna í dag.
Hvað er til ráða?
Margir halda að meira opinbert
fjármagn til heilbrigðismála sé
nauðsynlegt til að leysa vandann.
Útgjöld til heilbrigðismála hafa auk-
ist mikið á undanförnum árum en
þessi útgjaldaaukning hefur hins
vegar ekki skilað sér í betri aðbún-
aði fyrir sjúklinga. Að mínu mati eru
ýmis önnur úrræði fyrir hendi til að
leysa vandann sem ekki þurfa endi-
lega að hafa aukinn kostnað í för
með sér.
Í fyrsta lagi þarf klárlega að
fjölga hjúkrunar- og endurhæfing-
arplássum. Fleiri sjúkrahótel
myndu einnig hjálpa til við að losa
um stífluna sem myndast hefur inn-
an sjúkrahúsanna. Hvort tveggja
eru úrræði sem eru langtum ódýrari
heldur en náttgisting lítið veikra
einstaklinga á bráðasjúkrahúsi. Í
öðru lagi er brýnt að styrkja heilsu-
gæsluna á höfuðborgarsvæðinu.
Vinnuumhverfi heilsugæslulækna í
dag er óaðlaðandi fyrir marga og því
nauðsynlegt að veita þeim þann val-
kost að stunda sjálfstæðan rekstur
líkt og öðrum sérfræðingum. Í
þriðja lagi tel ég að takmarka þurfi
þjónustu bráðasjúkrahúsanna við þá
þjónustu sem þau ein geta veitt.
Flytja þarf sem mest af þeim verk-
um út af spítalanum sem hægt er að
framkvæma á einkastofum. Einnig
þarf að nýta þá aðstöðu sem fyrir
hendi er á sjúkrahúsunum á lands-
byggðinni mun betur. Oft mæla
menn gegn þessu vegna þeirrar
kennslu sem fer fram á háskóla-
sjúkrahúsinu. Ég sé hins vegar ekk-
ert því til fyrirstöðu að kennsla geti
farið fram á einkastofum og úti á
landi eins og á stóru sjúkrahúsun-
um. Í fjórða lagi er það skoðun mín
að samkeppni sé yfirleitt hvati til að
standa sig betur í rekstri og á það
jafnt við um ríkisfyrirtæki og einka-
aðila. Aukinn stuðningur við einka-
framtakið í heilbrigðisgeiranum er
því að mínu mati nauðsynlegur og
sjálfsagður og mun án efa skila sér í
betri þjónustu við þá sem á henni
þurfa að halda. Fagna ég hinu nýja
framtaki Læknalindar ehf. og óska
þeim sem að því fyrirtæki standa
alls hins besta í rekstrinum.
Með slæma samvisku
Þegar ég skrifaði undir læknaeið-
inn við útskrift úr læknadeild sór ég
þess eið að gæta hagsmuna sjúk-
linga minna ofar öllu öðru. Miðað við
núverandi ástand er mér algjörlega
ómögulegt að standa við þetta lof-
orð. Það er því með slæmri samvisku
sem ég sinni starfi mínu sem læknir
þessa dagana. Skora ég hér með á
alla þá sem hafa völd til að breyta
núverandi kerfi að hika ekki heldur
blása til aðgerða ekki síðar en strax.
Mannréttindi brotin
innan sjúkrahúsa
Margrét Leósdóttir
Heilsugæsla
Hvorki er hægt, segir
Margrét Leósdóttir, að
bjóða sjúklingum né
starfsfólki upp á þetta
„stríðsástand“.
Höfundur er læknir á Landspítala –
háskólasjúkrahúsi.
ÉG er einn þeirra
sem hafa velt því fyrir
sér hvort hægt sé að
virkja og vernda á
sama tíma. Samverka-
maður minn frá fyrri
tíð, Árni Bergmann,
sagði í útvarpsþætti
um staðleysur á dögun-
um að hinn íslenski
meðaljón vildi bæði
virkjun og þjóðgarð í
einu. Í stað þess að tala
góðlátlega niður til
okkar meðaljóns hefði
hann eins getað upp-
hafið okkur og sagt að
þetta væri afstaða hins
skynsama manns, hag-
sýna mannsins sem talað er um í
þjóðhagfræðinni.
Það hefur um nokkurt skeið staðið
fyrir dyrum að gera rammaáætlun
um virkjanir og landnýtingu á Ís-
landi. Í umræðum um hana fengist
heildarsýn yfir það hvar, hvenær og
hvernig ætti að virkja á hálendinu
og hvaða landsvæði yrðu friðuð eða
tekin til annarra nota. En svo bregð-
ur við að þótt framkvæmdum við
Kárahnjúkavirkjun sé slegið á frest
bólar ekkert á rammaáætluninni.
Það virðist orðið óhjákvæmilegt
skilyrði að hún komi ekki fram fyrr
en risaframkvæmdin er hafin.
Dýrmætar perlur
Núverandi stjórnarflokkar hafa
nægan þingmeirihluta til þess að
knýja fram ákvörðun um Kára-
hnjúkavirkjun enda þótt heildarsýn
á framtíðarnýtingu landsins skorti.
Við þessar aðstæður er það fagn-
aðarefni að Samfylkingin skuli hafa
sett fram þá hugmynd að flæmin
sem ósnortin verða af virkjuninni
norðan Vatnajökuls verði lögð undir
þjóðgarð. Svæðið sem um er að ræða
tekur yfir 4.500 ferkílómetra og á
því eru margar af dýrmætustu perl-
um íslenskrar náttúru, svo sem
Tungnafellsjökull og Nýidalur,
Kreppa og umtalsverður hluti af
vatnasviði Jökulsár á Fjöllum,
Herðubreiðarfriðland,
Kverkfjöll og Kreppu-
tunga, Grágæsadalur,
Fagridalur, Snæfell,
Vesturöræfi, hinir
margrómuðu Eyja-
bakkar, og loks Lóns-
öræfi. Hér yrði um að
ræða einstakan eld-
fjallaþjóðgarð með
Herðubreið, Öskju og
fleiri merkum eldfjöll-
um.
Samþykkt tillögu um
eldfjallaþjóðgarð, sem
kæmi til viðbótar
Vatnajökulsþjóðgarði,
tæki af allan vafa um
framtíðarnot á land-
svæðinu, og má líta á hana sem mót-
vægisaðgerð við þau náttúruspjöll
sem verða af völdum Kárahnjúka-
virkjunar. Dettifoss fengi að vera í
friði um ókomna tíð og þrátt fyrir að
virkjun yrði að finna á hinu einstaka
jarðsögulega svæði norðan Vatna-
jökuls stærstu ósnortnu víðerni í
Evrópu.
Ósnortin víðerni
Ósnortin víðerni eru að sönnu
staðleysuhugmynd sem vantar botn-
inn í. Jafnvel hörðustu friðunarsinn-
ar gera ráð fyrir þvi að hægt verði
að komast um hin ósnortnu víðerni
og að þau verði nýtt í þágu vaxandi
ferðamannaiðnaðar. Væntanlega er
mesta verndin á slíkum svæðum
fólgin í því að skipuleggja þar um-
ferð og útivist, sem í senn verndar
náttúruna en gerir fólki þó kleift að
njóta hennar. Í þjóðgarðshugmynd-
inni felst því einnig umfangsmikil
skipulagsvinna sem bæði lands-
stjórnin og sveitarfélög á Austur-
landi og Norðurlandi þurfa að fást
við. Hundruð starfa gætu skapast í
tengslum við eldfjallaþjóðgarðinn og
hann ætti að geta orðið lyftistöng
byggða og ferðaþjónustu.
Skynsamlegt virðist að skipu-
leggja þjóðgarð norðan Vatnajökuls
samhliða virkjunarframkvæmdum
þegar vinnuvélar og mannskapur
eru hvort sem er til staðar á svæð-
inu. Vandséð er að í annan tíma
verði fjármunir og kraftur í þessum
landshluta til þess að verja 1–2 millj-
örðum króna í innviði nýs þjóðgarðs.
Hinn hagsýni maður mælir því bæði
með þjóðgarði og virkjun, svo fremi
að sýnt verði fram á að af Kára-
hnjúkavirkjun sé ótvíræður þjóð-
hagslegur arður.
Eldfjalla-
þjóðgarður
og virkjun
Einar Karl
Haraldsson
Höfundur starfar að
almannatengslum.
Umhverfi
Hinn hagsýni maður,
segir Einar Karl
Haraldsson, mælir
því bæði með þjóðgarði
og virkjun.
Vorum að taka upp nýjar vörur
Freemans - Bæjarhrauni 14 -
s: 565 3900 - www.freemans.is