Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. DESEMBER 2002 3
Steinar Bragi
hefur fengið góða dóma fyrir skáldsögu
sína Áhyggjudúkkur sem gerist að mestu í
bókabúð Máls og menningar við Laugaveg-
inn og næsta nágrenni. Í samtali við Þröst
Helgason talar Steinar Bragi meðal annars
um þessar góðu viðtökur.
Imre Kertesz
fær Nóbelinn í bókmenntum afhentan í
mánuðinum. Hjalti Kristgeirsson fjallar um
þennan ungverska rithöfund sem enginn
virtist þekkja þegar nóbelsnefndin dró
hann fram úr ermi sinni. Í greininni kemur
meðal annars fram að ekki eru allir jafn
ánægðir með útnefningu Kertesz í heima-
landi hans þar sem allt logar í pólitískum
átökum.
FORSÍÐUMYNDIN
er af sýningunni Reykjavík í hers höndum sem hefst í Borgarskjalasafni
Reykjavíkur í dag.
Þ
AÐ er ástæða til þess að byrja
á að óska Stefáni Karli og
Regnbogabörnum til ham-
ingju með þann áfanga sem
náðst hefur, annars vegar að
stofna samtökin og hins vegar
að fá húsnæði undir þau í góðu
sveitarfélagi.
Þetta mikla starf hefur vakið athygli og
sýnir berlega hvers vegna enginn á að sitja
hjá í umræðu á þeim forsendum að framlag
viðkomandi skipti ekki máli.
En það er tvennt annað sem Stefán hefur
vakið athygli á sem mér finnst gríðarlega
mikilvægt að fólk taki eftir. Annað er það að
orðið einelti er kannski ekki það besta enda
er ekki einungis mikilvægt að hlúa að fórn-
arlömbum heldur má benda á að t.d. í ensku
er orðið bullying notað sem vísar á gerand-
ann. Það er nefnilega ekki síður mikilvægt
að vinna með þá og byggja upp kerfi þar
sem menn eru ekki bara að laga skaðann
heldur að fyrirbyggja hann. Betra er heilt
en vel gróið.
Hitt er að uppeldi hefst heima við og að
það er geysilega mikilvægt að foreldrar átti
sig á því. Alltof algengt er að foreldrar hafi
samband við skólana og vilji velta vanda-
málum heimilanna yfir á þá. Þar með er
skólinn ekki einungis orðinn menntastofnun
heldur einnig uppeldisstofnun, dagvist-
arstofnun, greiningar- og félagsmiðstöð.
Lítum aðeins á þetta.
Hvað af þessu er skólinn?
Vissulega allt. En hvað hefur forgang?
Ef við einbeitum okkur að grunnskól-
anum þá má segja að menntunarhlutverkið
sé frá gömlum tíma leiðandi verkefnið og
það sem kennarar eru best búnir undir. Það
að leiðbeina fólki í gegnum hin ýmsu fög,
skrift, lestur, sögu, stærðfræði, íslensku,
handmenntir og hvað þetta nú allt heitir.
Hann er einnig að verða í æ ríkarai mæli
dagvistarstofnun og það má sjá m.a. af há-
værum mótmælum afmarkaðra hópa for-
eldra sem jafnvel hafa hótað málsókn vegna
vetrarfrídaga og skipulagsdaga. Spurningin
er hversu langt eigi að ganga í undanláts-
semi við slíkt. Benda má á að í ýmsum lönd-
um taka skólar sér allt að viku leyfi og það
jafnvel tvívegis á vetri. Þá er samfélagið
stillt inn á slík leyfi sem koma ofan á löng
páska- og jólafrí. Á haustin taka Svíar til
dæmis skíðafrí og í kringum Þakkargjörð-
arhátíð er nokkurra daga frí í mörgum ríkj-
um Bandaríkjanna.
Þó svo dagvistarhlutverk skólans sé að
verða viðurkennt og það allt upp í fram-
haldsskólann, þá er ekki þar með sagt að
hann eigi að taka við af fjölskyldunni. All-
tént hefur það verið víkjandi stefna hér á
landi að hafa börn á heimavist. Það þýðir að
foreldri verður að gera ráð fyrir því að eyða
tíma með barni sínu og verður að setja
vinnu sinni þann ramma að slíkt sé hægt.
Hvað uppeldishlutverkið varðar hefur
skólinn vissum skyldum að gegna. Hins
vegar liggur grunnverkefnið hjá foreldrum.
Þar ber að ala börn upp í hlutum eins og
umgengni, mannasiðum og fleiru. Það eru
foreldrar sem bera ábyrgð á t.d. klæðnaði
barna sinna og það eru foreldrar sem eiga
að bera ábyrgð á hátterni barna sinna. Þeir
eiga vitaskuld ekki að mæla upp í þeim
óartugheit eða velta yfir á skólann slíkum
málum með því t.d. að kvarta undan aga-
leysi í skólum, þegar sömu foreldrar rísa
öndverðir yfir því að kennarar skuli reyna
að halda uppi aga.
Það getur vitaskuld komið upp ágrein-
ingur við skólann en þá er bæði kennurum
og ekki síður foreldrum hollt að halda
barninu til hliðar í rökræðum sínum og láta
það ekki blandast inn í deilur með því að
hlýða á illmælgi um hinn aðilann, t.d. skól-
ann, þannig að barnið tapi trausti til þess-
arar stofnunar sem það þarf verulega á að
halda og það í vaxandi mæli miðað við þjóð-
félagsþróunina.
Segja má að kröfurnar sem gerðar eru til
skólanna og þau viðhorf sem endurspeglast
í þeim séu harla óraunhæf og kannski eru
þau vísbending um að menn hafi misst sjón-
ar á raunverulegu hlutverki skólans.
Hvað varðar hin verkefnin þá er það nú
skólanna að greina vandamál nemendanna,
jafnvel að hafa milligöngu um meðferð-
arleiðir og sjá um lyfjagjafir. Og slíkt þykir
mörgum sjálfsagt.
Aftur á móti eru dæmi þess að greining-
unum hafi verið hafnað af foreldrum, sem,
kannski af skiljanlegum ástæðum, áttu erf-
itt með að horfast í augu við vanda barna
sinna.
Þá er komið að síðasta hlutverkinu sem
felst í skólanum en það er félagsmiðstöðv-
arhlutverkið. Þar þarf skólinn virkilega að
líta til málanna því þarna myndast fé-
lagaböndin og þá getur mótast fjandskapur
sem endist fram á fullorðinsár. Þegar hópur
barna þarf að starfa saman daglangt í litlu
rými þar sem erfitt er að velja og hafna
samstarfsfólki verður skólinn að gæta þess
að börnin læri að starfa saman, leika sér á
heilbrigðan hátt sem og að efla skilning á
kostum og göllum samferðamanna sinna.
Í mínum huga er eitthvað það mikilvæg-
asta sem foreldri getur gefið barni sínu það
að opna hugann fyrir öllu því jákvæða sem í
kringum það er og að læra að meta um-
hverfi sitt. Neikvætt lífsviðhorf í garð
manna og málefna leiðir til fordóma, höfn-
unar og þess að fólk fer á mis við margt.
Meðal þess sem ég geri bæði í mínu starfi
og á áhugasviðinu er að ferðast með hópa
ungmenna til keppni eða annarra starfa. Þá
sér maður vel viðhorf barnanna í garð alls
konar málefna. Þau sem ekki þekkja annað
lýsa ótrúlegri neikvæðni í garð margra teg-
unda tónlistar, kvikmynda og leikhúss. Þeg-
ar þau svo fá að upplifa þessa hluti við-
urkenna flest þeirra að hlutirnir hafi verið
ánægjulegir. Og hvað í ósköpunum skyldi fá
t.d. sjö ára barn til þess að kalla félaga sinn
homma? Síðan hvenær varð það uppnefni
smábarna?
Þegar ferðast er með slíkum hópum sér
maður hvaðan alls konar ósiðir koma, mat-
arvenjur og margt annað. Þá finnur maður
einnig að þessi börn venjast því að heyra
talað um menn og málefni á marga vegu.
Slíkt heyra kennarar einnig glögglega.
Það er þess vegna mjög áríðandi að for-
eldrar ungra sem aldraðra barna og börn
þeirra nýti sér tímann sem framundan er til
að vera saman og gera ánægjulega hluti
saman. Slíkt leiðir af sér hefðir sem fylgja
börnunum í okkur frá kynslóð til kynslóðar.
Festa og öryggi er lykill allra sambanda en
kannski er það sterkasti lykillinn í sam-
bandi barns við aðra, hvort sem það eru
kennarar eða foreldrar.
Núna láta mörg okkar það fara í taug-
arnar á sér að einstaka verslanir dragi upp
jólaskraut í október og að menn rugli sam-
an jólum og aðventu. Jólahaldið, sem tekur
orðið mun meira en aðventuna og snýst orð-
ið um árangur kaupahéðna fremur en trú-
mál, er þó einhver ánægjulegasti tími sam-
veru. Þá vinnum við að því að gleðja hvert
annað og njóta þess að eiga frítímann og
tækifærin saman. Hvílíkt tækifæri.
Notum það vel.
Gleðileg jól.
GLEYMUM
EKKI
RABB
M A G N Ú S Þ O R K E L S S O N
maggi@flensborg.is
WILLIAM CARLOS WILLIAMS
FULLKOMNUN
ÁRNI IBSEN ÞÝDDI
Ó unaðslega epli!
fagurlega, fullkomlega
rotið,
lögun þess svotil heil –
ef til vill ögn
herpt efst en að því slepptu
fullkomið
að öllu leyti! Ó unaðslega
epli! baðað
svo dökku brúnu sem
þekur hið
óspillta yfirborð! Enginn
hefur snert þig
síðan ég lét þig á handrið
pallsins fyrir mánuði
til að þroskast.
Enginn. Enginn!
William Carlos Williams (1883-1963) var eitt fremsta ljóðskáld Bandaríkjanna
á tuttugustu öld. Ljóðið Fullkomnun er fengið úr nýútkominni bók, Myndir frá
Bruegel, sem inniheldur þýðingar Árna Ibsen á ljóðum Williams.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 7 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
Hvers virði er
tunga, sem týnist?
„Enda þótt gott vald þjóðar á ensku eða
öðrum heimsmálum geti örvað viðskipti og
efnahagslíf eins og sumar rannsóknir hag-
fræðinga virðast sýna, þá er einnig hægt að
hugsa sér hið gagnstæða: að staðföst rækt
við þjóðtunguna umfram önnur mál sé til
marks um þrautseigju einnig á öðrum svið-
um – þess háttar þrautseigju, sem getur
skilað mönnum góðum lífskjörum til langs
tíma litið,“ segir Þorvaldur Gylfason í svari
sínu við þessari spurningu.
Hvað eru góðar
bókmenntir?
„Eitt viðbragðið við erfiðum spurningum
um góða og fallega hluti er að neita því að
hægt sé að svara þeim af viti. Þeir séu ekk-
ert nema einstaklingsbundin smekksatriði
þegar bezt lætur, og þegar verst lætur al-
mannasmekkur sem við höfum látið um-
heiminn þröngva upp á okkur,“ segir Þor-
steinn Gylfason í svari sínu við þessari
spurningu.