Tíminn Sunnudagsblað - 03.06.1962, Blaðsíða 5

að hann hefur haldið uppi fyrirspurn-
um um það, hvaða lyf þeim voru lát-
in í té úr lyfjabúðinni í Nesi við Sel-
tjörn. Af einhverjum ástæð'um hefur
honum verið í mun að fá vitneskju
um þetta, hvoit sem það hefur staðið
i sambacadi við reikningsskil hans
eða er vísbending um, að þá þegar
hafi verið á kreiki sagan um eitrið,
er Steinunni átti að hafa verið byrl-
að. En þess hefur áður verið getið,
að Steinunn fékk alls engin lyf úr
lyfjabúðinni hið siðasta ár, sem hún
lifði.
Þannig hélt þeim Bjarna og Stein-
unni áfram að bregða fyrir annað
veifið, þótt smám saman fennti í slóð
þeirra. Og svo dró senn til þeirra tíð-
inda, að um annað var að hugsa en
dauða sakamenn. Styrjöld og siglinga-
teppa olli búsveltu á íslandi. TJtlend-
ur víkingur tók land í Reykjavík og
fór með ránum. Jörundur hundadaga-
konungur kom fram á sjónarsviðið,
kollvarpaði stjórn Dana og settist
sjálfur á veldisstól. Embættismenn,
sem ekki vildu þjóna honum, voru
sviptir störfum og nýir skipaðir i
þeirra stað. Þá varð Guðmundur
sýslumaður Scheving amtmaður í stað
Stefáns Þórarinssonar á Möðruvöll-
um. En ekki hafði hann nema fáa
daga notið þeirrar upphefðar, er enn
kom enskt skip af hafi og hafði Jör-
und á brott. Þeir, sem hann hafði
upphafið, voru ekki lengur öfunds-
verðir. Guðmundur Scheving hrökkl-
aðist úr sýslumannsembætti i Barða-
strandarsýslu að nokkrum misserum
liðnum. En það varð landi og þjóð
ekki til tjóns, því að hann gerðist
merkur brautryðjandi um þilskipaút-
veg í Flatey, og verður hans lengur
minnzt fyrir það framtalc heldur en
þótt hann hefði gránað í sýslumanns-
embætti í Haga, hversu hátt sem hann
hefði reitt refsivöndinn yfir brotleg
urr lýð i héraði sínu.
En til munu þeir þó hafa verið,
sem seint gekk úr minni sú saga, er
hér hefur verið rakin. Náin skyld
menni þeirra Bjarna og Steinunnai
voru mörg, og örlög þeirra hvildu
þungt á þeim. Faðir Steinunnar dó
haustið 1813, og þau orð, sem prestur-
inn á Brjánslæk skrifaði í prestsþjón-
ustubókina. er hann hafði jarðað
gamla manninn, vekja hugboð um
hve döpur honum varð ellin:
„Sveinn Jónsson frá Grænhól, fróm
leiks mæðumaður, 72 ára, lét eftir
sig 21 afkomanda í þiiðja lið, dó úr
bólgu“.
XXXIV
Nú liðu meira en hundrað ár. Vind-
ar gnauðuðu um kuml Bjarna frá
Sjöundá á Gálgahæð við mynni árinn-
ar Otfu, og regn lamdi Steinkudys á
Skólavörðuholti. Það hold, er forðum
hafði strítt við meiri freistingar en
það fékk staðizt, tærðist af beinunum
undir fargi grjótsins. Sá einn var
munurinn, að enginn kunni skil á
dys Bjarna, hins svartskeggjaða saka-
manns, á strönd framandi lands, en
þeir, sem leið áttu hjá legstað Stein-
unnar, geymdu í minni sér meg;
drættina úr sögu hennar, juku við
og drógu frá og felldu að hugmynd-
um sinnar tíðar um hvatir manna og
rök mannlegrar breytni.
Elfur tímans gerðist óðstreym. Ný
viðhorf blöstu við nýjum kynslóðum,
nýir siðir héldu innreið sína, nýjar
athafnir komu til sögunnar. Reykja-
víkurkaupstaður tók að teygja sig
upp með gömlu götunni í áttina að
Steinkudys. Og einn góðan veðurdag
var hafizt handa um hafnargerð í
höfuðstað íslands. Grjót til uppfyll-
ingar var tekið á Skólavörðuholti og
flutt á járnbrautaivögnum niður til
strandar, þar sem höfnin skyldi gerð
Þetta var árið 1913.
Þannig var haldið áfram misserum
saman. Allt, sem var lauslegt, var
flegið ofan af Skólavörðuholtinu, svo
að eftir var ber klöppin. Lengi vel
var þó sneitt hjá Steinkudys.
Sumarið 1914 var þó dysin rudd
og i ársbyrjun 1915 var svo komið,
að jarðlaginu hafði verið sópað brott
allt í kringum í hana, svo að hún var
eins og stöpull á nöktu holtinu. Föstu-
daginn 8. janúar var tekið' að hrynja
svo úr dysinni, að fótagafl kistunnar
var kominn í ljós.
Morguninn eftir kom Matthias Þórð-
arson, forstöðumaður Þjóðminjasafns-
ins, á vettvang með verkamenn og
lét rjúfa dysina. Kistan var enn heil-
leg, en þó fúin orðin, lokið fallið nið-
ur í hana og fótagafl dottinn úr, enda
allt úr óvönduðum við'i í öndverðu
Samt tókst að ná henni í heilu lagi.
Var fjölum rennt undir botn henr
og meðfram hliðum og bundið að.
Með þessum umbúnaði var henni
ýtt inn í kassa, er síðan var borinn
í kjallara safnahússins við Hverfis-
götu. Þar voru beinin skoðuð þr'emur
dögum síðar í viðurvist þriggja
lækna, Guðmundar Björnssonar land-
læknis, Júlíusar Halldórssonar og
Magga Júl. Magnúss, sonar hans.
Pétur Brynjólfsson ljósmyndari var
fenginn til þess að taka mynd af
þeim og kistunni.
Beinin voru rotin nokkuð. Einkurn
voru rif, liðir og smábein öll mjög
eydd, en hin stærri bein voru öll
heilleg. Lá beinagrindin í þéttum
leir, er hrunið hafði niður í kistuna
og fyllt hana til hálfs. Þess sáust
glögg merki, að hey hafði verið látið
undir höfuðið, en hvergi sást neinn
vottur líkklæða, nema örlitlar leifar
klúts, sem líklegt er, að breiddur
hafi verið yfir andlit líksins. Hár
fannst ekki, og hefur það sennilega
verið klippt af höfði líksins, þegar
það var krufið.
Glögg merki sáust um krufninguna.
Speldi hafð'i verið sagað úr fallega
lagaðri höfuðljúpunni fast við augna-
brýnnar. og var beinsárið eggslétt,
nema á einum stað, þar sem brotið
hafði verið frá. Mælingar voru gerð
ar á beinunum. og var af þeim álykt-
að, að Steinunn hefði tæpast r '
meðalhæð kvenna á sinni tíð. Þótti
líklegast, að hún hefði ekki verið
nema um eitt hundrað og fimmtíu
sentimetrar á hæð
Raddir voru í fyrstu uppi um það, að
þjóðminjavörður myndi ætla að varð-
veita bein Steinunnar í safninu. En
það var brátt borið til baka og mönn-
um tjáð, að beinin yrðu grafin í vígð-
um reit, þótt meira en eitt hundrað
og níu ár væru liðin frá dauða Stein-
unnar. Mun Matthías Þórðarson hafa
leitað urn það álits stjórnarvalda, með
hverjum hætti beinin skyldu í mold
lögð, og varð sú niðurstaðan, að þau
skyldu greftruð í kyrrþey og án ræðu,
en þó fylgt venjulegum útfararsiðum
Skólavörðuholt og umhverfi Steinkudysjar. Tölurnar sýna hæðarmál, nema sá
staður þar sem Skólavarðan er merkt með tölunni 1 og Steinkudys með krossi og
tölunni 2. Steinkudys var 950 fet frá Skólavörðunni i rétt landsuður. Uppdráttur-
Inn gerður eftir frumteikningu Matthiasar Þórðarsonar þjóðmlnjavarðar.
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
317