Tíminn Sunnudagsblað - 07.02.1965, Blaðsíða 9

o
Um allar jarðir og á öllum öldum
liafa þjóðir átt í vök að verjast sök-
tim ágengni annarra og voldugra
þjóða, er vilja þenja út veldi sitt
Og gera sér önnur lönd að féþúfu
eða nota þau á einhvern hátt sér til
framdráttar. Svo hefur verið síðan í
árdaga og svo er enn. Fíkn í auð og
völd hefur löngum freistað til vondra
verka, en það fer eftir aðstæðum og
aldaranda, hvort þau eru framin op-
inskátt eða leitast við að bregða yfir-
þau blæju einhverra dyggða.
Sumar þjóðir hafa öld eftir öld
orðið leiksoppur þessara jllu ör-
laga. Ein af þeim er írska þjóðin,
sem háð hefur flestum þjóðum
lengri og þjáningarfyllri baráttu fyr-
ir rétti sínum til þess að lifa með
tipprétt höfuð í landi sínu. Það má
heita, að hún stæði linnulaust í átta
aldir, og enn er írland bútað sundur
í tvennt, þótt sjaldnar sé á það
minnzt en skiptingu Þýzkalands og
þrætueplanna í Asíu, af því að skipt-
tng írlands er ekki þáttur í þeirri
togstreitu, sem af mestu kappi er
háð um þessar mundir, og verður
ekki til áróðurs notuð.
Okkur ber í rauninni skylda til
ess að vita nokkur skil á frum. Við
öfum fyrir satt, að írar hafi fyrstir
manna sporað íslenzkan svörð, við
eigum kyn okkar að rekja til írlands,
kannski að meira leyti en við gerum
Ókkur grein fyrir, og forfeður okkar
af norrænu kyni áttu sinn þátt í því
að veikja írland. Þar að auki hefur
viðnám íra verið svo hetjulegt, að
hina mestu aðdáun ætti að vekja.
Nálega hver kynslóð í landinu gerði
öld eftir öld uppreisn gegn harð-
' stjórn Englendinga, og 'þó að blómi
þjóðarinnar félli hvað eftir annað í
valinn í þessum róstum, léti lífið á
aftökupöllum eða hrektist í útlegð,
linnti þessum átökum aldrei nema
um stundarsakir.
Það er lögmál, að allar þjóðir, sem
berjast í bökkum og fá lítt notið sín,
leita sér hugsvölunar í fortíð sinni,
ef þar verður auga komið á nokkuð
það, sem veitir fróun. Þegar skugg-
ar samtíðarinnar eru geigvænlegast-
ir, verður liðin tíð máttugastur .afl-
gjafi. Þangað má löngum sækja þrek
og orku, þegar svo strangt blæs í
fangið, að við uppgjöf heldur.
Þetta gerðu frar, enda eiga þeir for
tíð, sém ljómi leikur um. Og sá ljómi
varð enn fegurri en ella, þegar hörm-
ungamar þjökuðu þá. Fyrir fjórtán
öldum var írland meðal þeirra landa,
þar sem menntir stóðu með mestum
blóma. Rómverska ríkið var komið
á kné, og Vandalir og Húnar höfðu
leikið rómverska menningu næsta
grátt. En þá héldu írar við loganum
á lampa siðmenningarinnar, unz aft-
ur heiddi til á meginlandi Norður-
álfu.
Það er talið,_ að heilagur Pajrekur
hafi kristnað írland, og frá írlandi
barst kristinn dómur síðan til Eng-
lands. írsku klaustrin urðu mennta-
setur, þar sem skrifaðar voru og
skreyttar fagrar bækur, og þeg-
ar írsku munkarnir héldu í trúboðs-
erindum til annarra landa, báru þeir
með sér þau frækorn, sem víða báru
ávöxt.
Keltneskt menning er talin hafa
staðið með mestum blóma frá því á
sjöttu öld og fram á áttundu eða
níundu öld. Þó háði það menning-
arþrifum fra, að landið skiptist milli
margra ættflökka, sem lágu I sífelld-
um erjum. Þetta veikti þjóðina og
kom henni í koll, þegar herskáir vík-
ingar tóku að sækja hana heim. En
þess var skammt að bíða, að dansk-
ir og norskir víkingar gengju þar á
land eins og á Englandi og Frakk-
lgfldi og legðu undir sig stór land-
svæði.
í Brjánsbardaga unnu írar þó
frægan sigur á aðkomumönnunum,
en héldu ekki velli til langframa.
Þessi mikla orrusta er okkur íslend-
ingum hugstæð, því að í henni voru
íslenzkir menn, svo sem fornsögur
greina. Þar gerðist það, að Þorsteinn
Síðu-Hallsson flýði ekki sem aðrir
menn, er sigur fra var óumflýjan-
legur, heldur nam sítaðar og batt
skóþveng sinn. Þegar Kerþjálfaður
Kylfisson kom að honum og spurði,
hví hann leitaði ekki undankomu
sem aðrir menn, galt hann það svar.
sem ekki gat gleymzt:
„Því“, sagði Þorsteinn, „að ég tek
eigi heim í kveld, þar sem ég á heima
úti á íslandi.“
Vilhjálmur bastarður vann sigur
á Haraldi Guðnasyni á Englandi á
elleftu öld. Hundrað árum síðar
réðust norrænar og engilsax-
neskar sveitir frá Englandi inn á ír-
land og náðu undir sig hluta þess.
Þessi innrás varð keltneskri menn-
ingu mikið reiðarslag, og þó var það
verra, sem á eftir fylgdi. Blóðugum
átökum linnti ekki næstu aldirnar.
Englendingar, sem nú má nefna svo,
skildu ekki keltneska tungu og litu
niður á keltneskt þjóðerni, og nokkr-
um öldum síðar bætti við aðskilnað-
ur í trúarefnum, þar eð Englending-
ar og Skotar hverfðust frá kaþólsk-
um átrúnaði, sem írar héldu fast við
hann, hvað sem yfir dundi. Slíka for-
dæmingu felldu Englendingar á íra,
að kynblöndun var heft eftir föng-
um með valdbeitingu, og bannað var
með lögum, að Englendingar og írar
tengdust hjúskaparböndum, keim-
líkt og nú er bannað í Suður-Afriku,
að hvítir menn og hörundsdökkir
blandi blóði.
Hver uppreisnin rak aðra, og allar
voru þessar uppreisnir kæfðar I
blóði. En svo megnt var hatur íra
á kúgurum sínum, að aldrei varð
nema stutt hlé. Iðulega voru upp-
reisnir hafnar, þótt alls engar líkuf
væru til nokkurs árangurs. Og að sjálf
sögðu gengu írar hvað eftir annal
í lið við þær þjóðir, sem Englending-
ar áttu í höggi við, einkum Frakka
og Spánverja, en guldu þess siðan
þunglega, þegar Englendingar fengu
ráðrúm til þess að hefna sín.
Á sextándu öld hugðust Englend-
ingar brjóta íra á bak aftur með
því að setja niður enska gósseigend-
ur þeirra á meðal.írskir landeigend-
ur voru reknir af jörðum sínum, svo
að nýju herramennirnir fengju oln-
bogarými. Þannig urðu írar leigu-
liðar útlendra jarðeigenda. Þessi
jarðeignaaðall öðlaðist þó aldrei
þegnrétt á írskri grund í vitund íra
sjálfra, þótt hann sæti sem fastast
á búgörðum sínum öld eftir öld.
Jakob I Englakonungur gekk feti
framar. Hann lét hefjast handa ura
skipulagðar nýlendur enskra manna
á írlandi, og í þessu skyni voru nokk-
ur greifadæmi í Úlster tekin eignar-
námi. Þarna gátu enskir menn eign-
azt land, án þess að kaupa það
nokkru verði, og þangað flykktt
I f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
105