Íslendingaþættir Tímans - 15.07.1981, Blaðsíða 6

Helgason naut. Veröur þá einnig a& hafa i
huga aö islensk blaöamennska var á þess-
um árum miklu hatrammari.persónulegri
og pólitlskari en nú er.
Þegar Jón Helgason mótaöi fréttaöflun
Timans á fyrra starfsskeiöi sinu þar, voru
aöstæöur ákaflega óllkar þvl, sem blaöa-
menn nútfmans þekkja. Siminn og
pósturinn voru nær einu fréttaó'flunarleiö-
irnar. Feröalög blaöamanna út fyrir
höfuöborgina til fréttaöflunar voru fátlö,
fréttamyndir hálfgeröur munaöur. A
miklu valt þvi aö blaöamaöurinn, sem
færöi fréttir og frásagnir I letur, væri fjöl-
fróöur um hagi landsmanna til sjávar og
sveita. Hann þurfti ekki aöeins aö þekkja
sem best til staöhátta, hann þurfti einnig
aö geta sett sig inn I hugsanagang viö-
mælenda sinna, hvort heldur þeir voru úr
höfuöborginni eöa af ystu nesjum. Síöast
en ekki sist þurfti hann aö hafa gott vald á
myndauöugu máli til þess aö veita lesend-
um sinum þá sýn inn i málin, sem hann
sjálfur bjó yfir.
Alla þessa kosti sameinaöi Jón Helga-
son á frábæran hátt. Saga lands og þjóöar
heillaöi hann frá barnæsku og á því sviöi
hefur hann reist sér marga minnisvaröa,
er aldrei munu fyrnast. Um ritstörf hans
munu aörir fjalla betur I dag, en ekki
veröur hjá þvl komist aö benda á aö
einnig þar var Jón meöal frumherja.
Hann hóf blaöamennskuna til enn meiri
vegs og viröingar meö bókum áfnum, sem
allar bera merki hins besta i fari góös
blaöamanns.
Þegar ég kom til Tlmans áriö 1962, eftir
aö hafa um sinn reynt aö fylla i hluta þess
skarös sem varö eftir Jón á Frjálsri Þjóö,
var hann oröinn ritstjóri Sunnudagsblaðs
Timans, sem óhikaö má fullyröa aö var
undir ritstjórn hans ein af gersemum Is-
lenskrar blaöamennsku. Viö unnum þvl
aldrei saman aö fréttaöflun. Hins vegar
var hann ávallt reiöubúinn til þess aö gefa
góö ráö, veita upplýsingar og leiöbeina.
Þaö var ekki ónýtt fyrir ungan og óreynd-
an mann aö geta „flett upp I gömlu frétta-
haukunum, Jóni og Andrési Kristjáns-
syni, ef upplýsingar vantaöi um menn eöa
málefni i' bakgrunni fréttar liöandi stund-
ar. Fyrirmörg góö ráö og ábendingar fyrr
og slðar skulu hér færöar þakkir.
Starf blaöamanns er lýjandi, bæöi fyrir
blaöamanninn sjálfan og aðstandendur
hans. Blaðamennska veröur aldrei unnin
eftir stimpilklukku, ef blaöamaður vill
standa undir nafni. Þaö þarf þvl mikla
þrekmenn til þess aö gegna henni I nær
hálfa öld. Starfsþrek Jóns Helgasonar var
meö ólikindum. Samhliöa ritstjórastörf-
um geröist hann mikilvirkur rithöfundur,
eins og áöur er á minnst, og I ritstjórastóli
sat hann til æviloka. Nú loksins hillti undir
breytingu. Jon var aö láta af störfum sem
ritstjóri og ætlaði aö helga sig öörum rit-
störfum, þaö sem eftir var æfinnar.
Nýlega höföu hann og Margrét Péturs-
dóttír kona hans sem gengu I hjónaband
1942, fest kaup á landskika I Botnsdal, þar
sem æskuheimíli Jóns stóö. Þau höföu
reist sér þar gott og fallegt hús. Þar
ætluðu þau aö eyöa ævikvöldinu, og
þangaö haföi Jón þegar flutt ritvél slna.
Mörg heillandi verkefni biöu, margt haföi
boriö fyrir á löngum ferli hans i blaða-
mennsku og fræöistörfum, sem hann
langaöi aö gera betri skil. NUI júnilok var
húsiö I Botnsdal nánast fullbúiö. Jón var
fullur tilhlökkunar. Á þvl aldursári þegar
flestir fara aö draga saman seglin fannst
honum heillandi framtlö blasa viö sér.
Viku slöar var hann allur.
Þáö er ávallt sárt, þegar ástvinir
kveöja, ekki slst þegar kalliö kemur
snögglega og fólki finnst framtlöin blasa
við sér. Skiptir þá ekki höfuömáli hver
aldurinn er. Nokkur huggun má þó aö-
standendum Jóns vera í þvi aö merkiö
stendur, þótt maöurinn falli. Oröstlr hans
mun lifa á meðan islensk tunga veröur
skráö og lesin og vlst er um þaö, aö ekki
heföi Jóni falliö vel aö veröa hægfara
hrörnunarsjúkdómum aö bráö.
Ég sendi aðstandendum hans öllum
innilegar samúöarkveöjur.
Aö lokum: Hjartans þökk fyrir sam-
fylgdina, Jón Helgason.
Magnús Bjarnfreösson.
+
Þegar ég reyni nú aö festa á blaö nokk-
ur minningarorö um Jón Helgason rit-
stjóra llst mér aö þaö veröi mjög I brot-
um. Viö erum löngum vanbúin aö kveöja
þann sem skyndilega og óvænt er af heimi
kallaður og viö væntum okkur lengri sam-
fylgdar meö.
Jón Helgason haföi komiö sér upp húsi á
æskustöövum slnum I Hvalfjaröarbotni.
Hann hugöi gott til þess aö geta dvaliö þar
I næöi á komandi árum og vera frjáls aö
þvl aö stunda þau ritstörf sem hugurinn
þráöi. Ég var I tölu þeirra sem hlakkaöi til
aö heimsækja þau Margréti þangaö. Ekki
var aö efa alúölegar og góöar móttökur og
sist yröi þurrö á skemmtilegum og hress-
andiumræöum eina dagstund. En hvaö er
aö nefna hér söknuö og eftirsjá okkar út I
frá hjá þeirri röskun sem oröin er hjá
þeim sem honum eru nánastir. En ekki
stoöar aö deila viö dómarann.
Það eru meira en 40 ár siöan kunnings-
kapur hófst meö okkur Jóni Helgasyni. Ég
hitti hann fyrst ungan blaðamann viö
Nýja dagblaöiö. Siöan lágu leiðir okkar
saman I félagsskap ungra Framsóknar-
manna. Upp frá þvl höfum við jafnan vit-
aö hvor af öörum og stundum venö nánir
samstarfsmenn.
Viö áttum ekki alltaf samleiö I skoöun-
um en þaö sem á milli bar um llfsviðhorf á
yngri árum eyddist þegar árin liöu. Við
trúöum því báöir strax I æsku aö farsælast
myndi öllum aö fylgt væri heilræöi Steph-
ans G. að alheimta ei daglaun aö kvöld-
um. Baöir vildum viö vera lýöræöismenn
en reynslan sýnir að erfitt er að fylkja
þjóö sinni einhuga um lifsreglu hins virta
skálds þegar flestir vilja fá kaup sitt fullt
fyrirfram.
Blaðamennskan var llfsstarf Jóns
Helgasonar öll þessi ár. Hann var ritfær
svo aö þar stóöu engir starfsbræöur hans
honum framar. Að vissu leyti naut hann
sin betur I stjórnarandstööu en stjórnar-
fylgd. Honum létbetur aö túlka stefnumál
afdráttarlausten að afsaka og verja miðl-
unarsamninga sem oft eru nánast nauö-
ungarsamningar enda þótt færa megi rök
aö þvl aö valinn hafi veriö skásti kostur
þeirra sem i boöi voru.
En hér er ekki ætlunin aö rekja pólitíska
sögu, heldur að minna á hver maöurinn
var. Þegar menn kynna sér þaö kjörsviö
er hann valdi sér innan blaöamennskunn-
ar kemur I ljós hver hann var. Viöfangs-
efniö er ööru fremur Islenzkt mannllf-
Saga og örlög íslenskrar alþýöu fyrr og
siðar var honum svo nátengt aö þar var
hans hjartans mál. Þaö sem hann las I
gömlum og þurrum þingabókum kunni
hann að glæöa lifi hrlfandi frásagnar.
Þannig sagöi hann margar góöar sögur,
sumar til gamans en flestar þó alvarleg-
ar, þvl aö sllkar sögur vinna sér frekar
sess I embættisbókum. En margar þessar
sögur uröu áhrifamiklar I meðferö meist-
arans. Þár var aö verki fordómalaus
mannvinur, alþýöusinni, litt bundinn af
kreddum.
Það er nú liöin tlö að ástæða sé til aö
kvarta um tregöu listdómara aö meta
slikar bókmenntir. Nú þykir heimilda-
skáldsaga flnt og fallegt orö. En sú var
tlöin aö okkur fannst sumum aö menn
væru tregir að taka viö sér i þessu sam-
bandi. Mér hefur alltaf fundist aö söm
væri listin aö segja sögu svo aö hún næði
hug og hjarta hvort sem menn væru að
lýsa eigin lifsreynslu, rekja sögu eftir
gömlum dómabókum eöa semja skáld-
sögu meö tilbúnum persónum. Og marga
söguna auðnaðist Jóni Helgasyni aö segja
svo aö hún grlpur lesandann. Þau eru
mörg falleg og hrlfandi dæmi en Hka
margt átakanlegt til varnaöar. Svo hefur
Islenskt mannlíf löngum veriö.
Bókmenntalega og listrænt stendur
sagan óháö þvi sem sögumaöurinn sjálfur
hugsaði um sagnfræöi og skáldskap.
En hvort sem Jón Helgason hélt sér við
gamlar lifsreynslusögur eöa hann vék að
eigin hugsmíöum óbundinn af öllum
heimildum veruleikans var hann hinn
sami. Samúö hans meö heilbrigöu, nátt-
úrulegu mannllfi brást aldrei.
Oft hef ég veriö gestur I Reykjavík og á
þar margra góöra gistivina aö minnast-
Einu sinni fyrir löngu siöan skutu þau Jdn
Helgason og Margrét skjólshúsi yfir mig 1
nokkra daga. Þá fann ég hvilik húsmóöir
Margrét var, árvekni hennar á slnu sviði
sem m.a. náöi þessa daga til þess aö ég
kæmi sómasamlega fyrir út á viö eftir þv*
sem veröa mátti.
islendingaþaettir