Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.2003, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. OKTÓBER 2003 7
hefur starfað mikið undanfarin ár, sé orðið
slæmt, standa Gunnari þó ýmsir möguleikar
opnir. Honum bjóðast æ fleiri tækifæri í Suður-
Evrópu og einnig á Norðurlöndunum. „Ég hef
verið að syngja talsvert af konsertum í Skand-
inavíu að undanförnu, og langar gjarnan að
komast í óperusöng þar. Ég er að vinna að því
að byggja upp sambönd þar og hef fengið til-
boð, en ekkert hefur verið staðfest ennþá.“
Óhagstætt að búa í Berlín
Bágt ástand í þýska söngheiminum þýðir það
að Gunnar er ekki lengur bundinn því að vera
þar, og það á sinn þátt í ákvörðun fjölskyld-
unnar að flytja heim. Hann hefur þó enn næg
verkefni úti til að framfleyta fjölskyldunni, þótt
hlutur Þýskalands minnki. „Ef ég hefði búið í
Þýskalandi áfram, hefði ég vissulega átt auð-
veldara með að stökkva inn í hluti með litlum
fyrirvara, og að því leyti hefði það kannski ver-
ið praktískt. En það er þó stærri ástæða fyrir
því að flytja heim, að mér finnst það blóðugt að
borga milljón á ári í almannatryggingar og eft-
irlaunasjóði í landi þar sem sífellt er verið að
skera niður það sem tryggingarnar eiga að
greiða. Í Þýskalandi borgum við háa skatta,
skattprósentan er há, þrátt fyrir þær háu upp-
hæðir sem við greiðum til almannatrygging-
anna. Þær standa utan við skattkerfið og fólk
greiðir til þeirra sérstaklega. Í Þýskalandi er
stöðugt verið að draga úr tryggingunum, þótt
iðgjöldin lækki ekki. Ég er með fimm manna
fjölskyldu, og tveir strákanna minna þurfa
gleraugu. Nú eru tryggingarnar hættar að nið-
urgreiða þau. Ég spyr mig því auðvitað til
hvers ég sé að greiða þessi háu gjöld, þegar það
sem ég fæ til baka er ekki neitt. Eftirlaunasjóð-
urinn er ennþá svæsnara dæmi. Unga fólkið er
í raun að greiða með lífeyrisþegum dagsins í
dag, í stað þess að byggja upp eigin lífeyrisrétt
til nota þegar þar að kemur. Í samfélagi þar
sem þróunin er að verða sú, að vísitölufjöl-
skyldan er að verða að hjónum, með bíl og
hund, þá sé ég ekki hvernig þetta dæmi á að
ganga upp. Nær væri að ég sæi sjálfur um að
safna upp mínum lífeyri í stað þess að þurfa að
reiða mig á að börn framtíðarinnar geri það. Í
Þýskalandi þykir það mikið að eiga þrjú börn.
Mín börn kæmu þá til með að greiða einnig líf-
eyri þeirra sem engin börn eiga. Þetta kerfi er
bara ekki rétt hugsað í samfélagi þar sem fólk
vill ekki eiga börn. Byrði barnanna, sem eru
grundvöllur framtíðarinnar, vex jafnt og þétt,
og því ekki vænlegur kostur fyrir börnin mín að
lifa í þannig þjóðfélagi. Mér sýnist kerfið á Ís-
landi byggt upp af meiri skynsemi.“
Enn ein ástæðan fyrir heimflutningi fjöl-
skyldunnar eru börnin. Ragnar Númi er
þriggja ára, Jökull Sindri fimm ára og Ívar Glói
ellefu ára. „Glói er orðinn það gamall, að það
eru síðustu forvöð að flytja heim. Hann er kom-
inn með sterk tengsl við sína vini, og eftir því
sem árin líða verður enn erfiðara að flytja. Eft-
ir því sem strákarnir eldast verður líka erfiðara
fyrir þá að skapa tengsl við krakka hér heima.
Tungumálið skiptir líka máli og íslenskan gæti
orðið þeim erfiðari glíma því lengur sem þeir
eru úti.“
Í Þýskalandi með Barenboim
Gunnar segir að starfshlutfall hans í Þýska-
landi sé ekki nema 15–20%, mest í Ríkisóper-
unni í Berlín. En eins og hann segir, hefur hann
ekki lengur neina ástæðu til að búa þar. Hann
nefnir annað í þessu sambandi sem Íslendingar
geta glaðst yfir, og hafa einmitt átt kost á að
gleðjast yfir síðustu daga, þar sem Gunnar hef-
ur verið á ferð um landið með þeim Kristni Sig-
mundssyni, Diddú og Jónasi Ingimundarsyni.
„Ef ég bý hér heima, þá get ég farið út á land og
sungið fyrir fólk sem vill heyra í mér, haldið
ljóðatónleika, og gert alla þá hluti sem mig
sjálfan langar til. Það er til dæmis gaman að
syngja Bach, og ég vona að ég geti gert það hér
heima. Í Þýskalandi sérstaklega, er maður oft
að syngja eitthvað sem er mjög óspennandi.
Þjóðverjar eru meistarar í að sviðsetja verk á
þann máta, að mann langar hreint ekkert að
vera með í því.“ Gunnar vinnur að því að efla
tengsl sín við Ríkisóperuna í Berlín, eftir
mannabreytingar meðal stjórnenda. Gunnar er
þó þegar vel kynntur við húsið, enda búinn að
vera þar fastráðinn. Hann er með umboðsmenn
ytra, sem alltaf eru með eitthvað í gangi, en
margir eru um hituna. „Þetta eru góðu djobbin.
Það þykir mjög gott að fara í fimm daga vinnu-
ferð til Berlínar og taka inn góðan pening, fara
svo heim með tekjur sem duga allan mánuðinn.
Þetta vil ég auðvitað gjarnan gera áfram, en
fastráðning er ófreistandi kostur. Það eru
margir söngvarar sem hafa misst fastar stöður
og aðrir, eins og ég, vilja ekki vera fastráðnir.
Þar er farið illa með fólk, og það sett í allt of
mikið og jafnvel hlutverk sem ofbjóða röddinni.
Það er þó mín lukka núna að vera kominn með
reynslu af því að vera fastráðinn í Ríkisóper-
unni, þar voru miklar kröfur gerðar og álagið
mikið. Verkefnum mínum þar gæti fjölgað í
framtíðinni.“
Unga fólkið sem er að hefja sinn feril í óp-
eruheiminum kýs enn að fastráða sig, að sögn
Gunnars. Það gerði hann sjálfur nýkominn úr
námi, og þá til Wiesbaden. Fastráðnir söngv-
arar kynnast fleiri óperuhlutverkum og syngja
allt mögulegt. Lausamennskunni fylgir sá kost-
ur að geta valið úr verkefnum. Til eru dæmi um
söngvara sem gera út á eitt eða örfá óperuhlut-
verk, og leggja sig ekki eftir öðru. Það voru
sumir hissa þegar Gunnar fastréð sig á sínum
tíma til Ríkisóperunnar í Berlín, eftir að hafa
verið í lausamennsku um tíma, töldu hann bú-
inn með „fastráðningarkaflann“ á ferlinum.
„Ég þurfti á fastráðningunum í Wiesbaden
og Lyon að halda, en ekki fastráðningunni í
Ríkisóperunni í Berlín, ekki nema af fjöl-
skylduástæðum. Að sumu leyti sé ég pínulítið
eftir að hafa látið til leiðast, sérstaklega út frá
listrænu sjónarmiði. Fastráðningin lét þó það
gott af sér leiða að við eignuðumst okkar þriðja
barn, og það eitt er næg ástæða til þess að ég sé
sáttur. Uppfærslurnar þar eru oft óspennandi.
Það var gaman að vinna þar með Daniel Bar-
enboim – til að byrja með. Þá var hann vinaleg-
ur við mig og allt lék í lyndi. Hann er þannig
karakter að hann snýst gegn fólki, og hann
gerði það gagnvart mér. Það kom sá tími að
hann var eiginlega farinn að leggja mig í einelti,
og ég fékk nóg. Þá hætti að vera gaman að
vinna með honum og ég fann þegar sá tími kom
að þetta gengi ekki lengur, og ákvað að hætta.
Eftir það fannst mér ég ekki hafa neinn áhuga
á því að fara neitt. Ég hafði áhuga á því að fá
tuttugu sýninga samning í Berlín, sem hefði
dugað mér, en þeir vildu ekki veita mér slíkan
samning nema að lækka mig verulega í launum
um leið. Það var þeirra feill, því þeir lentu í því
að þurfa að kaupa mun dýrari gestasöngvara.
Nú heyri ég að þeir eru búnir að ráða korn-
ungan og reynslulausan söngvara í mína stöðu,
og viti menn, síminn er nú þegar farinn að
hringja. Þeir eru farnir að grípa í þá skamm-
tímalausn að biðja mig um að koma til að
hlaupa í hans skarð. Mér bauðst reyndar hluta-
samningur í Köln, en fyrir lægri laun en í Berl-
ín. Það reyndist líka óhagstæð lausn vegna
annarra verkefna, auk þess sem ég hefði orðið
að dvelja oft lengi þar í borg við æfingar.“
Listræn gæði í þýsku óperuhúsunum eru
líka á niðurleið á mörgum sviðum, að sögn
Gunnars. „Það fer þó talsvert eftir því hvernig
litið er á hlutina. Í sumum fögum innan söngs-
ins verður fólk aldrei fastráðið. Söngvarar sem
syngja stór hlutverk eins og Ísold, Cavaradossi
eða Radames verða aldrei annað en lausráðnir.
Þetta er þá fólk sem syngur bara þannig hlut-
verk. Það eru svo fáir söngvarar sem syngja
þessi hlutverk að þeir verða ekki fastráðnir.
Hins vegar má segja að með söngvara sem
syngja hlutverk eins og Tamino í Töfraflaut-
unni, hlutverk sem ég hef oft sungið, Zerlinu
eða Paminu, þá eru fáir í þeim hópi sem geta
leyft sér að vera alveg í lausamennskunni. Ég
telst forréttindamaður að hafa verið í lausa-
mennsku áður, og aftur núna, með því að
syngja hlutverk eins og Tamino, Ferrando,
Don Ottavio og fleiri slík. Það eru margir
söngvarar sem geta sungið þessi hlutverk og
húsin hafa innan sinna vébanda fastráðið fólk
sem ræður við þau. Það þarft því talsvert til, að
geta lifað af með þessi hlutverk, í lausa-
mennsku. Með því að fastráða mig í Ríkisóper-
unni Berlín spillti ég þó mörgum samböndum
sem ég var búinn að koma mér upp í lausa-
mennskunni, einfaldlega vegna þess að Ríkis-
óperan vildi ekki gefa mér tíma til að sinna
öðru, jafnvel þótt ég væri á sama tíma ekki að
sinna neinu hjá þeim. Meðan ég var þar, þurfti
ég því að hafna alls konar spennandi hlutum, til
dæmis að syngja hlutverk Don Ottavios í Don
Giovanni á Glyndebourne-óperuhátíðinni á
Englandi. Mér var ekki hleypt burt frá Berlín.
Það kom svo í ljós að ég átti ekkert að syngja í
Berlín á sama tíma, þannig að þess vegna hefði
ég vel getað þegið þetta spennandi tilboð. Þetta
fannst mér óþolandi, og einn af verstu ókost-
unum við að vera fastráðinn. Ef mér voru boðin
stór verkefni annars staðar frá, sem ég hefði
tímans vegna alveg getað sinnt, var alltaf sagt:
nei.“
Í stjörnufans í Lyon
Í Frakklandi leið Gunnari vel, en þar söng
hann við óperuna í Lyon, í tvö ár, eftir fjögurra
ára dvöl í Wiesbaden.
„Það var stundum ætlast til að maður syngi
sérkennileg hlutverk saman á sama tíma, en
þar fékk ég þó mörg mjög góð og skemmtileg
hlutverk, meðal annars mitt fyrsta stóra Pucc-
ini-hlutverk. Í Lyon var ég líka í miklum stjör-
nufans, söng til dæmis í Ástardrykknum á móti
Roberto Alagna. Hann mætti þó ekki á æfing-
arnar fyrr en tíu dögum fyrir frumsýningu,
þannig að ég þurfti að æfa með hans sýning-
arhóp líka og syngja jafnframt fyrir hann á
einni af þremur hljómsveitaræfingum sem við
fengum fyrir sýninguna. Hann söng þá fyrstu,
en ég þá aðra morguninn eftir, en líka þá
þriðju, sama kvöld, sem hann hafði átt að
syngja. Þá gerðist það að Dani nokkur í hljóm-
sveitinni kom að máli við Jónu Dóru Óskars-
dóttur víóluleikara sem býr í Lyon og þekkir
marga í óperuhljómsveitinni, og segir við hana:
„Hann er greinilega eitthvað að rétta úr kútn-
um tenórinn, hann er miklu betri í kvöld en í
gærkvöldi!“ Jóna Dóra sagði bara: „Jæja,
fannst þér það? Þetta var líka Íslendingurinn –
ekki Alagna.“ Það voru yfirleitt stór nöfn í
hverri uppfærslu, og það fannst manni auðvitað
gaman. Í Frakklandi hafði ég nóg að gera, söng
líka tónleika, en allt var það þó mjög temmilegt.
Á þeim tíma söng ég líka mitt fyrsta hlutverk í
Bastilluóperunni í París og í fleiri óperuhúsum
líka. Ég hafði miklu meira frelsi en í Berlín, og
ef ég átti frí, var mér leyft að syngja annars
staðar á meðan.“
Nýju miðin og Ísland
Gunnar er búinn að nefna Suður-Evrópu
nokkrum sinnum í samtali okkar án þess að
hafa verið spurður nánar um tækifærin þar.
Ítalía, Frakkland og Spánn eru komin á landa-
kortið, og þar eru landvinningar í augsýn. „Ég
get sungið tvö til þrjú verkefni á ári í þessum
löndum, fyrir sömu laun og ég hafði fyrir 25
sýningar í Ríkisóperunni í Berlín. Þessum
verkefnum fjölgar og í þeim felst engu að síður
skemmri vinnutími en í Þýskalandi. Það finnst
mér mjög gott. Þetta verða kannski þrjú, fjög-
ur verkefni á ári, og þá er ég kominn með um 35
sýningar og get sagt: mér finnst komið nóg, og
gert það sem ég vil það sem eftir er af tíma mín-
um, verið til dæmis hér heima þar sem ég bý
nú. Ég er þegar kominn með um 26–7 bókanir í
þessum löndum í vetur, og þær munu að lík-
indum fara uppí um 35, og það er mjög fínt. Líf-
ið er jú ekki bara saltfiskur.
Að undanförnu hef ég verið að syngja á tón-
leikum í Feneyjum og í Tórínó, og í fyrravetur
debúteraði ég í óperunni í Bologna, sem er eitt
af virtustu óperuhúsunum á Ítalíu. Í framhaldi
af því fékk ég hlutverkið í Hollendingnum nú í
vetur. Ég fékk annað tilboð þar í vetur, en gat
ekki þegið það vegna þess að ég var búinn að
bóka mig í annað. Ég er kominn með ágætis
umboðsskrifstofu á Norður-Ítalíu, fólk sem
hefur sérhæft sig í „þýska faginu“ eins og við
köllum það, en þýska fagið er mitt sterka svið,
Mozart, lýrísk Wagner-hlutverk og þessháttar.
Nú til dags koma flestir bestu söngvararnir í
ítalska faginu frá Suður-Ameríku.“
Í Frakklandi er ég líka kominn með góð
tengsl, og einnig á Spáni – hef verið að syngja
bæði í Madríd og í Santiago di Compostela.“
Gunnar er kominn heim. Umskiptin eru góð,
hann hefur nóg að gera, þótt hann rói nú á önn-
ur mið en áður. Ólöf kona hans er í eldhúsinu að
laga ilmandi gott kaffi, og strákarnir skottast
inn og út, og kunna augljóslega vel við sig á Ís-
landi. Þeir segjast þekkja strákana í hverfinu,
enda hafa þeir oft dvalið hjá ömmu og afa á
neðri hæðinni á sumrin. Sá yngsti er hændur að
pabba sínum, og finnst best að kúra í fangi hans
meðan við spjöllum. Bubbi byggir heitir ennþá
Bob der Meister hjá honum – það gerir ekkert
til – krakkar skilja krakka. Andrúmsloftið er
hlýlegt og sérstaklega heimilislegt – gott hvað
þau eru fljót að skjóta rótum hér heima. Gott að
við skulum geta átt von á því að heyra oftar í
„gullbarkanum“.
begga@mbl.is
„.Daniel Barenboim
er þannig karakter
að hann snýst gegn
fólki, og hann gerði
það gagnvart mér.
Hann var farinn að
leggja mig í einelti,
og ég fékk nóg.“
Kaffivélin erfiðar. Það er stritsamt að breyta gegnsæju vatni í
kolsvartan drykk.
Kaffivél er á við heilt félagsheimili,
kaffið eins og jarðgöng og styttir fjarlægðir á milli manna.
Kaffið fær fólk til að segja jæja, það er afsökun fyrir því að
setjast niður.
Lykla-Pétur sötrar Braga kaffi meðan hann fylgist með von-
glöðum náunga nálgast. Djöfullinn þambar mørkristet Merrild og
gleymir þá um stund vægum en stöðugum sársaukanum í brenndu
vængstúfunum.
Kaffivélin erfiðar, hún sinnir göfugu starfi.
JÓN KALMAN STEFÁNSSON
Höfundur er rithöfundur.
UM KAFFI
Hingað kemst ekkert,
héðan getur enginn farið:
hér býr hjarta mitt.
Undir forna linditrénu
í fjárhirslu minninganna;
á hæð við kirkjuturn
í heiðbláum söng lævirkjans:
tónum er hrynja sem dropar
líkt og tindrandi gull.
Og kvöldið lofar kyrrð
og allt er þegar þögult:
hér býr hjarta mitt.
ELMER DIKTONIUS
NJÖRÐUR P. NJARÐVÍK ÍSLENSKAÐI
Elmer Diktonius (1896–1961) var finnlandssænskt ljóðskáld.
HÉR