Lesbók Morgunblaðsins - 28.04.2001, Blaðsíða 2

M
EIRA EN ég gat …“ Dýrð-
leg veisla er búin aðdáend-
um írska Nóbelsskáldsins
Samuels Becketts í sjón-
varpinu um þessar mundir,
þökk sé okkar blessunarlega
klikkuðu frændum í írska
sjónvarpinu, sem stóðu að
framleiðslunni ásamt sjálfstæðum framleiðendum
með Hollywood-fjármagn að bakhjarli. Þarna get-
ur að líta yfirburðaleikara, leikstjórn sem oft má
teljast afbragð og myndvinnslu sem er fágæt að
fegurð.
Margvíslegar hugrenningar hafa kviknað af
þessu tilefni. Jafnvel um eðli sjónvarpsins. Því
flestar myndirnar eru rækilega á skjön við þær
væntingar sem nú eru almennt gerðar til sjón-
varps. Þarna er það borið á borð sem þessum fjöl-
miðli virðist önugt, efni og efnistök af þeirri tegund
sem sjá má í verkum Becketts og hefur löngum
verið sagt óviðeigandi og lítt vænlegt til að stytta
almenningi stundir.
Afstaða Becketts sjálfs til sjónvarps var blendin.
Honum hraus hugur við því að sjá sviðsverkin sín á
tvívíðum og þröngum fleti skjásins. Þessi verk voru
ætluð leiksviði, en hann leit svo á að form þeirra og
tækið til að miðla þeim, þ.e. leikhúsið sjálft, væru
hluti af merkingunni. Að auki gerði hann sér fulla
grein fyrir því að sum verka hans væru beinlínis of
óaðgengileg og of dökk til að hinn „almenni“ sjón-
varpsáhorfandi hefði nokkuð út úr þeim annað en
ómengaða skelfingu eða óskaplegan leiða. Hann
óttaðist að skilningurinn færi fyrir ofan garð og
neðan, en öfugt við það sem margir ætla, var skáld-
inu í mun að unnt væri að skilja það sem sýnt var.
Ef ekki með höfðinu þá alténd með hjartanu.
Þar á móti samdi Beckett allnokkur leikrit sér-
staklega fyrir sjónvarp um ævina án þess að slá af
listrænum kröfum eða losa tak sitt á tilvistarsýn-
inni. Formúluskrif á borð við þau sem myndmiðill-
inn heimtar gjarnan af höfundum nú á tímum voru
fjarri honum og yfirleitt listamönnum af hans kyn-
slóð. Þessi myndvísi höfundur sá fyrir sér sjón-
varpsefni sem væri í senn myndlist og nærgöngul
athugun á óreiðu sálarlífsins. Til að ná markmiðum
sínum í sjónvarpi vildi hann beita myndavélinni
nánast eins og hún væri grimm persóna, miskunn-
arlaus harðstjóri, yfirheyrandi eða kvalari sem
gengi nærri leikpersónunum til að krefja þær um
alla þeirra angist. Á bestu stundum í 19 leikrita
syrpunni undanfarið hefur ágætlega tekist að upp-
fylla þessi markmið skáldsins. Sjónvarpið sem fjöl-
miðill hefur bætt alin við hæð sína. Og ekki kæmi
mér á óvart þó að fjölgað hefði í hópi aðdáenda
skáldsins. Ef sjónvarpsnotendur hafa á annað borð
haft þolinmæði til að horfa nógu lengi til að fá notið
eftirkeimsins af réttunum.
FJÖLMIÐLAR
„MEIRA EN ÉG GAT ...“
Anderson. Frekari upplýsingar um þættina, verk-
in og skáldið eru á heimasíðu RUV, www.ruv.is
IVJoanne Rowling, höfundur Harry Potters,malar gull á sköpunarverki sínu. Sam-
kvæmt nýbirtum lista breska dagblaðsins The
Sunday Times er Rowling 526. efnaðasti maður
Englands og Írlands. Rowling er 35 ára og fyrr-
um kennari sem átti varla í sig og á þegar hún
skrifaði fyrstu bókina um Potter á kaffihúsi í Ed-
inborg fyrir fjórum árum. Vinsældir bókanna
hafa aukist með hverri bók, fjórar hafa komið út
en Rowling hefur þegar lokið við sjöundu og síð-
ustu bókina. Nokkur urgur var í trúarleiðtogum í
Bandaríkjunum á síðasta ári við útkomu fjórðu
bókarinnar en þeir töldu að Potter predikaði
svartagaldur. Eigi að síður seldist bókin í stærra
upplagi en þrjár fyrstu bækurnar. Rowling var
furðu lostin, að sögn, og taldi vinsældirnar orðn-
ar ævintýralegar, jafnvel ógnvekjandi. Útgáfu
bókanna hefur verið fylgt eftir með svipuðum
hætti og stórmynd frá Hollywood. Tölvuleikir um
Potter hafa verið settir á markað, ásamt fatnaði
og ýmiss konar varningi sem tengist sögunum. Og
auðvitað er bíómyndin á leiðinni.
I Ótrúleg gróska er í fræðalífi landsins um þessarmundir sem endurspeglast meðal annars í miklu
framboði á ráðstefnum og málþingum af ýmsu tagi.
Hefur framboðið sennilega aldrei verið meira, en
nú er svo komið að áhugasömum er ómögulegt að
fylgjast með öllu því sem til boða stendur. Einstök
félög og stofnanir eru til að mynda teknar að halda
úti reglulegum málfundum, jafnvel vikulegum, sem
gefur fræði- og áhugamönnum á tilteknum sviðum
færi á að fylgjast með gerjun fræðanna. Nefna
mætti vikulegt rabb á vegum Rannsóknarstofnunar
í kvennafræðum og hádegisfundi Sagnfræðinga-
félagsins. Ástæða er til þess að benda á viðamikið
málþing um bókmenntir og kvikmyndir sem haldið
verður í Háskólabíói í dag kl. 13 í tengslum við
viku bókarinnar. Þar fjalla nokkrir af okkar áhuga-
verðustu rithöfundum og fræðimönnum um tengsl
bókmennta og kvikmynda. Til máls taka Ástráður
Eysteinsson, Dagný Kristjánsdóttir, Eggert Þór
Bernharðsson, Einar Már Guðmundsson, Geir
Svansson, Guðni Elísson, Kristján B. Jónasson og
Matthías Viðar Sæmundsson.
IIJérôme Lindon, stofnandi Miðnæturútgáf-unnar frönsku (Éditions du Minuit), lést í
fyrri viku, 75 ára að aldri. Lindon var framsæk-
inn og metnaðarfullur útgefandi sem átti kannski
ekki hvað minnstan þátt í framgangi frönsku ný-
sögunnar á sjötta áratugnum. Lindon gaf út
Claude Simon, Alain Robbe-Grillet, Marguerite
Duras, Michel Butor og fleiri höfunda þessara
ólíkindalegu bókmennta. Einnig ávann Lindon
sér virðingu og frægð sem útgefandi verka Sam-
uels Becketts sem öðrum útgefendum þóttu í upp-
hafi fremur óvænleg til útgáfu. Miðnæturútgáfan
gaf út Molloy árið 1951 og var forlag Becketts
upp frá því. Þeir sem nú fylgjast með sýningum
Ríkissjónvarpsins á nítján verkum írska skálds-
ins mega vita að bókmenntanef Lindons var
ósvikið.
IIIFyrst minnst er á Beckett-veislu sjónvarps-ins skal minnt á að Endatafl verður sýnt á
sunnudagskvöld en það skipaði sérstakan sess í
huga skáldsins sjálfs og er eitt af allra bestu verk-
um hans. Í verkinu, sem er skrifað árið 1957 á
frönsku, er dregin upp samlíking milli endatafls-
ins á skákborðinu og síðasta skeiðs lífsins. Leik-
stjóri er Conor MacPherson og leikendur Michael
Gambon, David Thewlis, Charles Simon og Jean
NEÐANMÁLS
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. APRÍL 2001
NÝJASTA bók japanska rithöf-
undarins Haruki Murakami er
komin út í enskri þýðingu. Titill
hennar er Sputnik Sweetheart og
er hún sjöunda skáldsaga höfund-
arins sem kemur fyrir sjónir les-
enda á Vesturlöndum. Bókin hlýt-
ur jákvæða
umsögn á
Amazon.com,
þar sem bent
er á að höfund-
urinn vinni í
henni með
mörg af sínum
kunnuglegustu
þemum. Sputn-
ik Sweetheart
er nokkurs
konar ástar-
saga með dularfullum undirtóni,
þar sem sögumaður verður ást-
fanginn af skáldkonu, sem hins
vegar er heltekin af ást á giftri
konu.
Haruki Marakami er fæddur
árið 1949 og býr í útjaðri Tókýó.
Undanfarin ár hafa bækur hans
notið sífellt vaxandi hylli utan
Japan, eða allt frá því að hann gaf
út bókina Hard-Boiled Wonder-
land and the End of the World,
þar sem höfundurinn tvinnar sam-
an nokkurs konar goðsögu og
harðsoðnum stíl vísindaskáld-
skapar. Í bókum sínum skapar
höfundurinn jafnan flókið samspil
ólíkra bókmenntastíla í umfjöllun
sinni um grundvallarspurningar í
veruleika og tilvist nútímamanns-
ins.
Blómleg útgáfa
í byrjun árs
MARGIR þekktir rithöfundar
sendu frá sér nýjar skáldsögur á
fyrstu mánuðum ársins.
Einn helsti rithöfundur Breta,
Julian Barnes, sendi í febrúar frá
sér skáldsöguna Love, Etc. sem
fjallar um þanþol ástar og vináttu.
Bandaríkjamaðurinn Don DeLillo
er frægur fyrir skarpskyggna
samfélagsrýni í skáldsögum sín-
um. Nýjasta bók hans heitir The
Body Artist og segir frá sjálfs-
morði eiginmanns aðalpersón-
unnar og eftirköstum þess í þess-
um heimi og handanheimum.
Kínversk-bandaríska skáldkonan
Amy Tan á sér
marga aðdá-
endur hér á
landi, en hún
er líklega
frægust fyrir
fjölskyldusög-
una The Joy
Luck Club.
Nýjasta bók
Tan, The
Bonesetter’s
Daughter, er fjórða skáldsaga
hennar og segir hún frá banda-
rískri framakonu af kínverskum
uppruna og sambandi hennar við
móður sína. Hin virta breska
skáldkona Muriel Spark hefur átt
langan og farsælan rithöfundar-
feril en frægasta bók hennar er
The Prime of Miss Jean Brodie.
Spark hefur nú sent frá sér nýja
skáldsögu, Aiding and Abetting,
og segja gagnrýnendur höfund-
inn, sem kominn er á níræðis-
aldur, enn skrifa af mikilli snilld.
Þá gaf hinn vinsæli höfundur Hel-
en Fielding út nýja skáldsögu í
janúar sem ber heitið Cause Celeb
og er rituð í gamansömum stíl líkt
og hinar gríðarvinsælu bækur
hennar um Dagbók Bridget Jon-
es. Þess má að lokum geta að í
byrjun árs kom út skáldsagan
Blood Meridian: Or the Evening
Redness eftir Cormac McCarthy
sem margir telja einn merkasta
rithöfund samtímans. Skáldsagan,
sem kom upphaflega út árið 1983,
er gefin út af Modern Library með
inngangsritgerð eftir bókmennta-
fræðinginn Harold Bloom.
Murakami í
enskri þýðingu
Haruki
Murakami
ERLENDAR
BÆKUR
Amy Tan
nær að gefa henni Óskars-
verðlaun en skylminga-
ósköpunum.
Ármann Jakobsson
Múrinn
www.murinn.is
Minningargreinar
eða sendibréf
Einhver óheyrileg kok-
hreysti gagnvart dauðanum
hefur löngum legið hér í
landi og var best túlkuð af
Hallgrími Péturssyni í sálm-
inum um blómið, versinu
sem sungið er yfir öllum Ís-
lendingum: Dauði, eg óttast
eigi, / afl þitt né valdið gilt,
/ í Kristí krafti eg segi / kom
þú sæll, þá þú vilt. Sendi-
bréfið vitnar um sama virð-
ingarleysið gagnvart þessu
afli, nema þar er ekki um að
ræða nakinn einstaklinginn
sjálfan andspænis dauð-
anum sem setur, þrátt fyrir
syndir sínar margar og mis-
jafnar, traust sitt á Jesú Krist
sem lét líf sitt svo að iðrandi
menn öðluðust eilíft líf –
sendibréfið snýst eins og áð-
ur segir ekki um þann
dauða, heldur um hinn sem
lifir og vill ekki horfast í
augu við missinn; kýs að
láta sem dauðinn sé einfald-
lega ekki.
Guðmundur Andri Thorsson
www.strik.is
Morgunblaðið/Jim Smart
Alltaf í sambandi.
HÚS ÍSLENSKRAR
TUNGU
Árið 2004 verður þess
minnst, að 100 ár eru liðin
frá því að heimastjórnin
kom til sögunnar og Hannes
Hafstein varð ráðherra. Yrði
við hæfi að minnast þeirra
tímamóta með ákvörðun um
að reisa hús íslenskrar tungu
við hlið Þjóðarbókhlöð-
unnar.
Þjóðmenningarhúsið við
Hverfisgötu er minnisvarði
um stórhug heimastjórn-
arinnar, reist til varðveislu
menningararfsins. Þá var
draumurinn um endurheimt
handritanna enn fjarlægur.
Hann hefur ræst og á nýrri
öld skulum við skapa þess-
um einstæðu þjóðar-
dýrgripum þá ytri umgjörð
sem hæfir, samtímis því sem
við höldum óumdeildu
menningargildi þeirra hátt á
loft fyrir okkur sjálf og heim-
inn allan.
Björn Bjarnason
www.centrum.is/bb
Traffic stórvirki
Kvikmyndin Traffic er í
raun og veru stórvirki, inni-
haldsrík og marghliða, leik-
urinn frábær og engum þarf
að leiðast þó að hún sé löng
– í stuttu máli bandarísk
kvikmynd eins og þær ger-
ast bestar. Það hefði verið
Sjónvarpið sem fjölmiðill
hefur bætt alin við hæð sína. Og
ekki kæmi mér á óvart þó að
fjölgað hefði í hópi
aðdáenda skáldsins.
Á R N I I B S E N