Tíminn Sunnudagsblað - 06.10.1963, Blaðsíða 9

svarta-5* Gyðingaofsóknir
dauða: og bændauppreisnir
I
Þegar engill dauðans fór um lönd-
in, vaknaði að jafnaði sú spurning,
hverjum slikt væri að' kenna. í forn-
öld drápu bændur á Norðurlöndum
konunga sína, þegar illa áraði, og í
hinum kristnu þjóðfélögum Norður-
álfu var sú tilhneiging lengi enn rík-
ari en meðal heiðinna Norðurlanda-
þjóða að' leita uppi einhvern þann að-
ila, sem hefnast mætti á. þegar þung
áföll riðu yfir. Áföllin voru refsing
guðs, en hverjir voru þeir. sem höfðu
reitt hann til reiði? Eftir að Lúthers-
trú komst á um norðanverða álfuna,
var lengt venja að snúa hefndinni
á hendur galdranornum, því að trú á
djöflafár og fjölkynngi magnaðist með
henni um allan helming, og þúsundum
saman var fólk brennt í þeirri full-
vissu að með því væri verið að upp-
ræta illgresi á akri herrans, er ella
fylltist ofsareiði.
Það brást ekki í svartadauða frek-
ar en endranær, að upp hæfist mikil
leit að sökudólgunum. Plágan var auð-
vitað því að kenna, að einhverjir
höfðu egnt himnaföðurinn til reiðt
Galdraofsóknir voru þá ekki komnar
í þá tízku. er síðar varð, og því var
hefndinni snúið á hendur Gyðingum.
Hverjir voru liklegri til þess að eiga
sök á bessu en sú þjóð, sem hafði
dæmt Krist til dauða?
Orðrómurinn magnaðist, og á
skammri stundu blossaði upp stjórn-
laust Gyðingahatur, sem leiddi af sér
óskaplegri ofsóknir en þekkzt höfðu
á Vesturlöndum fram að þeim tíma.
Mönnum nægðu ékki þær ásakanir
á hendur Gyðingum, að þeir hefðu
skapraunað guði svo með athæfi sínu,
að hann kvislaði fólkið niður. held-
ur komst brátt í almæli, að þeir
hefðu eitrað drykkjarvatnið í brunn-
Af
spjöldum
sögunnar
III
um og jafnvel sjálft andrúmsloftið.
En ekki var það ný bóla, að Gyð'ing-
ar væru hafðir act skotspæni. Það
voru í rauninni landvinningar Araba,
sem leitt höfðu Gyðinga til Evrópu.
Þeir komu í slóð arabísku herjanna.
fóru með' kaupskap og komust með
dugnaði sínum tU allmikilla valda.
Nokkrum öldum fyrir svartadauða
dafnaði blómleg Gyðingamenning á
Spáni, einkum á sviði læknisfræði,
greidd meS peningum, en aS nokkru leyti
heimspeki og stjörnufræði, og marg-
ir Gyðingar komust þar til metorðá.
Frá Spáni bárust þeir norður á bóg-
inn, og var tekið tveim höndum, bæði
í Frakklandi og Englandi, enda gerð-
ust sumir þeirra hirðlæknar og stjórn-
málaerindrekai konunga. En þegar
krossferðirnar hófust, varð skyndi-
lega breyting á. Umburð'arlyndi í trú-
málum rauk út í veður og vind, hat-
ur á öllum, sem ekki voru kristnir,
blossaði upp. Margt Gyðinganna hafði
haldið fast við trú feðra sinna, og
nú tóku riddarar, sem voru að búa
stg undir krossferð', guði til dýrðar
og kristinni trú til vegsemdar, að
drepa Gyðinga, sem þeir náðu til í
heimaborgum sínum. í Suður-Frakk-
landi kom til hryllilegs blóðbaðs árið
1096, og fordæmi hinna frönsku ridd-
ara var fyigt 1 mörgum löndum, eink-
um þó í Rínarlöndum.
Eftir þetta kom æ ofan í æ tH
Gyðingaofsókna í Norðurálfu, og ólst
þar varla upp nokkur kynslóð Gyð-
inga, er ekki fengi að minnsta kosti
einu sinni á ævi sinni að þola slíkar
múgæsingar. Upphaflega voru þess-
ar ofsóknir sprottnar af trúarofstæki,
en þegar fram í sótti, voru þær af
öðrum toga spunnar. Þar kom með-
al annars til greina, að Gyð'ingamir
féllu ekki inn í lénsskipulag miðald-
í fríðu.
anna. Þeir gátu ekki fengið lén, og
þeir gátu ekki heldur gefið sig undir
lénsherra. Það stafaði af því, að þeir
gátu ekki af trúarástæð'um svarið
hina kristnu trúnaðareiða, og þar að
auki bannaði forn venja, sem átti
rætur að rekja allt til hinna fyrstu
kristnu keisara Rómaveldis, að þeir
væru kvaddir til vonna. Þeir voru því
neyddir til þess að setjast að í bæj-
unum, þar sem þeir fengust við' kaup-
mennsku. Þetta hlaut óhjákvæmilega
að leiða til þess að þeir yrðu mikils
megandi á verzlunarsviðinu. í fram-
haldi af því leiddi svo af sjálfu sér,
eins og í pottinn var búið, að þeir
færu að stunda útlán. Kirkjan bann-
aði kristnum mörnum að taka vexti
af peningum og studdist þar við ýmsa
ritningarstaði, og kirkjuþing marg-
ítrekuðu þetta bann, er þó tók ekki til
Gyðinga og annarra „heiðingja“, sem

Bændur koma til aðalsmannsins með landskuldina. Afgjöldin eru að nokkru leyti
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
825