Morgunblaðið - 25.07.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
A
f og til heyrast þær
raddir að frjáls-
hyggjumenn hljóti
að vera vondir
menn. Þeir séu á
móti öllu góðu í heiminum. Á
móti menningunni; á móti mennt-
un þjóðarinnar; á móti því að
sjúkum sé líknað. Þeir séu með
öðrum orðum á móti mannúð. Að
þessari niðurstöðu kemst fólk
kannski vegna þess að frjáls-
hyggjumenn mótmæla einatt
þegar framkvæmdir standa til í
þessum málaflokkum.
Þetta er
hins vegar
hinn mesti
misskilningur.
Ástæðan fyrir
andstöðu
frjálshyggju-
manna við byggingu tónlistar-
húss er ekki andúð þeirra á
menningu þjóðarinnar. Ástæðan
er sú að ríkið, fyrir hönd skatt-
greiðenda, er látið fjármagna
framkvæmdirnar. Í hinum mála-
flokkunum sem nefndir voru vill
svo til að hið opinbera hefur einn-
ig tögl og hagldir.
Hvers vegna er frjálshyggjan á
móti ríkinu? Geta góðir hlutir
ekki alveg eins komið þaðan?
Röksemdafærslu frjálshyggju-
mannsins má skipta í tvennt.
Annars vegar má segja að fræði-
greinin hagfræði í heild sinni
liggi að baki frjálshyggjunni.
Hins vegar eru réttlætisrökin,
sem segja að enginn megi gera á
annars hlut.
Fyrst skal vikið að hagfræð-
inni. Hún hefur sýnt fram á yf-
irburði markaðskerfisins. Reynd-
ar hefur fræðigreinina ekki þurft
til; nóg er að líta á sögu 20. ald-
arinnar. Þar sem frelsi til við-
skipta og athafna hefur verið
mest hefur hagsældin verið mest.
Þar fer fram þrotlaus vinna við
að reyna að framleiða vörur með
sem allra lægstum tilkostnaði.
Alls staðar. Alltaf. Þessi magnaða
samkeppni gerir að verkum að
kaupmaðurinn má hvergi slaka á.
Ef hann býður ekki eins lágt verð
og hann mögulega getur fara við-
skiptavinirnir annað. Svo einfalt
er það.
Þessi vél hefur fært okkur þau
lífsgæði sem við búum við nú.
Landsframleiðsla er ekki merk-
ingarlaust hugtak í fræðunum.
Hvert brot úr prósenti í vexti á
landsframleiðslu á ári skiptir
gríðarlegu máli. Ef ekki væri fyr-
ir ítök ríkisvaldsins á síðustu öld,
sem voru þrátt fyrir allt ofboðs-
leg í hinum vestræna heimi, vær-
um við mun betur sett en raunin
er.
Ríkið er nefnilega meingallað
fyrirbæri. Þótt þar starfi í lang-
flestum tilfellum vel menntað og
meinandi fólk verður þar ómæld
sóun á ári hverju. Það er vegna
þess að ríkisstarfsmenn eru ekki
að sýsla með eigin peninga. Þótt
þeir séu allir af vilja gerðir vant-
ar svipu markaðarins til að reka
þá áfram. Ríkisrekstur er því í
eðli sínu óhagkvæmur, þótt vissu-
lega megi finna dæmi um þokka-
lega rekin ríkisfyrirtæki. Í öllu
falli veltur það á því að ein-
staklega göfugir menn, fórnfúsir
snillingar, veljist ávallt til þess að
stjórna þeim. Því miður hefur það
aðeins gerst í undantekning-
artilvikum.
Víkjum nú að réttlætisrök-
unum. Þau hvíla á þeirri grunn-
forsendu að maðurinn eigi að
vera frjáls gjörða sinna. Það
frelsi verður þó auðvitað að tak-
markast af sama frelsi annarra;
enginn á að mega skaða aðra.
Skattheimta stenst ekki þá
kröfu. Vinnandi fólk er svipt allt
að helmingi allra tekna sinna. Ef
það neitar að borga er það knúið
til hlýðni með valdi. Í augum
frjálshyggjumannsins er þetta of-
beldi. Raunar er með réttu hægt
að halda því fram að fólk sé
hneppt í þrældóm, enda er það að
vinna fyrir aðra nærri helming-
inn af vinnutímanum.
Að framansögðu ætti að vera
ljóst að frjálshyggjumenn eru
ekki á móti mannúð. Frjáls-
hyggjan er hin sanna mann-
úðarstefna. Hún er stefna um-
burðarlyndis, því hún gengur út
frá algjöru frelsi mannsins; óháð
litarafti, þjóðerni, trú, kynhneigð
eða skoðunum. Frjálshyggjunni
er annt um manninn. Hún vill að
hann blómstri eins og hann á rétt
á.
Boð og bönn eru í eðli sínu
hættuleg þegar þau ná til hegð-
unar sem ekki flokkast undir of-
beldi gagnvart öðrum. Þau ýta
undir þann hugsunarhátt, sem
brennimerkir íslenskt samfélag,
að það sem ríkið banni ekki sé
siðferðilega rétt, og öfugt. Þessi
þankagangur slævir okkur og
firrir okkur ábyrgðartilfinningu
fyrir eigin lífi.
Það hlýtur að vera heillavæn-
legast fyrir hverja manneskju að
taka ábyrgð á gjörðum sínum.
Það er hluti af því að vera maður;
að þreifa sig áfram, kanna heim-
inn og læra af eigin mistökum. Sá
sem er sviptur þeim þætti lífsins
lifir eftir fyrirfram ákveðnu
handriti; handriti sem „gáfaða
fólkið“ skrifar. Hann verður að
fylgja siðferði gáfaða fólksins,
sem telur sig æðra honum.
Rétt er að árétta að hér er að-
eins átt við þegar reglur eru sett-
ar í lög sem banna háttsemi skað-
lausa öðrum. Slíkar reglur eru
oftast, sem fyrr segir, byggðar á
siðferði. Siðferði er hins vegar af-
stætt, þegar ekki er um að ræða
ofbeldi. Það sem einum finnst
vera siðferðilega ámælisvert
kann öðrum að þykja sjálfsagt og
eðlilegt. Þess vegna er enginn
þess umkominn að setja sig á svo
háan hest að álíta sitt siðferð-
ismat hið eina rétta; hvað þá að
leiða siðferðisreglur sínar í lög og
refsa öðrum fyrir að fara ekki
eftir þeim.
Málið er í raun sáraeinfalt. Við
verðum að líta á alla einstaklinga
sem jafnréttháa. Í því felst að
sumir eiga ekki að geta sagt öðr-
um fyrir verkum.
Mannúð
frjálshyggj-
unnar
„Frjálshyggjan er hin sanna mannúðar-
stefna. Hún er stefna umburðarlyndis,
því hún gengur út frá algjöru frelsi
mannsins; óháð litarafti, þjóðerni, trú,
kynhneigð eða skoðunum.“
VIÐHORF
eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
Í GREIN hér í
blaðinu sl. þriðjudag 23.
júlí heldur Jón G. Tóm-
asson, formaður stjórn-
ar SPRON, því fram, að
í áfangasvari Fjármála-
eftirlitsins til fimm
stofnfjáreigenda 19. júlí
sl. felist sú afstaða, að
margfrægur samning-
ur þeirra við Búnaðar-
bankann sé ólögmætur.
Þessi málflutningur
byggist á óskhyggju
stjórnarformannsins.
Fyrir þá, sem vilja
mynda sé skoðun á
þessu, er einfaldast að
lesa úr niðurstöðukafla áfangasvars
Fjármálaeftirlitsins töluliði 1.–3., en
þeir varða efnisatriði sem deilum
hafa valdið. Lesendur geta svo dæmt
um þetta sjálfir. Þessir liðir hljóða
svo:
Niðurstöður í greinargerð
Fjármálaeftirlits
„1. Fjármálaeftirlitið telur að nú-
gildandi löggjöf feli ekki í sér bann
við því að stofnfjáreig-
andi geti selt eða fram-
selt þriðja aðila stofn-
fjárhlut sinn á hærra
verði en endurmetnu
nafnverði, fái hann til
þess lögmælt samþykki
stjórnar (kafli 5.2.1).
Jafnframt er komist að
þeirri niðurstöðu að þar
sem sala stofnfjáreig-
enda á stofnfjárhlut til
þriðja aðila sé fjár-
mögnuð af utanaðkom-
andi aðila, verði ekki
séð að með því einu
verði gengið á eigið fé
sparisjóðsins og að nú-
verandi stofnfjáreigendur hafi með
slíkum viðskiptum öðlast rétt til
ágóðahlutar af rekstrarafgangi spari-
sjóðsins eða arðs umfram ákvæði lag-
anna (kafli 5.2.2).
2. Fjármálaeftirlitið telur hins veg-
ar, að tryggja verði hlutdeild spari-
sjóðsins, þ.e. þess hluta sem ekki er
stofnfjáreign, í verðmætisaukningu
sem í áformunum felast. Í framkomn-
um áformum hafi ekki verið sýnt
fram á þessa hlutdeild sparisjóðsins
(kafli 5.2.2). Telur Fjármálaeftirlitið
að nýtt verðmat á sparisjóðnum, skv.
37. gr. A, sem fara verði fram við
hlutafélagavæðingu hans, verði að
byggja á stöðu eignarhalds á spari-
sjóðnum og forsendum í rekstri hans
við hinar breyttu aðstæður. Í því
verði á stofnfjárhlutum sem fram
kemur í tilboði umsækjenda til stofn-
fjáreigenda felist vísbending um mat
á heildarverðmæti sparisjóðsins í
breyttu umhverfi.
3. Fjármálaeftirlitið telur að fram-
komin tillaga fyrir fund stofnfjáreig-
enda, um að stjórn SPRON lýsi því
yfir að hún muni ekki standa gegn
framsali stofnfjárhluta í sjóðnum,
gangi gegn 18. gr. laga nr. 113/1996
(kafli 5.3.1).
Sjálfstætt mat stjórnar á hverju
framsali þarf því að fara fram. Jafn-
Úr einni
víglínu í aðra
Jón Steinar
Gunnlaugsson
SPRON
Það er svo einkennandi
fyrir þann, sem hefur
rýran málstað, segir Jón
Steinar Gunnlaugsson,
að leita alltaf að nýjum
víglínum, þegar hann hef-
ur hrakist úr þeim fyrri.
FYRIR rúmri viku
gerði ég að umtalsefni í
viðtali við Morgunblað-
ið að fáir aðilar væru
orðnir ráðandi í sjávar-
útvegi og að sumir
þeirra beittu sér gegn
þeim sem hafa aðrar
skoðanir en þeim þókn-
aðist. Benti ég á að for-
svarsmenn LÍÚ hefðu
ítrekað reynt að koma á
mig höggi sem stjórn-
arformann Byggða-
stofnunar í framhaldi af
skýrslum um sjávarút-
veg sem stofnunin hefði
unnið eða látið vinna.
Framkvæmdastjóri LÍÚ bregst við
ummælum mínum í grein í Morgun-
blaðinu í síðustu viku og rekur 2 mál
sem hann telur sýna pólitíska spill-
ingu og óráðsíu af minni hálfu sem
stjórnarformaður Byggðastofnunar.
Bæði þessi mál staðfesta hins vegar
að LÍÚ og Friðrik Arngrímsson fyrir
þeirra hönd er ekki að vinna málefna-
lega heldur vakir annað fyrir þeim.
Fyrra málið er 20 m.kr. lánveiting til
útgerðarfyrirtækis á Ísafirði vegna
togarans Kristínar Logos. Um það
segir Friðrik í grein sinni: „knúði
Kristinn forstjóra stofnunarinnar til
að greiða út lán til útgerðar togara
sem skráður er í Belize og Rússlandi.
Ekkert annað en pólitísk spilling og
óráðsía blasir við þeim sem skoðar
þetta mál“.
Málsatvik eru þau að fyrirtækið
aflaði sér veiðiheimilda í rússlenskri
lögsögu og gerði þar út skip til rækju-
veiða. Aflinn var seldur rækjuverk-
smiðjum á Íslandi, sem „nota bene“
eru á landsbyggðinni. Fyrst er að at-
huga hvers vegna LÍÚ gerir að um-
talsefni lánveitingu til útgerðarfyrir-
tækis. Er eitthvað við það að athuga
að lána til útgerðar til veiða í erlendri
lögsögu og hvers vegna er LÍÚ bara
að gera athugasemd við þetta eina
mál, en þau skipta árlega hundruðum
í íslenska lánakerfinu og örugglega
eru þau ekki öll áhættulaus? Í öðru
lagi var ég ekki í stjórn Byggðastofn-
unar þegar lánveitingin var ákveðin
og kom ekki að því máli. Í minn hlut
kom hins vegar að framfylgja sam-
þykkt stjórnarinnar. Það skiptir
engu hver skoðun mín eða forstjór-
ans var á samþykkt stjórnarinnar,
það ber að framfylgja henni og það
lagði ég fyrir forstjórann, þegar ég
hafði gengið úr skugga um að slíkt
bryti ekki í bága við lög eða reglugerð
um stofnunina. Og for-
stjórinn gerði það þeg-
ar honum varð hið sama
ljóst svo og eftir símtöl
hans við aðra stjórnar-
menn. Ég tel ástæðu-
laust að gagnrýna lán-
veitingu stjórnarinnar í
þessu máli, lánveitingin
samrýmdist hlutverki
stofnunarinnar um að
styrkja atvinnulíf á
landsbyggðinni og þótt
vitað væri að áhætta
fylgdi málinu þá er það
einmitt hlutverk
Byggðastofnunar að
taka áhættu í útlánum
umfram það sem viðskiptabankarnir
gera. Bæði iðnaðarráðuneytið og
Ríkisendurskoðun fylgjast með störf-
um stofnunarinnar og gera að sjálf-
sögðu athugasemdir ef þeim sýnist
ástæða til. Engin athugasemd hefur
komið fram frá þessum aðilum varð-
andi umrædda lánveitingu eða út-
borgun lánsins. Þetta var Friðriki
Arngrímssyni og félögum hans hjá
LÍÚ ljóst áður en þeir fóru með það á
opinberan vettvang á síðasta ári, en
gerðu það samt.
Skýrslur um
sjávarútveg
Síðara málið varðar skýrslur sem
unnar voru um sjávarútvegsmál á
síðasta ári, önnur af starfsmönnum
stofnunarinnar, hin af utanaðkom-
andi hagfræðingi, Haraldi L. Har-
aldssyni. Um það segir Friðrik:
„Landssamband íslenskra útvegs-
manna hefur einnig gert athuga-
semdir við illa unnar skýrslur sem
Kristinn hefur látið vinna fyrir
Byggðastofnun eða látið starfsmenn
stofnunarinnar vinna í pólitískum til-
gangi.“
Þessi orð lýsa ótrúlegum hroka og
yfirlæti. Sagt er berum orðum að
starfsmenn Byggðastofnunar vinni
illa og í pólitískum tilgangi. Þessar
ásakanir eiga sér enga stoð í veru-
leikanum og Friðriki ber að biðjast
afsökunar á þeim. Ég held hins vegar
að maður sem ber svona ásökun fram
opinberlega telji að hægt sé að fá
menn til að vinna með þeim hætti
sem Friðrik lýsir og hlýt að spyrja
hvort hann hafi fengið menn til að
vinna fyrir sig og LÍÚ á þennan veg?
Starfsmenn þróunarsviðs Byggða-
stofnunar unnu skýrslu um áhrif
kvótasetningar aukategunda hjá
krókabátum á byggð á Vestfjörðum.
Skýrslan staðfesti að fyrirhuguð
kvótasetning myndi hafa mikil og
vond áhrif á atvinnulíf í fjórðungnum,
m.a kemur fram að störfum við smá-
bátaútgerð fækkar um 160-200 að
mati Landssambands smábátaeig-
enda og miðað við upplýsingar frá
samtökum fiskvinnslustöðva mátti
gera ráð fyrir að ársverkum í fisk-
vinnslu myndi fækka um 93. LÍÚ
gagnrýndi skýrsluna í bréfi sem Frið-
rik birtir í Morgunblaðinu. Það lét
hann hins vegar ósagt, að athuga-
semdir hans voru teknar til athug-
unar en leiddu ekki til þess að meg-
inniðurstöður skýrslunnar breyttust
og fékk hann svarbréf þar um. Það er
makalaust að Friðrik ber þungar
ásakanir á starfsmenn Byggðastofn-
unar af því að þeir eru að miklu leyti
ósammála athugasemdum hans og
standa við eigin athuganir í málinu.
Sama má segja um skýrslu Haraldar
L. Haraldssonar sem heitir sjávarút-
vegur og byggðaþróun á Íslandi. Þar
dregur höfundur fram ýmsar merki-
legar upplýsingar, svo sem um sam-
band kvótaflutninga frá byggðarlög-
um og íbúafjölda, skuldasöfnun í
sjávarútvegi síðustu ár og hraða sam-
þjöppun kvótans í fá fyrirtæki á síð-
ustu árum. Hún sætti gagnrýni frá
LÍÚ. Báðar skýrslurnar eru vel unn-
ar af mönnum sem eru vel að sér og
trúverðugir í störfum sínum. Þess
vegna höfðu þær veruleg áhrif. Í mín-
um huga er málið ákaflega einfalt.
Skýrslurnar voru Friðriki og félögum
ekki að skapi. Þær benda á hluti sem
verður að færa til betri vegar í stjórn-
uninni á sjávarútveginum en LÍÚ vill
verja óbreytt núverandi eignarhald á
kvótanum og berst með kjafti og
klóm fyrir því. Viðbrögð þeirra er að
ráðast gegn þeim sem að málinu
stóðu og freista þess að gera þá ótrú-
verðuga. Það er kjarni málsins.
Hrokinn hjá fram-
kvæmdastjóra LÍÚ
Kristinn H.
Gunnarsson
Sjávarútvegur
Viðbrögð þeirra, segir
Kristinn H. Gunn-
arsson, er að ráðast
gegn þeim sem að mál-
inu stóðu og freista þess
að gera þá ótrúverðuga.
Höfundur er alþingismaður.