Morgunblaðið - 05.10.2002, Blaðsíða 26

ERLENT
26 LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HÓPUR fólks safnaðist saman í miðborg Moskvu í gær
til að minnast átaka sem áttu sér stað í október 1993,
þegar rússneski stjórnarherinn barði niður mótmæli
stjórnarandstæðinga. Var fólki, sem lét lífið í þessum
atburðum, vottuð virðing sérstaklega, eins og sjá má á
myndinni.
AP
Fórnarlambanna minnst
EITT af því sem ber á góma í deil-
unum um Írak og gereyðingarvopn
Saddams Husseins er réttur ann-
arra ríkja til að gera fyrirbyggjandi
árás á landið. Ákvæði eru í sáttmála
Sameinuðu þjóðanna um rétt þjóða
til sjálfsvarnar en lagaspekingar
eiga vafalaust eftir að deila lengi um
það hvort breyttar aðstæður valdi
því að nú sé hægt að verja með laga-
legum rökum hernaðarárás að fyrra
bragði. Túlkun á alþjóðasamningum
getur verið flókin og stundum virð-
ast þeir hafa verið marklitlir frá
upphafi.
Árið 1927 fóru Frakkar þess á leit
við Bandaríkjamenn að ríkin tvö
gerðu með sér tvíhliða samning um
að þau myndu aldrei útkljá deilumál
með hervaldi. Utanríkisráðherra
Frakka, Aristide Briand, átti mikinn
þátt í því að bæta samskipti Frakka
og Þjóðverja eftir fyrri heimsstyrj-
öld 1914–1918 og eignaðist í þeim
efnum sálufélaga í þýskum starfs-
bróður sínum, Gustaf Stresemann.
En Briand vildi til vonar og vara efla
tengslin við Bandaríkjamenn, stór-
veldi framtíðarinnar og þá þegar
mesta iðnveldi heims.
Kellogg hlaut
friðarverðlaun Nóbels
Bandarískir ráðamenn höfðu frá
stofnun ríkisins verið tortryggnir
gagnvart skuldbindandi samningum
við önnur ríki, þeir vildu ekki láta
flækja sig í hagsmunabaráttu
evrópsku stórveldanna. Frank B.
Kellogg utanríkisráðherra, sem
hafði sama ár reynt árangurslaust
að fá stórveldin til að semja um tak-
mörkun flotaumsvifa, stakk upp á
því að gerður yrði í staðinn alþjóð-
legur sáttmáli um að stríð yrði gert
útlægt í samskiptum þjóða heims og
í staðinn yrði farin samningaleiðin til
að leysa allan ágreining.
Frakkar samþykktu tillöguna og
svo fór að 62 ríki, eða öll sjálfstæð
ríki heims um þessar mundir og
þ.á m. öll helstu stórveldin, undirrit-
uðu sáttmálann, sem oftast er nefnd-
ur Kellogg-Briand-sáttmálinn frá
1928, einnig er hann nefndur Par-
ísarsamningurinn.
En aðildarríkin áskildu sér mörg
rétt til margvíslegra fyrirvara og
eigin túlkana til þess að geta tryggt
sér að sáttmálinn hindraði þau ekki í
að verjast árás. Einnig þurftu þau að
geta uppfyllt skyldur sem kveðið var
á um í ýmsum sérsamningum milli
ríkja og ríkjahópa eftir stríðið og
skuldbindingar vegna sáttmála
Þjóðabandalagsins er stofnað var
eftir fyrri heimsstyrjöld. Bandaríkin
héldu auk þess tryggð við Monroe-
kenninguna frá fyrri hluta 19. aldar
þar sem Bandaríkjamenn skilgreina
alla Suður- og Mið-Ameríku sem sitt
áhrifasvæði og sögðu Evrópustór-
veldunum að reyna ekki að vinna þar
ný lönd.
Þessir fyrirvarar og ekki síður sú
staðreynd að engin ákvæði voru um
eftirfylgni og refsingar við brotum á
sáttmálanum urðu til þess að hann
varð algerlega marklaus í reynd. En
Kellogg hlaut friðarverðlaun Nóbels
1929 fyrir þátt sinn í gerð sáttmál-
ans sem var ákaft fagnað á sínum
tíma og talinn marka þáttaskil. En
hann hefur aldrei komið að neinu
gagni og aldrei heyrist í hann vitnað,
jafnvel ekki 1999 þegar Atlantshafs-
bandalagið hóf að fyrra bragði árásir
á Serba til að stöðva mannréttinda-
brot þeirra í Kosovo.
Danir undirrituðu Kellogg-
Briand-sáttmálann, þeir fóru um
þetta leyti enn með utanríkismál
fyrir Íslendinga, sem eiga því ásamt
öðrum þjóðum enn aðild að þessum
samningi og staðfestu hann í maí
1929 með gildistöku 10. júní sama ár.
Gunnar Schram, prófessor í lögum,
var spurður hvort alþjóðlegir sátt-
málar væru felldir úr gildi þegar
ljóst væri að þeir væru orðnir orðin
tóm og hvort skuldbindingar aðild-
arþjóða Kellogg-
Briand-sáttmálans
væru enn í gildi.
„Ég tel víst að sátt-
máli Sameinuðu þjóð-
anna frá 1945 hafi vikið
Kellogg-Briand-sátt-
málanum til hliðar
vegna þess að í honum
er tekið á sömu mál-
um,“ segir Gunnar. „Í
sáttmála SÞ er m.a.
kveðið á um að rofin
skuli viðskipti við ríki
sem brýtur gegn
ákvæðum um friðsam-
leg samskipti ríkja. En
einnig er gengið svo
langt að tilgreint er að SÞ geti farið
með hervaldi gegn brotlega ríkinu,
með öðrum orðum ráðist á það til að
skakka leikinn og koma á friði. Þá er
auðvitað átt við að einstakar aðild-
arþjóðir geti gripið til þessa úrræðis
eftir að hafa fengið heimild samtak-
anna með ályktun þess efnis. Menn
eru nú að reyna að fá slíka ályktun
samþykkta í New York.“
Genfarsáttmáli um
réttindi í stríði enn í gildi
Gunnar segir að til séu alþjóða-
samningar frá fyrri öldum sem enn
teljist í gildi þótt margt hafi breyst.
Stundum séu alþjóðasamningar
haldlitlir og einkum ef ákveðin ríki
hafi sterkan vilja til að sniðganga þá.
Hann segist telja að skuldbindingar
Íslendinga og annarra þjóða vegna
Kellogg-Briand-sáttmálans séu ekki
lengur í gildi. Grunnreglan í réttar-
kerfum ríkja í Evrópu og Ameríku
sé að eldri lög víkja fyrir hinum
yngri nema annað sé sérstaklega
tekið fram. Hann segir að þegar
gamlir alþjóðasáttmálar séu augljós-
lega orðnir úreltir og marklausir sé
ekki kallaður saman nýr alþjóða-
fundur til að ógilda gjörninginn.
„Nei það er ekki gert vegna þess að
það eru alltaf einhver ríki sem hafa
hagsmuni af því að sáttmálinn sé
enn til. Það hefur því ekki tíðkast að
kalla saman formlega ráðstefnu til
þess þótt það væri út af fyrir sig
hreinlegast. Þar væri hægt að lýsa
því yfir að aðstæður hefðu ger-
breyst, sáttmálinn ætti ekki lengur
við og hlutverki hans væri lokið. En
þetta er ekki gert.“
Gunnar segir að upp úr aldamót-
unum 1900 hafi verið gerðir merkir
alþjóðasáttmálar í Genf um fram-
komu ríkja á stríðstímum. Þar hafi
m.a. verið ákvæði um að bannað
væri að pynta stríðsfanga eða beita
þá öðru ofbeldi. „Þessi sáttmáli var
síðan endurnýjaður í Genf um miðja
öldina en gamli sáttmálinn er enn í
gildi. Nýju samningarnir taka að
vísu að sumu leyti yfir annað rétt-
arsvið en athyglisvert er að þeir
gömlu eru enn í fullu gildi og það eru
þeir sem gerðu föngum í seinni
heimsstyrjöld yfirleitt kleift að gefa
aðeins upp nafn og númer en neita
að veita aðrar upplýsingar. Her-
fangar höfðu rétt til þess, þeir vitn-
uðu í Genfarsáttmálann og hann er
enn í gildi. Það er því ekki alltaf
hægt að segja að alþjóðasáttmáli sé
orðinn svo gamall að hann sé í reynd
fallinn úr gildi,“ sagði Gunnar
Schram.
Merka alþjóðasátt-
mála getur dagað uppi
Kellogg-Briand-sáttmálinn frá 1928 bannaði ríkjum
heims að beita hervaldi til að leysa deilur sín í milli
Aristide Briand Frank B. Kellogg
FIMM manneskjur voru myrtar í
fyrradag í einu úthverfa Wash-
ingtonborgar í Bandaríkjunum,
skotnar ein af annarri. Flest bendir
til, að sami maðurinn eða sömu
mennirnir hafi verið að verki og var
þeirra ákaft leitað í gær.
Fyrsta morðið var framið
snemma um morguninn og það síð-
asta seint um kvöldið og var allt
fólkið skotið einu skoti. Var einn
maður skotinn er hann var slá gras-
flötina fyrir framan húsið sitt, tveir
voru myrtir á bensínstöð og aðrir
tveir fyrir utan verslanamiðstöð.
Ekkert hefur komið fram, sem
bendir til, að hinir myrtu hafi verið
tengdir á einhvern hátt og kyn-
þáttahatur virðist ekki koma við
sögu. Hin látnu eru tveir hvítir
karlmenn, hvít kona, kona frá Suð-
ur-Ameríku og karlmaður frá Ind-
landi.
Lögreglan í Maryland, FBI,
bandaríska alríkislögreglan og
þjóðvarðliðar tóku þátt í leit að
morðingjunum í gær en haft er eft-
ir vitni, að tveir menn á hvítum
sendibíl hafi ekið á miklum hraða
frá einum morðstaðnum. Voru
bílar, sem lýsingin gat átt við,
stöðvaðir hvar sem til þeirra sást.
Hverfið þar sem morðin áttu sér
stað er byggt efnuðu fólki og er
fjórðungur íbúanna af erlendum
uppruna. Var fólk mjög hrætt þar
og víðar eftir morðin og þorðu
margir ekki út úr húsi.
Fimm manns myrtir í fyrradag í
einu úthverfa Washingtonborgar
Mikil leit að
morðingjunum
Silver Spring. AP, AFP.
FRAMKVÆMDASTJÓRN Evr-
ópusambandsins (ESB) mun í
næstu viku mæla með því að átta
fyrrverandi kommúnistaríki í Mið-
og Austur-Evrópu auk Miðjarðar-
hafseyríkjanna Möltu og Kýpur fái
aðild að sambandinu í næstu
stækkunarlotu þess, sem stefnt er
að því að komi til framkvæmda árið
2004.
Næstkomandi miðvikudag mun
framkvæmdastjórnin birta nýjustu
matsskýrslur sínar um aðildar-
hæfni umsóknarríkjanna og fréttist
það í gær að í skýrslunum komist
hún að þeirri niðurstöðu að mæla
beri með því að Eistland, Lettland,
Litháen, Pólland, Tékkland, Slóv-
akía, Ungverjaland, Slóvenía, Kýp-
ur og Malta fái að ganga í sam-
bandið í ársbyrjun 2004, að því
gefnu að takast muni að standa við
gildandi tímaáætlun um frágang
aðildarsamninganna við þessi lönd
og fullgildingu þeirra.
Hvetur framkvæmdastjórnin við-
komandi lönd ennfremur til þess að
láta ekki deigan síga á þeim stutta
tíma sem eftir er við að hrinda um-
bótum í framkvæmd, sem nauðsyn-
legar eru til að löndin verði í stakk
búin að takast á við ESB-aðildina.
Til stendur að formlega verði
gengið frá aðildarsamningum við
þessi tíu ríki á leiðtogafundi ESB í
Kaupmannahöfn í desember.
Mat framkvæmdastjórnar ESB
Tíu lönd fái aðild 2004
Brussel. AFP.
TILLÖGU um, að aðildarríki Evr-
ópusambandsins, ESB, hættu að
ábyrgjast tryggingar flugfélaga eins
og þau hafa gert eftir hryðjuverkin í
Bandaríkjunum var hafnað á fimmtu-
dag á fundi samgönguráðherra sam-
bandsins í Brussel.
Það var framkvæmdastjórn ESB,
sem lagði til breytinguna og sögðu
fulltrúar hennar, að vegna þess, að
evrópskum flugfélögum byðust nú
tryggingar á viðráðanlegum kjörum
ættu aðildarríkin að afturkalla
ábyrgðina.
Samgöngurráðherrarnir voru á
öðru máli og lögðu til, að fjármálaráð-
herrar ríkjanna kæmu saman næst-
komandi þriðjudag til að ganga frá
framlengingu ábyrgðarinnar í „tak-
markaðan tíma“.
Tvenn samtök, annars vegar flug-
félaga og hins vegar þeirra, sem reka
flughafnir, fóru í fyrradag fram á, að
ábyrgðin yrði framlengd og nefndu
hættuna á átökum í Írak sem nýja
ógnun við afkomu þeirra. Í síðustu
viku báðu talsmenn bandarískra flug-
félaga þingið um aðstoð og sögðu, að
ella blasti gjaldþrot við mörgum
þeirra.
Frakkar halda því fram, að hætta
sé á, að evrópsk flugfélög verði undir í
samkeppni við þau bandarísku njóti
þau ekki sömu styrkja og þau en tals-
menn framkvæmdastjórnarinnar
segja að ríkisábyrgðin sé farin að
skekkja verulega samkeppnismynd-
ina í Evrópu eftir að Danmörk, Lúx-
emborg og Svíþjóð afnámu hana.
Ætlar framkvæmdastjórnin að fylgj-
ast með því hvernig þessum ábyrgð-
armálum verður háttað annars stað-
ar, t.d. í Bandaríkjunum og Japan.
Flugiðnaðurinn og einstakar ríkis-
stjórnir eru nú að skoða stofnun
tryggingasjóðs, sem tæki til ákveðins
heimshluta eða alls heimsins, og
kæmi til þegar ríkisábyrgðinni linnir.
Samgönguráðherrar ESB um tryggingamál flugfélaga
Ríkisábyrgðin verði framlengd
Lúxemborg. AFP.