Íslendingaþættir Tímans - 26.01.1980, Side 3
Magnús Helgason
bóndi Héraðsdal
F. 21/12 1896
d. 31/12 1979
Magniis Helgason fyrrum bóndi i Hér-
aösdal, Lýtingsstaöahreppi, Skagafiröi
varö bráökvaddur á gamlársdag s.l. er
hann var aö koma úr innkaupaférö fyrir
heimili sitt fyrir áramótin. Magnús var
fæddur á Anastööum i Lýtingsstaöahreppi
21/12 1896 og var þvi rúmlega 83 ára aö
aldri. Móöir hans var Margrét Sigurðar-
dóttir, bónda aö Asmúla á Landi i Rang-
árvallasýslu, en faöir Magnúsar var
eiginmaöur hennar Helgi Björnsson,
bóndi á Anastöðum.
Foreldrar Magnúsar voru af miklu
kjarnakyni og orölögö fyrir þrek, dugnaö
og snyrtimennsku, enda þurftu þau mikiö
á þviaö halda, þvi þau áttu saman 9 börn
og auk þess átti Helgi 2 börn af fyrra
hjónabandi sem ólust upp meö þeim Ana-
staöa-systkinum. Þessum stóra barna-
hópi komu þau hjón svo vel til manns aö
þau systkini eru orölögð fyrir verkhæfni
og dugnaö, svo segja má aö þeim hafi
„kippt i kynið”.
Ég kynntist Magnúsi ekkert fyrr en
hann var hálffertugur aö aldri og var
aldrei I nágrenni viö hann. Ég minnist
hans samt alltfrá þvi ég var á barnsaldri,
þvi hann var mikið á feröinni vegna ým-
issa trúnaðarstarfa sem honum voru fal-
in, þá ungur bóndi i' Héraösdal.
Magnús byrjaöi búskap i Kolgröf 1918,.
þá 22 ára. Sama ár mun hann hafa gifst
eftirlifandi konu sinni Jóninu, en hún var
dóttir Guðmundar Sveinssonar og konu
hans Sæunnar Eiriksdóttur sem bjuggu I
Héraösdal frá 1912 til 1919. Þaö mun hafa
verið heillaspor fyrir Magnús, þvi Jónina
er mikil mannkosta kona, prýöislega vel
greind og skipaði sinn sess meö mikilli
prýði, en hún var formaöur Kvenfélags
Lýtingsstaðahrqips hátt á annan áratug.
Ariö 1922 fluttu þau hjón aö Héraösdal
og bjuggu þar samfellt til ársins 1976 aö
þau fluttu til Sauöárkróks og hafa búiö
þar sfðan. Arin sem þau bjuggu i Héraös-
dal höföu þau lengst af nokkuö stórt bú.
Þó jöröin geti ekki talist til stórbýla, var
hún og er notadrjúg, enda bætti Magnús
hana mikiö, túniö var stækkaö og aukiö,
og öll hús bæði ibúöarhús og peningshús
byggði hann á jöröinni. Magnús var mikill
og góöur bóndi og bjó lengst af viö góö
efni, hann var sannkallaður „sveitar-
stólpi.”
En þrátt fyrir aö Magnúsi búnaöist vel
og bætti jöröina og búpening, er hann
íslendingaþættir
þekktari meðal almennings fyrir annaö.
Hann sat um 40 ár I hreppsnefnd Lýtings-
staðahrepps. Fjallskilastjóri var hann um
áratugaskeiö og fjallkóngur fyrir Vest-
flokk á sama timabili, auk þess var hann I
ótal ráðum og nefndum fyrir sitt sveitar-
félag, og ég held aö á þessum langa
félagsmálaferli Magnúsar I Héraösdal
hafi fá mál fyrir Lýtingsstaöahrepp verið
afgreidd svo að Magnús hafi ekki veriö
meö I ráöum. Magnús var búin að vinna
meö mörgum hreppsnefndarmönnum og
ég held aö þaö sé samhljóða álit þeirra
allra að hann hafi ávallt veriö tillögu-
góöur og samvinnuþýöur og hafi ávallt
gert sterkari kröfur til sin en annarra,
enda var hann óvenjulegur vinnuþjarkur,
góður reikningsmaöur og ágætur skrifari.
En hann þoldi illa ef þeir sem meö hon-
um störfuöu stóðu sig slaklega. Mér er
sérstaklega minnisstætt er ég var meö
honum ásamt fleiri góðum mönnum, aö
jafna niöur útsvörin, fyrir rúmum 20
árum siðan, ég var nýliöi i hreppsnefnd-
inni og stóð m ig illa (þá voru ekki tölvurn-
ar). Magnús tók fljótt eftir þessu og þótti
þettaalveg ófært,og þessu yröi aö breyta,
til þess aö ég næöi sæmilegum vinnuaf-
köstum. Siöan kallar hann á mig segist
veröa aö kenna mér þetta. „Ja, þaö er nú
bara aö þér takist þaö”, segi ég. „Þaö
þykir mér nú hart”, segir Magnús. Siöan
byrjaöi kennslan og vann ég meö honum
eitt kvöld, og varö árangurinn svo góöur,
að þaö mátti heita aö ég væri hrepps-
nefndarfær eftir þessa kennslustund, og
siðanhef ég alltaf haidiö aö Magnús hafi
veriö frábær kennari. En hvaö sem um
þaö má segja, held ég aö Magnús hafi
verið þeirrar gerðar aö vilja virkja það
afl I vinnufélaganum sem i honum byggi
svo hægt væri að ná góðum afköstum.
Eins og fyrr segir var Magnús fjall-
skilaforingi og gangnastjóri um áratuga-
skeið, og get ég varla hugsaö mér glæsi-
legri menn I þaö starf en hann. Ég man
hann vel, þegar ég var 14 ára, þá fór ég
fyrsti Suöur-fjalla-göngur (Vestflokk), þá
var Magnús gangnastjóri, ég man hvaö
mér fannst hann mildur á svipinn þessi
silfurhærði, heröabreiöi maður, flestum
mönnum meiri á velli, klæddur i regn-
stakk með „alpahúfu” á höföi. Hann var
meö tvo hesta til reiðar „stólpagripi”, og
fór hratt yfir, var i fararbroddi frá
Hraunlæk upp aö Skiptabakka, þar var
stoppað og drukkinn „landi”. Þá var
landaöldin Ihvað mestum blóma, en mis-
jafn aö gæöum, ég stóö i hringnum og
landaglasið kom aö mér. Þá kallar
Magnús: „Þú drekkur þetta ekki Jói, þér
getur oöiö ilit. Ég gef þér svartadauða”.
Svona var Magnús. Hann var svo barn-
góður og hugulssamur viö unglinga sem
með honum voru i þessum fjallaferðum.
Ég kynntist Magnúsi við margvisleg
tækifæri, en mér fannst hann hvergi njóta
sin eins vel og uppi á fjöllum i hópi
vastkrasveina. Þá fannst manni hann all-
ur stækka og riddaramennskan sem var
svosnar þáttur i farihans, aldrei njóta sln
betur.
Héraösdalur stendur á bökkum Héraös-
vatna. Þaö hefur sjálfsagt bæöi kosti og
ókosti iförmeð sér. Fyrrá árum var fariö
yfir Héraösvötnin úr Dalsplássinu og var
þaö oft á tiðum fjölfarin leiö. A þessum
árum fóru fáir yfir „vötnin” nema að fá
fylgdarmann, gat þaö oft á tiðum veriö
háskaför ef „vötnin” voru I vexti eöa
runnu i „krapastokk”. Ef vantaöi
fylgdarmann var ávallt hringt i Magnús I
Héraðsdal eða nágranna hans Vilhelm I
Laugardal og brugðust þeir ávallt vel við,
hvernig sem á stóð, og er þaö öruggt aö
þeir hafa oft lagt sig I lifshættu til aö
greiða för manna, og svo mikiö lán var
yfir þeim aö aldrei varö slys, þó oft kæm-
ust þeir i krappan dans.
Þaö var mikill gestagangur I Héraösdal
enda hjónin annáluö fyrir gesfrisni og
greiðasemi. Magnús var aila tiö eldheitur
framsóknarmaður, enda 1 samræmi viö
eðli hans oguppruna. öll störf sem honum
voru falin, vann hann af trúmennsku og
skyldurækni, og allt hans handbragö á
3