Frjáls þjóð - 18.12.1964, Blaðsíða 5

Og Árni hann svarar og segir:
„Síðan við lögðum á Dal
hefur hann stokkið — hann tiögni,
en hlaupa þó lengur hann skal.
Kom þú með fötuna fulla,
svo fái hann góðan drykk,
því yfir um til Almannagjáar
einum við höldum í rykk.“
Kerling frá kvíunum gengur,
kemur hún aftur brátt.
Með nýmjólk hún fötuna fyllir.
og fákurinn gneggjar þá hátt.
Og fötuna fákurinn tæmir,
þá færir sig kerling nær,
og smjörsköku talsverða tekur
— úr trogi — og hestinum fær.
Hestinum kerlingin klappar
og klórar og mælir lágt:
„Gott hef ég gefið þér áður
og guggna nú ekki þú mátt.
Margsinnis mjólk hjá mér drakkstu
og mjölköku og smjörbita fékkst.
Eg breiddi á þig brekán á vetrum,
í búrinu mínu þú gekkst.
Allt var það öðrum að kenna,
að ungur þú barst frá mér,
því skálkur um skuld mig krafði,
og skuldin var borguð með þér.
Berðu nú biskupssoninn
á braut yfir holt og mel,
og flyt þú hann heilan á húfi
heim til sín. — Parðu nú vel.“
Gullpening gefur hann Árni
gamalli rausnarfrú
og hæverskur hattinum lyftir,
svo heldur hann vestur frá Brú.
VI.
Og Árni hann ríður á öræfin beint,
sem örskot hann ber yfir fold,
og hamstola þeysir hinn þreklegi jór,
en þyrlast upp sandur og mold.
Og Ámi hann ríður um holt
og um hraun,
hann hamrana þræðir um skeið.
Og aldrei fór nokkur á íslenzkum jó
svo ógreiða og torsótta leið.
Og Árni hann ríður um
skriðjöklaskörð
þars skúta fram þverhnípin há.
Hann fer eftir börmum á gínandi
gjám
og gljúfrunum hörfar ei frá.
Svo fer hann með köfium um
eldhraunaurð,
þars örðug finnst tófunni leið.
Hann sundríður jökulsins volegu vötn,
sem veltast fram straumhörð og breið.
Hann áir hjá Brunnum um
örskamma ctund,
því uppsprettulind er þar tær,
og grösugur bali við gráviðisrunn,
sem grandað ei jökullinn fær.
Og austan við Bláfell hann áir
um. liríð,
og eru þá full dægur prjú,
síðan hann klárinn sinn keyrði
á stökk
frá kvíunum fremri á Brú.
Hann stutt á að Skjaldbreið í dögun
þess dags,
sem dómþingið íslands skal sett.
„Högni minn,“ segir hann, „hertu
þig nú
og hlauptu þann síðasta sprett.
Þvi náirðu á Þingvöll um nónbil í dag,
svo neyðar ég losist úr kví,
þá skal ég ei bera þér bitil í munn,
né beita þig sporum úr því.“
Á harðasta stökki nú hesturinrt fer
um hraun og um mel cg um skörð,
og leirugur allur og bólginn um brjóst
hann blóðinu frýsar á jörð.
En Árni hann klæðir sig kápunni úr,
og krækir svo ístöðin frá
og burtu þeim kastar — og brosir
í kamp.
„Það borga skal Herleifur Dá.“
vn-
Á Þingvelli er fjölmennt —
og fulltrúar köngs
flytja þar erindi snjallt.
Og sent hefur jöfur þá Jörgen og Priis
að jafna þar ranglæti allt.
Um dagmálaskeiðið er dóinþing sett,
og dæmt skal þar ýmsum J hag.
En biskup er hnípinn, því bagal og stól
hann býst við að missa bann dag.
Þaö er hann Herleifur niröstjóri Daa,
hann hrekki sér temur og brögð
og hyggur, að biskupi megi hann meir,
er málin í dóm eru lögð.
Hann veit það, að Oddi er örðugt
um vörn,
því Árni er nú þinginu fjær,
en vanmáttugt klerka- og
kórdjáknalið
og kotung'alýðurinn ær.
Það er hann Herleifur hirðstjóri Daa,
háðyrðum beitir hann þrátt
„Hvort gerist nú biskupmn bl.iúgur
í lund?
Svo bar hann ei höfuðið lágt ‘
Og fulltrúi konungsins kaliar og spyr,
hvort kominn sé Árni á þing.
En biskúpinn þegir og bleik et
hans kinn
og búð sína ráfar um kring.
Það er hann Herleifur hiröstjóri Daa
hrópar hann, „tyrrinn og grár“:
„Þið munuð ei líta hann í iögréttu fyrr
en liðinn er dagur og ár!“
Og aftur er kallað og aftur er spurt,
hvort Árni þar nálægur sé.
En enginn því svarar, svo alllanga
stund
mun enn verða á málunum hlé.
En biskupinn gengur á hamarinn hátt.
hrekkúr af augum hans tár.
Þá sér hann í fjarska, nvar
jóréykur rís,
riður þar karlmaður hár.
■f'.i
Og biskupinn horfir og ségir við r.vein,
sem siðprúður með honum er-
„Ríður sá mikinn á rauðlitum jó,
svo rykið til skýjanna fer.
Væri hann Árni á íslandi nú,
þá ætla ég að tryði ég því seint,
að ei væri hann þetta, þó
undarlegt sé,
að austan þar komi hann beint..“
Og það er hann Árni, sem kemur
um kleif.
Kveður hann föður sinn skjótt
og mælir við sveinana: „Gerið ei glöp,
en gefið þið hestinum fljótt.“ ,
Sveinarnir biskupsins fara með íák,
og flestum ber saman um það,
að há hafi betur ei borið neinn klár,
né brunað eins vakurt í hlað.
Er spurt er hið þriðja og síðasta sinn,
hvort sé þar hann Árni tíl taks,
gengur þá maður fram, mikill og hár,
og mannfjöldinn kennir hann strax.
Hann yrðir á Herleif — cg alvara
ströng
á enninu hvelfda er skráð:
„Já, ég er hér víst fyrir alföður hjálp,
en ei þína herlegu iáð!
Þú hugðir það eitt sinn, Herleifur Daa,
að hirðstjóratign þín og elægð
mundi okkur feðgana rétti fá rænt,
en — rýrð skal nú verða þín fcægð.
Því svo er það ætíð — og svo
verður nú,
að sigri hið góða mun ná
En rangindin lenda — þó brögðum
sé beitt —
á blindskerjum, Herleifur Dá.“
Og það er hann Herleifur
hirðstjóri Daa,
hefur hann guggnað við fátt.
Á vörina bítur hann, þungbúinn,
þétt,
úr þrönginni víkur sér brátt.
I málunum Árni fær sigur með sæmd,
og sýnd honum virðing er há.
En hirðstjóravaldið og metorðin með
missir hann Herleifur Dá.
(Smb. handr. höf. Lbs. 1485-b, 4to.)
Sigurður Helgason
bjó til prentunar.
Helztu æviatriði skáldsins
Margir kannast við kvæði
það um Árna lögmann Odds-
son, eftir vestur-íslenzka
skáldið Jóhann Magrús
Bjarnason, sem birt er hér
að framan, hafa ef ttl vill
heyrt eitthvað úr því eða um
það talað, en fáir hafa neyrt
það allt í heild, enda mun
það ekki hafa verið prentað
fyrr en nú. — Handrit það,
sem hér er farið eftir Lbs.
1485-b, 4to„ er eíginhar.dar-
rit höfundarins, skrifað 26.
—30. nóvember 1905 (smb.
bréf hans meðfylgj. kvæðinu)
að beiðni íslendings vestra,
sem Halldór hét Danielsson
frá Langholti, og honum scnt.
Barst það síðan Landsbóka-
safninu að gjöf frá Halldóri
(1909).
Meðfylgjandi lcvæðishand-
ritinu er bréf, sem Jóhann
Magnús skrifaði Halldóri um
leið og Magnús sendi honum
það. Þar segir svo (orðrétt,
en örfáum línum sleppt):
„— — Eg sendi yður nú
afskrift af kvæðinu, Árnl lög
maður Oddsson. Eg varð að
skrifa það allt eftir minni,
þvi handrit mín og bækur
eru norður í Nýja tslandi.
Það getur því verið, að ég
hafi gleymt einu eða tveimur
erindum, en hað gerir þá
lítið til.
Eins og þér sjáið, eru ótal
stór-gallar á kvæði þessu,
því fyrst og fremst er það,
að mér gengur aidrei vel að
yrkja, — — og svo er hitt,
að ég orti mest alit kvæðið á
meðan ég var unglingur. En
ég hefi alltaf hugsað mór að
laga það.
Eg hefi ekki nákvæmlega
fylgt hinum algengu sögnum
um ferð Árna að utan ti! Al-
þingis.-----í tveimur hinum
síðustu köflum kvæðislns hef
*
ég með vilja breytt nafninu
Herluf í Herleif. Eg sé, að
Grímur Thomsen hefur gert
hið sama.---------“
}
Jóhann Magnús Bjarnason
(skrifaði sig oft J. Magnús)
var fæddur 24. maí 18P6 í
Meðalnesi í Fellum á Fljóts-
dalshéraði. — Foreldrar:
Bjarni Andrésson (f. 10. júlí
1832 í Hnefilsdal á Jökuidal)
og kona hans. Kristbiörg
Magnúsdóttir <f. 28 ágúst
1832 á Birnufeili < Fellum).
Föðurforeldrar Magnúsar
voru: Andrés Guðmúndsson
(f. 1807 í Fljótsdai og Kona
hans, Helga (f. um 1793 Þor
leifsdóttir b. í Ekógargerði i
Fellum, bjuggu lengi i Hnef-
ilsdal — annars vegar.
Móðurforeldrar Magnúsar
voru: Magnús !f. um 1793)
Bessason b. á Ormarsstöðum
í Fellum — Árnasonar ríka
lögréttum. og bónda á Arn-
heiðarstöðum og fyrri kona
Magnúsar. Guðný Sigurð'ar-
dóttir (f. 1793, d. 1839) Magn
ús og Guðný bjuggu á Birnu-
felli í Fellum.
Þegar Magnús fæddist,
höfðu foreldrar nans búið í
fjögur ár í Meðalnesi og hann
var líka fjórða oarn þeirra,
en systkini hans höfðu dáið
öll þrjú sumarið áður. Þau
fluttust þaðan, þegar liann
var tveggja ára, og ^oru
næstu þrjú ár í núsmennsku
á þremur bæjurn, en fluttust
þá að Fljótsbakka í Eiðaþing
há og bjuggu þar annars veg
ar þann tíma, sem þau áttu
eftir að dveljast hér heima
(1871—75); þaðan fluttust
þau vestur um haf sumarið
1875 með börn sín, Magnús,
9 ára, og önnu Málfríði
tveggja ára gamla. ásamt
sambýlisfólki sinu, hjónum,
sem líka voru úr Fellur.um,
og ungum börnum þeirra. —
Frásögnin í upphafi sögunn-<
Frarnh. á 6. síðu.
Frjáls Kjó« — JÓLABLAÐ I — 1964.
5
t