Tíminn Sunnudagsblað - 23.02.1964, Blaðsíða 16

þótti mér að sjá karlinn, hvað hann
var skömmustulegur, þegar hann
áttaði sig á, að þetta var gabb.“
Um það má lengi deila, hvað far-
sælast hann hefði tekið sér fyrir
hendur, eða gert að lífsstarfi sínu,
en það er víst, að Pétur Eggerz var
langt yfir meðalmennskuna haflnn,
að hverju sem hann hefði gengið.
Og því hefur hann með réttu verið
talinn viljasterkur athafnamaður,
að hann lét engar hremmingar
aftra sér frá því að framkvæma
það, sem hann tók sér fyrir hend-
ur. Og lengi bar kauptúnið svip
þessa merka manns í byggingunum
og ber enn, eftir 100 ár, sem liðin
eru frá því, að fyrsta húsið var
reist þegar þetta er ritað, 1957.
Pétur Eggerz missti fyrri konu
sína um 1870, en kvongaðist aftur
nokkru síðar Sigríði Guðmunds-
dóttur, bónda á Kollsá. Voru þau
með glæsilegustu hjónum í Hrúta-
firðinum á sinni tíð. Hann lézt f
Reykjavík 5. apríl 1892 og skorti
þá 6 daga í 61 ár. —
V.'
Félagsverzlun við Húnaflóa.
Nokkur framfarahugur greip um
sig í Hrútafirðinum á sjöunda tugi
aldarinnar, svo sem til þess að
stofna alþýðuskóla á Borðeyri 1866.
Sainaðist til þess nokkurt fé, en
til framkvæmda kom ekki, því að
þetta fyrirtæki dó í fæðingunni
eins og risvana lognalda, sem líður
rólega upp að ströndinni og deyr
hávaðalaust, um leið og hún snertir
land, líkt og farið hafði um það
bárugjálfur, sem örlað hafði á hér
og þar milli hreta- og haglskúranna
á því harðindatímabili, sem nú var
fyrir nokkru í garð gengið. En þótt
þessi alþýðuskólavakning orkaði
ekki meiru um sinn, má þó telja
hana hvata að öflugri hreyfingu,
sem átti eftir að fara eins og flóð-
alda norður um alla Húnavatns-
sýslu og Skagafjörð og suður um
Mýra- og Borgarfjarðarsýslur og
víðar; róta til í hugum manna og
bera þeim blessan á land. Hér var
vorboði nýrrar aldar; byrjunarför
til bættra lífskjara alþýðunnar, og
gjarna vildi ég leggja að því hönd,
að draga fram í dagsljósið þá
drætti, sem mér eru kunnastir um
brautryðjandastarfið á þessu svæði,
en þá er komið að aðild Péturs
Eggerz að stofnun Húnvetnska
verzlunarfélagsins og baráttu hans
því til framgangs. Pétur hafði orðið
handgenginn Jóni forseta Sigurðs-
syni. Skiptust þeir á bréfum, og er
til mjög athyglisvert ’oréf frá Pétri
t.il forseta, er sýnir vel, hvílikur
framfaramaður og föðurlandsvinur
Pétur var, enda vitanlega hvattur
til dáða af forseta, eins og aðrir
fslendingar.
Eftlr þvi sem lengur leið á
„spekúlanta“-tímabilið, fór meira
að bera á því, að fluttar væru inn
óvandaðar vörur, jafnvel skemmd-
ar, svo sem þegar flutt var inn
ormakom og selt með sama verði og
óskemmt væri. Þá var bændum
nóg boðið, en kaupmönnum lítill
hagnaður, því að þeir, sem fengið
höfðu þetta korn, skiluðu því aftur,
en hlnir hættu við að kaupa það.
Er þá mælt, að Árni Sandholt hafi
heitið mönum, að að árl skyldu
þeir fá kornið í mjöli. En það fór
á aðra leið, því að ekkert mjöl kom
næstu tvö árin.
Nú má vera, að bændur hafi átt
nokkra sök á þessu sjálfir. Þeir
hirtu aldrei um að vanda sína eig-
in vöru — þvi miður —, og almennt
orðtak var þá og lengi síðar: „Þetta
er nógu gott í kaupmanninn “ Þetta
var bændum sjálfum til ófarnaðar;
þeir kenndu ilia á þeim hugsunar-
hætti, er þeir sjálfir fóru að verzla
síðar. Þá var og annað þeim fjötur
um fót, þótt annars staðar víða væri
verra, þar sem dönsku kaupmenn-
irnir voru orðnir rótgrónir, en það
var skuldasöfnunin. Margir kaup-
menn virtust líka stefna að því
að láta viðskiptamenn sína safna
nokkrum skuldum til þess að gera
sér þá háða, svo að þeir gætu hald
ið þeim hjá sér. Til var það, að
kaupmenn heimtuðu þá skriflega
skuldbindingu um verzlun við sig
næsta ár, en ekki hef ég sagnir um,
að til slíkra skuldbindinga hafi
komið á Borðeyri.
Um þetta tímabil býr f Víðidals-
tungu Páll Jónsson Vídalín, al-
þingismaður. Hann var giftur Elin
borgu, systur Péturs Eggerz. Mjög
er líklegt, að Pétur hafi hreyft þessu
merka máli um stofnun verzlunar-
félags fyrst við mág sinn í Víði-
dalstungu og síra Svein Skúlason
á Staðarbakka og þeir svo boðað til
fyrsta fundarins, en hann var hald
inn á Borðeyri 1869. Páli Vidalín
entist ekki lengi aldur til að starfa
í þessum samtökum, því að hann
lézt 1873, rúmlega hálffimmtugur.
Þessi Borðeyrarfundur var sóttur
af hrútfirzkum og húnvetnskum
bændum og var þar samþykkt, að
stofna innlent verzlunarfyrirtæki
með hlutafélagssniði, og skyldi
reynt að fá vöruskip inn á Borð-
eyri. Var uppkast gert að lögum og
gefið út boðsbréf um nærliggjandi
héruð. Hlutir voru ákveðnir 25
rj'kisdalir, og mátti hver félagsmað
ur eiga allt að 20 hlutum. 1 stjórn
voru kosnir síra Sveinn Skúlason,
Jósen Skaftason læknir í Hnausum
og Páll Vídalín. Jósep Skaftason
var kosinn formaður, en Pétur
Eggerz framkvæmdastjóri erlendis.
Pétur Eggerz lagði félaginu til þann
hluta af húsum, sem hann átti á
Borðeyri, og gaf félaginu eftir sinn
rétt til kaupa á hinum hlutanum.
Félagssvæðinu var skipt í tvær deild
ir. Næsti fundur var haldinn á
Gauksmýri, og var hann fjölmenn-
ur mjög. Lögin voru lögð fram
til fullnaðarúrskurðar. Safnazt
höfðu 850 hlutir með rúmum 20000
ríkisdölum og áherzla lögð á að
safna enn sem flestum hlutum.
Þegar félagssvæðið breiddist norð
ur í Skagafjörð og til Siglufjarðar
og suður um Mýrar og Borgar-
fjörð, var því skipt í 3 deildir. Ein
var Grafarósdeild fyrir Skagafjörð,
Siglufjörð og austurhluta Húna-
vatnssýslu; önnur Borðeyrardeild
fyrir vesturhluta Húnavatnssýslu,
Hrútafjörð og Strandamenn, en
sú þriðja fyrir Mýramenn og Borg—-
firðinga. Fyrir fyrstu deild var kos
inn síra Jón A. Blöndal, með 3600
ríkisdala árslaunum. Fyrir annarri
deild var Pétur Eggerz og fyrir
þriðju deildinni Snæbjörn Þorvalds
son.
Pétur Eggerz fór utan þegar á
næsta ári sem framkvæmdastjórí
hins nýstofnaða félags. Fór hann
strax á fund Jóns Sigurðssonar, og
er ekki. að efa, að forseti hafi greitt
götu hans á ýmsan hátt. Um þetta
leyti var nýstofnað „Hið íslenzka
verzlunarfélag", með heimilisfangi
í Björgvin. Komst Pétur í samband
við það félag, sem var honum mjög
velviljað og lánaði honum þær vör
ur, er það hafði, en miklar vörur
varð þó að fá bæði í Danmörku og
Bretlandi. Mönnum, sem lifa við
beztu samgöngur, síma og önnur
þægindi ,er ekki auðvelt að gera
sér I hugarlund við hve mikla erfið
leika var að stríða við að ná að-
keyptum vörum og koma afurðum
frá sér, til dæmis til Noregs. Fór
svo nú, að ekki var unnt að fá skip
með vöruna fyrr en árlð eftir, 1871.
Meðan Pétur var í Björgvin, komst
hann f kynni við fátæklega búinn
en rösklegan íslenzkan stúdent. Það
var skáldið Jón ólafsson. Samdist
svo með þeim, að Jón færi með
Pétri til Islands og yrði starfsmaður
hjá honum fyrsta sumarið á Borð-
eyri.
Meginhlutinn af vörunni fór til
Borðeyrar, en hitt var sett upp á
Sigríðarstaðaós. Fór nú hinum
dönsku kaupmönnum að þykja
nærri sér höggvið, og hugðust að
taka fyrír kverkar þessa félags-
skapar strax í byrjun með öflug-
um samtökum, bæði innan lands
og utan. Spöruðu þeir ekki alls
kyns undirróður og klæki. Skaga-
strandar- og Hólanesskaupmenn
komu fram með kæru á hendur fé-
laginu og urðu af málaferli, en
lítið munu kaupmenn hafa haft
upp úr tiltækinu nema vaxandi and
úð og mótspyrnu. Pétur sigldi sam
sumars til þess að fá skip undir
sláturafurðir þá um haustið, en
tókst ekki. Munu þar hafa verið að
verki kaupmenn ytra.
164
T t M I N N - SUNNUDAGSBLAO