Vísir Sunnudagsblað - 19.10.1941, Blaðsíða 2

a
VlSIR SUNNUDAGSBLAÐ
ÞriÖja stigs hnútar
(Gummata). Breyt-
ast hnútar þessir í
djúp sár.
Taka þau hið sjúka blóð foreldr-
anna að erfðum, og merg-
sýgst dugur og kraftur kyn-
stofnanna mann fram af manni
í marga ættliði.
Kynsjúkdóm þenna ber
venjulega hljóðlega að garði,
smá sár, sem varla er veitt at-
liygli, smáútbrot sem liverfa að
slcömmum tíma liðnum, þannig
geta fyrstu stig veiki þessarar
komið í Ijós.
Frá hinu meinleysislega sári
sem grær á fáum dögum, berst
hinn hættulegi sýkill til næstu
eitla, og þaðan beint inn í blóð-
rásina, til þýðingarmikilla líf-
færa. Hreiðrar hann um sig í
háræðum heilans og hjartans,
svo x-aunar í hvaða liffæiú lík-
amans sem er, liggur þar í leyni
og dylst svo árum skiptir, án
þess að hinna minnstu sjúk-
dómseinkenna verði vart.
Er þetta einn af leyndardóm-
um læknisfræðinnar, sem enn
hefir eigi heppnast að bregða
birtu yfir. Kunnir kynsjúk-
dómafræðingar hafa látið það
álit uppi, að á hinu langa tíma-
bili, er líður á milli miðstigs
veikinnar og lokastigsins, magn-
ist sýkillinn, eða jafnvel breytist
í eðli sínu, af einhverjum ó-
kunnum orsökum, máske vegna
góðra næringarskilyrða, og
verði þess megnugur smám
sarnan að gegnsýra með eitur
verkunum hin allra viðkvæm-
ustu líffæri líkamans.
Og þá standa hendur fram úx
ermum. Eins og eldingu lýstur
niður að óvöru, brjótast fram
bin ajvftriegustu einkennj, oft
og tíðum óviðráðanleg og ó-
læknanleg. Er ekki fjari'i sanni
að likja þessum ólánsömu sjúkl-
ingum við maðksmogin skip er
um höfin sigla. Enginn veit um
maðkinn sem dag eftir dag og
ár eftir ár gi’efur göng sin um
kjörviðu skipsins. Fyrr en varir
hefir hann gjörónýtt hið góða
skip, er sekkur á hafsbotn, öll-
Um að óvörum.
Lang algengust er hin svo-
nefnda beina sýking, er skeður
við samfarir karls og konu.
Annað þeii’ra er íxieð sár eða út-
fei’ð á getnaðarfærxinxun. Nægir
þá ef liitt hefir smárifu eða slim-
húðai’veilu á kynfærum til þess
að sýkillinn setjist þar að og
hreiði’i um sig. ÖII önnur sýking
er nefnd óbein: t. d. gangi sjúkl-
ingar þessir með syfilissár í
munni eða á tungu. Vei’ða þá
kossar eða önnur snerting nægj-
anleg sýkingarorsök. Leiðir af
þvi, að ekki er óalgengt að mat-
ai’áhöld, hnífar, gaflar, skeiðar
o. s. frv. geta flutt sýkilinn
mann frá manni. í sumum
löndum, eins og t. d. Rússlandi
er þetta talin að vera lang-
algengasta sýkingarleiðin.
* «• ",
Byrjunarstigið,
sem margir varast eigi.
Og nú skulum við fylgja röð
atburðanna, frá þvi sýkiílinn
keinsl inn i líkamann, Íivert
hann fer og hvað lxann gerir.
Fyrstu .10—30 dagana skeður
ekkert er bendi til sýkingar.
Þann tíma notar sýkillinn til
þess að hreiðra unx sig og und-
ii’búa hina örlagai’íku ái’ás á líf-
færin. Að þessum tíma liðnurn
myndast fyrst smáþykkni á
getnaðarfærunum, eða öðrum
stað er sýkst hefir, og breytist
þykkni þetta á skömmum tírna
í sár, baunarstórt eða stærra.
Sár þetta er grunnt, með liöi’ð-
uixx botni, og eigi axxmt viðkonxu
sé við það komið. Liggur í þessu
atriði nokkxxr hætta, þar eð sjúk-
lingarnir telja sér iðuglega
trú um, að af þeinx ástæðunx sé
um meinlaust sár að ræða, eða
dæguróþægindi senx hættulaus
séu, og brátt muni liverfa.
Samtimis bólgna eitlar þeir, er
næstir liggja, verða harðir við-
komu, en eigi aumir. Og svo
hverfa hvorulveggja einkenni
þessi á fáum dögum, jafnvei
þó ekkert sé aðgert. Þetta er það
sem Iæknar nefna fyrsta stig
veikinnar.
Franski læknii’inn Ricord
skipti fyrstur sjúkdómnum i
þrjú stig: Frumstig, miðstig og
lokastig, og liefir sú skipting
haldist fram á voi’a daga, þó að
rannsöknir siðari tima hafi Iéitt
i ljós að hún sé nijög hæpin, og
að eiginlega finnist engin gíögg
mörk á milli þessai’a 3ja stiga,
heldur áfraixihaldandi óslitin
bai’átia milli líkaihans ánnárs-
vegar og sýklanna liinsvegar.
Nú líður nokkur tími, máske
2—3 mánuðir. Sjúldingurinn
stnndar vinnn sína við beztu
heilsix, og hefir ef til vill atveg
gleymt sárinu og bólgnu eitlun-
um, er hann fékk eitt sinn eftir
glaumsamt kveld.
En að þeim tixxxa liðixum fer
sixxánx saman, en hægt, að bei’a
á sjúkdónxseinkennum, hverju á
fætur öðru, og likjast þau mest
aðdi’aganda að venjulegum far-
sóttuixi, t. d. influenzu. Það á-
sækja hann þreyta, beinvei’kir
og höfuðverkur, og er syfilishöf-
uðverkurinn að þvi leyti frá-
hrugðinn venjulegunx höfuð-
vei-k, að hans gætir langmest á
nóttum. Á kveldin þegar sjúld-
ingurinn leggst til svefns, byrja
þrautirnar, og halda vöku fyrir
sjúkiingnum, oft og tiðum alla
nóttina.
Þegar þessi einkenni liafa
varað nokkui’a daga, koma
skyndilega i ljós útbrot, fyrst á
kvið og siðum. og siðar um all-
an likamann. Sum útbrola þess-
ara likjast' þrimlum, og' detta
fijótlega sár á þá. Eru þau ávall
morandi af syfilissýklum, og því
bi’áðsmitandi, likt og frumsár-
ið senx kom á fyrsta stígi veik-
innar. Braut sjúklinga þessara
sem svona ex-u haldnir, er vitan-
lega þyrnunx stráð. Likamleg
vanliðan og getuleysi við dag-
leg stöi’f, sifelldur ótti um aíj
sýkja nánustu vandamenn, nag-
andi hræðsla við liina náköldu
hönd dauðans, er fylgir þeim í
hverju spori. Því allstaðar skilur
sjúkdómur þessi eftir sox’g og
þjáningar, hvar sem hann fer.
• Mörg önnur leiðinda ein-
kenni geta fylgt nxiðstigi veik-
innai’, t. d. hárlos. Vei’ða sjúk-
lingar þessir tíðum alveg hár-
lausir unx langt skeið. Þá koma
iðulega hvitar skellur á hálsinn,
nokkurskonar örmyndanir, er
brennimerkja sjúklinga þessa
alla æfi. Raunverulega ósak-
næmt, en hefir valdið mörgum
sjúklingnum, sérstaklega kven-
þjóðinni, mestu Iiugrauna.
En ósjaldan er miðstig sjúk-
dómsins létt. Einkennin hverfa
innan skamnxs tíma, jafnvel án
nokkurra læknisaðgei’ða. Af
þeim ástæðum et* það að sjúk-
lingarnir leita fvrst læknis
mörgum árum siðar, þegar hin
alvai’legu einkenni lokastigsins
koma miskunnarlaust í ljós,
Hið öriagaríka lokastig.
Hafi nú svo farið, að annað-
Íxvort Íiafi sjúklingurinn ekki
leitað læknis á fyfstU stíguiit
veiklnnáf, eða að lækningin Íiafi
einhverra híuta vegna nxisliépn-
ast, Íxeldur syfilissýkillinn :x-
fi’am skemmdai’starfsemí sinní.
Snxánx sanxaix verður íxaxxs vart
í flestum liffærum íikamáiis og
veldur þar breytinguixx og
skemmdum. Enn er deilt xxtil
það. hversu lnáfgir þeii’ra, éf
sýkjast, fái yfirleitt veikina á
þriðja sligi. Sumir kunnustu
kynsj úkdómalæknar eins og t.
d. John Stokes lialda því fx-aixx,
að '25% allra, er sýkst liafa, fái
alvarleg lokastigseinkenni, njóti
þeir eigi beztu læknishjálpar frá
byrjun, eða eins og liann orðar
það, unx leið og frumsársins
verður vart. Einnig el‘ þvi liald-
ið franx, að nokkur lxluti þeii-ra,
er beztu lækningu fá frá önd-
verðu, séu óixænxir fyrir vei’kuxx
lxins ágæta lyfs, salvarsansins,
er þýzki læknirinn próf. Erlich
fann nokkuru eftir aldamótin.
Er því eigi að undra þó læknar
hiki við að gefa sjúklingum
þessum glæsilegustu vonii’ um
öruggan bata, sé álits þeirra
leilað, eins og oft vill vei’ða.
Á timabili því, sem líður á
milli miðstigs og lokastigs, og
sem oft skiptir mörgunx árum,
myndar sýkilliixn hin svonefndu
syfilismein (gunxnxata) hvar
sem er i líkamanum. Éru nxein
þessi einskonar bólguhixútar, er
sýkill þessi orsakar sérstaklega.
Gæti þeirra í húðinni, breytast
þau í graftrarsár, senx náð geta
mikilli stærð og grafið djxxpt um