Íslendingaþættir Tímans - 06.10.1982, Blaðsíða 8

Kristinn Jónsson
Seljanesi, sjötugur
Frændi minn, sveitungi og vinur, Kristinn
Jónsson á Seljanesi fyllti sjöunda áratug ævi
sinnar þann 8. september s.l.
Ég get ekki látið þessi tímamót í ævi þessa
sveitunga míns framhjá mér fara án þess að geta
hans með nokkrum orðum, svo sérstæður og
eftirminnilegur hann er öllum þeim, sem nokkuð
þekkja til hans. Veit ég þó að hnn muni enga
þökk kunna mér fyrir það, því sjálfur vildi hann
ekkert gera úr þessu afmæli sínu, helst fara huldu
höfði þann dag og hafa sem minnst við. Hann
komst þó ekki með öllu upp með það. - Þrátt
fyrir að nýir vegatálmar hefðu verið lagð-
ir á leiðina að Seljanesi, sem nógir voru
þó fyrir, klöngruðumst við, nokkrir sveitungar
mínir, heim til hans í þeim tilgangi að sitja með
honum dagstund og njóta þeirrar ánægju, að sitja
að spjalli við hann, þann dag, og heyra hann mæla
spekiorð, frá eigin brjósti eða þá sem tilvitnanir
í þær sígildu bókmenntir, sem hann hefur kafað
í alla sína daga frá því hann varð læs, ungur
sveinstauli, allt til þessa dags, og er flestum
fræðimönnum fróðari um völundarhús þeirra.
Stjúpdætur hans og eiginkona höfðu séð fyrir því
að nóg væri á borðum fyrir gesti hans, þrátt fyrir
/ viljayfirlýsingar hans um að hafa ekkert tilstand.
Auk þess sem við, sveitungar hans og vinir,
notuðum tækifærið til að ónáða hann, komst hann
ekki hjá því að sitja drjúgar stundir við að taka
móti kveðjum og héillaóskum í síma, frá skyldum
og vandalausum, því margir töldu sig hafa ástæðu
til að þakka honum samræðustundir og önnur
kynni á liðnum áratugum og færa honum
heillaóskir sínar.
Ég þarf ekki að taka það fram, að við, sem
heimsóttum hann, vorum ósviknir af þeirri stund
er við áttum með honum á heimili hans þennan
dag. Auk hins venjulega sagnaforða og gaman-
mála hans, þá hafði hann og kona hans, nýkomin
úr sögulegri Grænlandsreisu, þar sem þau voru,
af samlöndum sínum, mest í sviðsljósinu, næst
forseta íslands, frá mörgu að segja úr þeirri ferð,
af landsháttum og sögulegum atburðum, hlust-
endum sínum til ánægju. - Við héldum því heim,
um torsóttan veg, glaðir og reifir eftir góðra vina
fund og margs fróðari. - Vín var ekki um hönd
haft að öðru en því, að húsfreyjan dró upp úr
pússi sínu forláta koníaksflösku, sem hún hafði
brugðið undir svuntu sína af þeim veigum er
Grænlandsförum stóðu til boða með vægu verði,
í þeim tilgangi að gleðja gesti sína þennan dag.
Var sá glaðningur litinn hýru auga en breytti engu
um þá góðu stemmningu sem ríkti og fyrir var. -
Sjálft afmælisbarnið dreypti ekki dropa á tungu
sér af þeim góða miði, svo alger eru sinnaskipti
hans í þeim efnum. Mætti það vera mörgum til
eftirbreytni. Er honum orðið augljóst hver voði
felst í þeim veigum og ofneyslu þeirra meðal
gálausrar kynslóðar, þó búið sé að vefja
afleiðingar þess í fínt orð, „alkóhólismi“ og
margir telja sér til virðingar og merki þess að þeir
hafi kafað djúpt í þeim brunni alvisku og
lífslærdóma. - Áður voru þeir sömu menn
einfaldlega kallaðir drykkjumenn - og þótti lítill
heiður að - segir Kristinn.
Er þetta orðinn útúrdúr frá því sem ætlað var,
en rifjaðist upp við að heyra viðhorf hans til
þessara hluta. - Skal nú vikið að því að rekja
lífshlaup afmælisbarnsins í fáum dráttum. Veit ég
mér þó vanda á höndum í því völundarhúsi, að
mér bregðist bogalistin og sitthvað verði of - eða
van - sagt, því hér er um nokkuð litríkan lífsferil
að ræða.
Kristinn er fæddur að Litlu-Árvík í Árnes-
hreppi. Þar voru foreldrar hans í húsmennsku sitt
fyrsta samvistarár. Þau voru: Jón Guðmundsson
frá Eyri og kona hans, Solveigar Benjamínsdótt-
ir. Var Solveig þriðji liður í kvenlegg frá
Vatnsenda-Rósu en Jón sonur Guðmundar
Arngrímssonar á Eyri og fyrri konu hans,
Guðrúnar Gísladóttur frá Norðurfirði. - Voru
þau hjón bæði vel greindar manneskjur og atorka
í báðar ættir. -
Ekki er vitað hvort ljósmóðir var viðstödd
fæðingu Kristins, eða hvort Jón Magnússon, þá
bóndi í Litlu-Árvík, stóð að nærkonu starfinu.
Heldur þótti drengurinn líflítill og daufur fyrsta
sólarhringinn í þessu lífi. Var því gripið til þess
ráðs, að skíra hann skemmriskírn daginn eftir
fæðingu hans. Þá athöfn framkvæmdi Jón
Magnússon, heimilisfaðirinn. Þykir það benda til
þess að ljósmóðir hafi ekki verið nærstödd. Eftir
þá athöfn fór drengur að hressast og það svo vel
að það hefur dugað honum til 70 ára langlífis og
á eftir að duga betur, ef allt fer að líkum. Hefur
hann þó oft komist í krappan dans. Fyrir þessa
skyndiskírn nýtur Kristinn þess fram yfir flesta
aðra, að hann var síðar borinn í kirkju af
foreldrum sínum, þar sem han var „prim-
syngdur". Svo hann hefur fengið tvöfalda
handayfirlagningu og drottinlega fyrirbæn.
Af bemskuárum Kristins segir ekki margt.
Hann ólst upp í foreldrahúsum með stórum
systkinahóp, við fremur fátæklegan kost og
aðbúð, ef miðað er við nútíma eða það sem síðar
varð. En elja og ráðdeild foreldranna bægðu þó
skorti frá uppeldi þeirra. - Varð Kristinn snemma
tápmikill og harður af sér. Segja mér kunnugir,
að Jón yngri, föðurbróðir hans, hafi gert sitt til
að hann yrði engin kveif, sem gréti af smámunum.
Má meira en vera að hann búi að því, að einhverju
leyti. Snemma kom í ljós fróðleiksfýsi hans. Hann
varð snemma 'æs og las allt, sem náð varð í til
lestrar. - Lestrarfélag hreppsins átti góðan
bókakost þar sem íslendingasögumar og önnur
þjóðleg fræði mynduðu gmndvöll þess, auk
annars góðs lestrarefnis. Svo sagði séra Sveinn í
Ámesi, sem hafði bókavörslu lestrarfélagsins á
hendi, að enginn hefði verið jafn drjúgur og
Kristinn að nýta sér bókakost félagsins, var þó
mikill lestraráhugi hjá mðrgum á þeirri tíð og
þessi „alþýðuskóli" mikið notaður af mörgum-
Varð Kristni þetta hollur og góður skóli. Veit ég
ekki til að hann hafi annars skóla notið, utan
skyldunáms í föðurhúsum. Sjálfur hefur Kristinn
sagt mér að afabróðir hans, Óli Þorkelsson •'
Ingólfsfirði hafi orðið fyrstur til að glæða hjá sér
löngun til lestrar fornsagna okkar. þá barnungum-
Hefur sá neisti fallið í góðan jarðveg, því allt frá
fyrstu tíð hafa þær bókmenntir skipað öndvegi1
lestri Kristins. Má segja að hann kunni mikið af
bestu sögum íslendingasagnanna utanbókar og sé
ávallt tiltækar tilvitnanir f þær og reki í senn
völundarhús þeirra fram og aftur. Sama er að
segja um Noregskonungasögur Heimskringlu og
Sturlungu. Þær hefur hann marglesið og stúderað
og gefur, óefað, ekki eftjr fræðimönnum á þvl
sviði, þó hann hafi enga doktors ritgerð um þau
efni skrifað. Þó hefur hann ekki einskorðað
lestrarefni sitt við þau frasði. Félagsfræði °g
margskyns annan fróðleik hefur hann lesið og
kynnt sér umfram aðra í alþýöustétt. Hann á
mikinn og góðan bókakost, sem hann gefur sér
tíma til að lesa 'og gaumgæfa. Inn í þann
hugarheim sökkvir hann sér löngum og er þá
ónæmur fyrir skarkala hins daglega lífs. Þau
hugðarefni eru hans hálfa líf.
Á bams- og uppvaxtarárum Kristins voru mikU
umsvif í síldarsöltun og margt f kringum hana við
túnjaðarinn á Eyri. Snemma fór hann að koma
þar til vika og rétta heimili sínu hjálparhönd og
kynnast ýmsum hiiðum mannlegs lífs. Þegar
honum óx fískur um hrygg og hann fór að kenna
manndóms síns leitaði hann að heiman og fór til
sjós á ísfirsku fiski- og útilegubátunum. Stundaði
hann það um árabil og var vel hlutgengur í þeim
svalksömu veiðiferðum, sem ekki voru heiglum
hentar. Mátti segja að á þeim árum sigldi hann
oft krappan sjó og fengi „skvettur" nokkrár á sjó
og landi. í því volki komst hann tvívegis í hreinan
lífsháska, en bjargaðist í bæði skíptin m«ð
ótrúlegum hætti, fyrir eigjn áræði, æðruleysi og
dug. - En enginn hefur fengið heiðurslaun fyrir að
bjarga eigin lífi, ef undan er skilinn Óli í Fitjakotú
í sögunni, Bör Börnsson. Því hefur Kristinn farið
á mis við heiðursviðurkenningu fyrir þau afrek.
En nú dró til þáttaskipta í lífi Kristins. Ung
kona, Anna Guðjónsdóttir, sem hafði búið hér1
Bæ með manni sínu, Samiíel Santúelssyni, missú
mann sinn og stóð eftir með 5 dætrum þeirra,
ungum. Er stundir liðu fór Kristinn að renna hýru
auga til ekkjunnar í Bæ. Leiddi það til þess að
þau bundust þeim böndijm, sem enst hafa
þessa. Fluttist hún þá til Kristins og hófu þaU
búskap á nokkrum hluta Seljaness og bjuggu þar
Framhald á bls. 7
8
Islendingaþættir