Tíminn Sunnudagsblað - 08.12.1963, Blaðsíða 7

Inkarnir lögðu vegi um endilangt rfkl sltt.
3:54,4). Og Inkunum var það nauð-
syn að komast hratt yfir. Ríki þeirra
var svo víðáttumikið, að ógerlegt
hefði verið að halda því öllu í föst-
um skorðum, stýra því öllu frá ein-
um miðdepli og bæla niður uppreisn
ir, hefði vegakerfið ekki verið jafn
fullkomið og raun bar vitni.
Q
Huyana Capac, Sapa Inka, lézt árið
1527. Hann hafði ríkt síðan árið 1493,
að Topa Inka, faðir hans, lézt, og ríkið
hafði aldrei verið voldugra en á
stjórnarárum hans. En Huyana Capac
lézt án þess að velja eftirmann sinn.
Æðstu embætrismennirnir í höfuð-
borginni útnefndu til tignarinnar einn
son hans, Huasear að nafni, en hann
sat í Cuzco. Hiiis vegar átti hinn látni
Inka annan son, sem var búsettur
þar sem nú er Equador, og hann hafði
verið föður sínum mjög handgenginn
síðustu árin og fylgt honum á ferð-
um hans. Þessi sonur hét Atahuallpa,
og nú gerði hann einnig kröfu til
ríkisins. Hann var útnefndur Inka í
Quito, annarri mestu borg ríkisins,
höfuðborg hins forna Chimúríkis, og
þar með hófst borgarastyrjöld, sem
stóð í fimm ár í lokaorrustunni vann
Atahuallpa sigur yfir hersveitum
bróður síns; Huascar var tekinn hönd-
um og herforingjar hans drepnir, og
Atahuallpa gat haldið innreið sína í
höfuðborgina snemma vors 1532.
Skömmu eftir að Atahuallpa fagn-
aði lokasigri yfir bróður sínum komu
skip af hafi til Tumbez, norðarlega
á strönd InKan'kisins. Þeim réð
spænskur ævintýramaður, Francisco
Pizarro að nafni. Hann var lítillar
ættar og óskilgetinn, og hann hafði
eins og fleiri látið berast með
straumnum vestur um haf í leit að
ævintýrum og auðæfum. Hans verður
fyrst vart í Ameríku árið 1510. Þá er
hann kominn til Haiti, sem Spánverj-
ar nefndu Ilispaníolu, og þaðan tek-
ur hann þátt í leiðangri til megin-
landsins. Síðar gerist hann liðsmað-
ur Balboas, sem fyrstur hvítra manna
leit Kyrrahafið augum árið 1513,
Pizarro var i för með Balboa í þeirri
ferð.
(Eftir að leið hafði verið fundin yfir
Mið-Ameríku settu Spánverjar fljót-
lega upp bækistöðvar á Kyrrahafs-
strönd. Óljósar fregnir bárust þang-
að um, að í suðri væri mikið ævin-
týraland og þar meira gull saman kom
ið en dæmi væru til annars staðar.
Þéssar fregnir voru þó mjög óljósar.
því að Indíánar á Panamaeiði höfðu
engin bein samskipti við Inkaríkið,
og Inkunum var ókunnugt um Indi
ánaríkin norðar í álfunni. Þetta atriði
er mikilvægt til skilnings á því, hve
vel Spánverjum varð ágengt að ná yf-
ráðum í Suður og Mið-Ameríku.
Hefðu Inkarnir til dæmis haft fregnir
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
af aðgerðum Spánverja í Vestur- Ind-
íum og sigri Hernandos Cortézar yfir
Aztekaríkinu í Mexíkó, er ekki að efa,
að þeir hefðu séð fyrir, að senn kæmi
röðin að þeim og búið sig til varn-
ar. En þeir voru óvitandi um þessi
stórtíðindi, til þeirra barst ekkert
nema blærinn, sú tilfinning, að eitt-
hvað væri á seyði, sem þeir höfðu
ekki hugmynd um hvað var.
Pizarro tók þátt í sjóferðum suður
með Kyrrahafsströndinni á næstu ár-
um og hafði þá áreiðanlegri fregnir
af auð og glæsibrag Inkaríkisins. Einn
skipstjóra hans. Ruiz að nafni, fyrsti
maðurinn er sigldi suður yfir mið-
baug Kyrrahafsmegin við Ameríku,
hitti að máli tvo borgara frá Tumpez
og þeir skýrðu honum frá því, að í
höllum höfðingja þeirra væri gull og
silfur algengara byggingarefni en við-
ur. Ruiz ákvað að hafa þessa menn
með sér, svo að þeir gætu sjálfir
skýrt Pizarro frá þessari .dýrð. Og
árið 1927 fór Pizarro sjálfur alla leið
til Tumbez. Þar var tekið höfðinglega
á móti honum. Indíánarnir, sem Ruiz
hafði fært Pizarro, skýrðu löndum
sínum frá því, að þessir ókunnu menn
væru guðdómlegar verur, sem ekki
vildu gera íbúunum neitt mein, lield-
ur aðeins kynnast siðum þeirra og
háttum. Meðal þeirra, sem komu á
fund Pizarros, var háttsettur embætt-
ismaður, sem Spánverjar kölluðu
orejon vegna alls þess gulls, sem
hann og aðrir Jnkar báru í eyrunum.
Pizarro sagði honum, að hann væri
þegn voldugasta konungs jarðarinn-
ar og kominn lil að halda fram yfir-
ráðum hans yfir landinu, og þar að
auki hygðist hann frelsa íbúa þess
frá myrkri heiðindómsins og færa
þeim trúna á hinn eina sanna guð,
Jesúm Krist. Inkann hlustaði á allt
þetta tal með hinni mestu kurteisi.
og andmælti því í engu. En skýrsla
um komu Pizarros og abhafnir hans
allar í Tumpez voru sendar til Huayna
Capacs, Sapa Inka í Cuzco, sem þá
lá á dánarbeði
Pizarro hafði ekki bolmagn til að
láta skríða til skarar gegn Inkarík-
inu að þessu sinni. Hann sneri von
bráðar aftur til Panama og þaðan
hélt hann heim til Spánar til að fá
stuðning krúnunnar til herferðarinn-
ar. Til Tumbez kom hann ekki aftur
fyrr en 1532, en þau fimm ár, sem
hann hafði verið fjarverandi, hafði
borgarastyrjöldin geisað í Inkaríkinu
Íinnulítið. Er ekki að efa, að þau
átök hafa átt mikinn þátt í að veikja
ríkið og rýra varnarmátt þess og
gera það að auðveldari bráð Spán-
Framhald á 1027. siðu.
1015