Vikublaðið - 10.11.1995, Blaðsíða 4

4
Launln
VIKUBLAÐIÐ 10. NOVEMBER 1995
Siðvæðing
launakerfLsins
Það voru orð í tíma töluð þegar
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra lýsti því yfir á Alþingi að hann
teldi ráðlegt að aðilar vinnumarkað-
arins, stjómvöld, atvinnurekendur og
verkalýðshreyfingin settust niður og
reyndu að finna í sameiningu sið-
ferðilegan grundvöll undir launa-
kerfið.
Svo sannarlega er það rétt hjá ráð-
herranum að það vantar siðferðileg-
an gmnn undir launakerfið í heild.
Launasamningar síðustu áratuga
bera vissulega vott um siðleysi. Það
siðleysi kemur ífam með ýmsu móti.
Laun era launþeganum lífsnauð-
syn í bókstaflegri merldngu. Einu
möguleikar hans til að sjá sér og sín-
um farborða .er að selja vinnuafl sitt.
Þegar gerðir hafa verið launasamn-
ingar undanfama áratugi hefur hins
vegar aldrei verið tekið mið af þörf-
um launþegans, aldrei verið íhugað
hvort þau laun sem um var samið
myndu endast honum til framfærslu.
Allir útreikningar og tölur, sem rætt
er um við samninga, íjalla um af-
komu fyrirtækjanna eða ríldssjóðs,
ekki afkomu launþegans. Þetta hefur
leitt til þess að fjölmennir hópar
latmþega búa við örbirgð þrátt fyrir
fulla vinnu.
Ef hinir þríeinu aðilar Iaunamark-
aðarins era spurðir hvemig launþeg-
inn eigi að draga ffam lífið á þeim
launum sem þeir hafa samið um fyrir
hann þá ýmist þegja þeir eða svara í
axarskaft. Það virðist ekki koma mál-
inu við.
Það að semja fyrir fólk um laun,
sem ekki endast því til almennrar
ffamfærslu miðað við dagvinnu, er
siðleysi. Laun hjá stórum hópi laun-
þega era komin niður fyrir ffam-
færslumörk. Það er því löngu tíma-
bært að allir aðilar málsins geri sér
grein fyrir hvað séu lágmarksþurffar-
latm. Hinir þríeinu aðilar launamark-
aðarins eiga að hætta að jcoma sér
saman um að þúsundir Islendinga
Ef hinir þríeinu aðilar
launamarkaðarins eru
spurðir hvernig launþeginn
eigi að draga fram lífið á
þeim launum sem þeir hafa
samið um fyrir hann þá
ýmist þegja þeir eða svara
í axarskaft. Það virðist
ekki koma málinu við.
Það að semja fyrir fólk um
laun, sem ekki endast því
til almennrar framfærslu
miðað við dagvinnu, er sið-
leysi. Laun hjá stórum hópi
launþega eru komin niður
fyrir framfærslumörk. Það
er því löngu tímabært að
aUir aðUar málsins geri sér
grein fyrir hvað séu lág-
marksþurftarlaun. Hinir
þríeinu aðilar launamark-
aðarins eiga að hætta að
koma sér saman um að
þúsundir íslendinga skuli
búa við örbirgð.
Guðmundur
Helgi Þórðarson
fyrrv. heilsu-
gœslulœknir
skrifar
skuli búa við örbirgð.
Hinn endinn á siðleysinu era svo
ofurlaunin, þ.e. þegar menn fá miklu
hærri upphæð í laun en þeir þurfa til
að ffamfleyta sér. Þetta er jafnalvar-
legt vandamál og hungurlaunin og
það er samband þama á milli.
I fyrsta lagi er rétt að gera sér grein
fyrir því að „það er nefnilega sam-
hengi milli himinhárra launa annars
vegar og hraksmánarlegra launa hins
vegar“, svo vitnað sé í ummæli Og-
mundar Jónassonar í Morgunblaðinu
21. september sl. Ofurlaunin era sem
sé siðlaus vegna þess að þau era ein af
orsökum hraksmánarlegu launanna.
Þetta gildir tun öll ofurlaun, hvort
sem um er að ræða himinháa launa-
taxta, fjölstörfungakerfið, þar sem
menn era á launaskrá á mörgum
stöðum samtímis eða menn þiggja ó-
hóflegar sporslur og aukagreiðslur
ofan á laun sín.
Ef hinir þríeinu aðilar latmamark-
aðarins hyggjast finna siðferðilegan
grundvöll undir launakerfið, þurfa
þeir að taka til í ofurlaunasukkinu.
Þeir gætu byrjað á því að „gera launa-
kerfið gagnsætt" eins og komist er að
orði í kosningastefnuskrá Alþýðu-
bandalagsins fyrir síðustu kosningar.
Efnahagslegt misrétti ber vott um
siðlaust þjóðfélag. Efnahagslegur
jöfnuður er einn af homsteinum sið-
menningarinnar og ætti ekki að þurfa
að færa ffekari rök fyrir því, ef allt
væri með felldu. Því þjóðfélagi, sem
er klofið niður í rót með himinháu
launamisrétti, famast ekki vel.
Oft er sagt að það eigi að greiða
mönnum í vissum störfum há laun
vegna þess að þeim fylgi svo mikil á-
byrgð. Því meiri ábyrgð, því hærri'
laun. Á bak við virðist vera sú hugsun
að ábyrgðartílfinning manna aukist í
réttu hlutfalli við upphæð launanna.
Þetta er rangt. Ofurlaunin virðast
þvert á móti vera siðspillandi og virð-
ast þau áhrif vera nokkum veginn í
réttu hlutfalli við upphæð ofurlaun-
anna. Okkur berast nánast daglega
ff egnir af hvers konar misferli bæði
innan lands og utan. Yfirleitt tengist
það fólld með ofurtekjur. Háu launin
virðast hafa valdið því að þetta fólk
hefur tapað áttum, talið sér allt leyfi-
legt-
Jafnlaunastefha virðist því vera
leiðin til að finna þann siðferðis-
grundvöll sem utanríldsráðherrann
er að svipast eftir.
Það er mikið talað um að bæta í-
mynd Islands með því að kynna það
sem hreint og ómengað land og
þjóðina sem umhverfisvæna þjóð.
Hvernig væri að reyna að kynna ís-
lenskt þjóðfélag sem siðmenntað
þjóðfélag þar sem jöfhuður þegnanna
væri í heiðri hafður í ríkara mæli en
annars staðar í veröldinni?

Jón Þorvarðarson: Fær tæplega 100 þúsund krónur í kaup á mánuði á meðan
norrænir kollegar hans fá 200 þúsund krónur.
Færeyskir, danskir
og grænlenskir
kennarar með tvö-
falt hærra kaup en
þeir íslensku
„Eg hef sótt um orlof fimm sinn-
um og fékk það loks í gegn núna,s‘
segir Jón Þorvarðarson, sem kennt
hefur stærðffæði við Fjölbrautarskól-
ann í Breiðholti í sautján ár og er nú
staddur í latmuðu árs orlofi í Kaup-
mannahöfn. Hann leggur stund á
nám í kennsluffæði stærðffæðinnar
við Kennaraháskólann í Kaup-
mannahöfn. Einnig lærir Jón hvemig
hægt er að nýta tölvur í meira mæli í
stærðffæðikennslu, sérstaklega fyrir
þá nemendur sem eiga erfitt með
stærðfræðinám. „Eg tel mig ágætan í
stærðffæðinni sem slíkri, en það má
alltaf bæta sig í hvemig á að kenna,“
segir Jón.
Kennarar hafa rétt á því að sækja
um orlof effir fimm ár en reyndin er
að nánast enginn möguleiki er á því
fyrr en efrir minnst fimmtán ára
kennslu. „Það era um það bil ellefu
hundrað ffamhaldskólakennarar á ís-
landi og af þeim fjölda fá ekki nema
fjórtán til fimmtán orlof á hverju ári,
sem mér finnst of lítið. Á annað
hundrað kennarar sækja um orlof
hverju sinni. Flestum er hafnað. Eg
hef sótt um orlof fimm ár í röð og er
að fá það fyrst núna.“
Hvernig get ég lifað á
þessum launum?
„Á stúdentagörðunum þar sem ég
bý era grænlenskir, færeyskir og
dansldr kennarar að læra það sama og
ég. Ég forvitnaðist að gamni um hver
launamunurinn væri á milli okkar.
Meðan ég hef u.þ.b. 9500 krónur
danskar (95 þús. ísl. kr.) á mánuði í
laun hafa þeir ríflega tutmgu þúsund
krónur (200 þús. ísl. kr.). Þeir búa í
næsta herbergi við mig og era að gera
nákvæmlega það sama og ég. Þegar
þeir komust að því hve laun mín vora
lág ráku þeir upp stór augu. Það varð
bara almennt hneyksli í gangi. Ég var
mildð spurður að því hvemig í ó-
sköpunum ég og aðrir Islendingar
gætum lifað við þessi lágu laun.“
Jón segir þó aldrei hafa hvarflað að
sér að skipta um vinnu. Honum þyk-
ir mjög gaman að kenna. „Til að bæta
launin hafa flestir kennarar þurff að
vinna einhverja yfirvinnu. Ég hef ver-
ið heppinn að ná mér í aukavinnu því
ég kenni í kvöldskólanum. En það er
mjög sh'tandi að vinna svona mikið.
Ég er stundum að kenna allan dag-
inn, kenni svo um kvöldið líka.' Má
segja að ég vinni suma dagana
myrkranna á rnilli."
Hjólið besta farartækið
■ „Ég kom til Danmerkur mánuði
áður en skólinn hófst til að æfa
dönskuna. Danskan var ffekar erfið í
byrjtm en hún kemur hægt en öragg-
lega. Mér gengur vel að lesa dönsku
og þokkalega að tala en það erfiðasta
er að hlusta á Dani tala. Ég bjó að
vísu í Danmörlcu fyrstu fjögur ár mín
þannig að ég hef verið að bíða eftír að
danskan rifjist upp fyrir mér en það
hefur eldd gerst ennþá,“ segir Jón og
hlær. Annars líkar mér mjög vel hér.
Ég hafði ekki tök á að taka fjölskyld-
una með en hér er nóg að gera. Nám-
ið tekur sinn tíma. Svo er ég kominn
í fótboltaklúbb þar sem einkunnar-
orðin era „Aldrei að æfa, bara
keppai“ Nú svo spila ég núkið bridds.
Ég keypti mér hjól og nota það mjög
mikið. Aðstæður til að hjóla héma
era alveg ffábærar og samgöngur al-
mennt mjög góðar. Rétt hjá þar sem
ég bý er lestarstöð, svo era fjórir-
fimm strætisvagnar sem ég get valið
um. En ég tek samt hjólið ffamyfir,"
segir Jón að lokum.
Guðbjartur Finnbjömsson