Morgunblaðið - 28.01.2005, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 2005 33
UMRÆÐAN
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið Kringlunni 1 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
AF ÞVÍ við átum yfir okkur af
ógeðslega feitum og óhollum mat um
jólin og vorum svo svínsleg að bæta
á okkur meiri tólg en skrokkurinn
þolir, þá erum við nú öll sem eitt að
drepast úr samviskubiti. En örvænt-
ið ekki.
Það dugar okkur nú ekkert minna
en „nýi samviskubitinn“ sem Myllan
er að markaðssetja. Þetta er nýja
„hit-ið“. Meira að segja einn helsti
talsmaður hollustu og heilbrigðis
hefur séð ljósið og leggur nafn sitt
við þetta í heilsíðuauglýsingum.
Ágústa Johnson segir okkur þar
að það sé „minna mál“ að borða
„nýja samviskubitann“ sem er nýj-
asta sætabrauðið frá Myllunni.
Mér fannst þetta svo yndislegt að
ég varð að segja öllum frá þessu.
Bara með því að borða meira sæta-
brauð fæ ég góða samvisku, minna
mittismál, hollari bita, engan sykur
en gómsætt, einstaklega lágt fitu-
innihald, ekkert samviskubit yfir
nartinu og fleira í þeim dúr. Sem
sagt, yndisleg vara.
Obbobbobb!
Málið er bara að þetta hljómar svo
ótrúlega að ég, sem er alltaf svo
þjakaður af fæðusamvisku, fór að
lesa næringargildið á pökkunum og
ég held ég hafi bara bætt á mig hálfu
kílói á staðnum! Orkugildið (í 100 g)
er meira en í Goða-kindabjúgum!
Þetta er þriðjungi meira sé miðað
við 442 Kkal í „Classic 3ja korna“ og
324 Kkal í bjúgunum. Svo eru SS-
pylsur með 279 Kkal, sem er þá enn
minna „Minna mál“.
Þetta er kannski ósanngjarn sam-
anburður, réttara væri að miða við
annað sætabrauð, til dæmis jóla-
köku, en næringartöflur segja jóla-
köku gefa 381 Kkal sem gerir hana
líka að minna máli en „Minna mál“,
sætabrauð Ágústu. Sum sé, enn
betra „… samviskubiti án alls sam-
viskubits“.
Meira að segja fitan í jólakökunni
er 13,8g í 100 g en takið nú eftir, fit-
an er 17,5–20g í „Minna máli“.
Hvort fitan í fræjunum er hollari
eða ekki fer eftir því hvort hana
skortir í fæðið okkar. Miðað við al-
menna ofneyslu á fitu hefur ekki
verið sýnt fram á fræfituskort í
manneldiskönnunum, enda er verið
að auglýsa minna ummál eða minni
orkuneyslu er það ekki?
Hvað sem líður nýjungum í mark-
aðssetningu sætabrauðs ætla ég
bara að halda áfram að borða fjöl-
breyttan og hollan íslenskan mat
eins og fisk, kjöt, kartöflur, brauð,
stundum kleinur og jólakökur og
líka garðávexti.
Ég held að fæðusamviskan mín sé
bara svona slæm þegar ég les aug-
lýsingar um fitufrelsun.
Lifið heil.
ÓLAFUR SIGURÐSSON,
matvælafræðingur.
Feitt sætabrauð án samviskubits
Frá Ólafi Sigurðssyni:
EIRÍKUR Tómasson lagaprófessor
kom fram með lögskýringu í fréttum
Stöðvar tvö sl. laugardag. Málið varð-
ar þingskapalög og stuðning Íslands
við innrásina í Írak. Lögskýring Ei-
ríks hljómar furðulega, að minnsta
kosti í eyrum leikmanns. Hún byggist
á túlkun hans á orðinu „meiri háttar“,
sem er að finna í 24. grein þing-
skapalaga, en er ekki skilgreint nánar.
Það er vandamálið að mati Eiríks. Í
24. grein segir: „Utanríkismálanefnd
skal vera ríkisstjórninni til ráðuneytis
um meiri háttar utanríkismál enda
skal ríkisstjórnin ávallt bera undir
hana slík mál jafnt á þingtíma sem í
þinghléum.“ Eiríkur metur það svo að
ákvörðun um stuðning Íslands við
ólöglega hernaðarinnrás í fullvalda
ríki sé ekki „meiri háttar utanrík-
ismál“. Svona til vara, þá hafi ráðherr-
arnir hugsanlega uppfyllt lagaskyldu
sína með því að ræða út og suður um
Íraksmálið við nefndina. Ergo: Hall-
dór Ásgrímsson og Davíð Oddsson
þurftu ekki að bera ákvörðun sína um
stuðning Íslands við innrás í Írak und-
ir utanríkismálanefnd eða gerðu það
með óbeinum en fullnægjandi hætti.
Ef ákvörðun um stuðning við ólög-
lega hernaðarinnrás í fullvalda ríki er
ekki „meiri háttar utanríkismál“, hvað
getur þá talist meiri háttar í þeim efn-
um?
Lögskýring Eiríks er til þess fallin
að hvítþvo Halldór og Davíð. En nú
hefur forsætisráðherra orðið marg-
saga í sambandi við hina umdeildu
ákvörðun. Vandast þá málið því hvergi
er í lögum að finna skilgreiningu á orð-
inu „ósannindi“.
HJÖRTUR HJARTARSON,
Hringbraut 87, Reykjavík.
„Meiri háttar“ –
„ósannindi“
Frá Hirti Hjartarsyni:
HINN 27. desember var fjallað
ítarlega í Morgunblaðinu um grein
í Læknablaðinu sem
lýsti í hástemmdum
orðum vísinda-
starfsemi við Land-
spítala – Háskóla-
sjúkrahús (LSH). Þar
segja mætir höfundar
að vísindaframlag Ís-
lendinga hafi tífaldast
á nokkrum árum og
að framlag LSH hafi
vaxið hraðar en lands-
framleiðsla. Athygl-
isvert er mikið al-
þjóðasamstarf.
Vísindastörf vega
þungt við stöðuveit-
ingar og framgang
einstaklinga í aka-
demísku umhverfi.
Mat á gildi vísinda-
starfa hefur hér á
landi löngum verið
háð óáfrýjanlegum
geðþóttaákvörðunum
fámennra nefnda og
ekki alltaf staðist
tímans tönn.
Höfundar segja frá
gagnagrunninum Science Citation
Index (SCI), þar sem skráðar eru
tilvitnanir í vísindagreinar, og geta
þess að tilvitnun sé almennt talin
vísbending um gæði viðkomandi
vísindagreinar. Þykir mér þessi
staðhæfing lofsverð enda bent á
mikilvægi þess, en svo skilur leiðir.
Því er haldið fram að hugtakið
„fyrsti höfundur“ sé að verða úrelt.
Þessu myndu flestir (fyrstu höf-
undar!) vera ósammála. Fyrsti höf-
undur vísindagreinar hefur til
þessa verið talinn eiga stærsta
hlutinn í verkinu sé um marga að
ræða. Greinarhöfundar halda því
fram að vitnað hafi verið í þús-
undum talið í skrif nokkurra lækna
LSH, þetta má vefengja.
Í gagnagrunninum SCI er gerð-
ur skýr greinarmunur á fyrsta höf-
undi greinar og meðhöfundum.
Gagnagrunnurinn nær aftur til árs-
ins 1945 og var lengst af gefinn út
eingöngu í bókarformi og aðeins
fyrsti höfundur tilgreindur. Í nokk-
ur ár hefur SCI verið einnig í
tölvuformi og er þannig aðgengi-
legur á vefsíðu háskólans. Í nýjustu
vísindagreinum má sjá alla höfunda
að grein, en þó eru gerð skýr mörk
á fyrsta höfundi og meðhöfundum.
SCI er notaður af vísindatímaritum
til að fylgjast með hversu oft er
vitnað í greinar sem þau birta.
Kallast það Impact factor (áhrifa-
þáttur) og er talinn mælikvarði á
vísindaáhrif tímaritanna.
Í SCI má sjá að tilvitnanatíðni í
einstakar vísindagreinar höfunda í
sama virta ritrýnda tímaritinu er
mjög misjöfn. Má af því marka að
vísindavægi hinna ýmsu rannsókna
er mjög mismunandi. Til dæmis
hefur verið vitnað um 4.900 sinnum
í vísindagreinar Sigurðar Helga-
sonar stærðfræðiprófessors, þess
íslensks vísindamanns sem mest
hefur verið vitnað í, þar af um
1.540 sinnum í tvær greinar hans,
en sumar aðeins einu sinni. Meta
má langtímagildi vísindagreina. Ár-
ið 2004 er t.d. enn vitnað 11 sinn-
um í verk Björns Sigurðssonar
læknis 45 árum eftir lát hans.
Greinar annarra höfunda geta fjar-
að út og horfið alveg af sviðinu. Í
könnun á tilvitnanatíðni íslenskra
lækna sem voru fyrstu höfundar að
greinum fram til ársins 1998, höfðu
aðeins 27,5% náð meira en 100 til-
vitnunum og 4,5% meira en 500.
Vissulega geta oft verið margir
þátttakendur í hverju rannsókn-
arverkefni en þá getur hlutur hvers
og eins ekki verið stór, en höf-
undaröðin táknar oftast hlutdeild
hvers og eins. Einstaklingar geta
orðið meðhöfundar
vegna hugmyndafræði
einnar sér þótt þeir
eigi engan beinan þátt
í vísindavinnunni og
skrifum, eða með því
að leggja til nokkra
sjúklinga í alþjóðlega
lyfjarannsókn. Vel
þekkt er að yfirmenn
krefjast oft birtingar
nafns síns þó þeir eigi
engan beinan þátt í
vísindavinnunni.
Gagnvart Impact
factor getur vísinda-
tímarit aðeins talið
hverja tilvitnun í ein-
stakar greinar sem
það birtir einu sinni
hvort sem höfundur er
einn eða hundrað. Á
Íslandi hefur það
gerst að sumir vís-
indamenn telja tilvitn-
anir í allar greinar
sem þeir eiga hlutdeild
í sem sínar eigin, þó
þeir séu aftarlega í
stórum hópi höfunda. Er þá ekki
gerður greinarmunur á því hvort
viðkomandi er fyrsti eða jafnvel
eini höfundur að grein eða einn af
tugum til hundraða þátttakenda í
rannsókn sem er stjórnað og skipu-
lögð af alþjóðlegu lyfjafyrirtæki.
Með þeirri aðferð getur hundrað
höfunda grein orðið að 100 tilvitn-
unum.
Í þá gryfju falla greinarhöfundar
og segja frá vísindamönnum með
5.000–6000 tilvitnanir þó viðkom-
andi hafi aðeins 75–117 tilvitnanir
sem fyrstu höfundar. Þetta er því
mjög villandi túlkun á gagnagrunn-
inum og vanvirðing við eldri vís-
indamenn.
Ég óska LSH og starfsmönnum
alls hins besta í frekari vísinda-
vinnu en fróðlegt væri að heyra
meira um fyrstu höfunda að grein-
um sem og frumkvæði og hlutdeild
í alþjóðlegum lyfjarannsóknum.
Hér fer á eftir tilvitnanatíðni
þeirra 25 hæstu íslensku lækna
skv. SCI sem eru fyrsti (eða eini)
höfundur vísindagreina.
LSH, Vísindi
og tilvitnanir
Science Citation
Index
Birgir Guðjónsson
fjallar um tilvitnanir í
verk íslenskra lækna
Birgir Guðjónsson
’Fyrsti höf-undur vísinda-
greinar hefur til
þessa verið tal-
inn eiga stærsta
hlutinn í verkinu
sé um marga að
ræða. ‘
Höfundur er læknir, FACP, FRCP.
Sérfræðingur í lyflæknisfræði og
meltingarsjúkdómum og fv. Assistant
Professor við Yale University School
of Medicine.
2600 Bjarnason Ingvar
1857 Þorgeirsson Snorri
1763 Tryggvason Karl
1529 Sigurðsson Björn
1327 Stefánsson Kári
1244 Valdimarsson Helgi
1211 Einarson Lárus
1092 Sigurðsson Gunnar
779 Þorgeirsson Unnur P
751 Guðjónsson Birgir
730 Karlsson Jón Löve
712 Gíslason Þórarinn
702 Jóhannsson Guðmundur
686 Pétursson Hannes
620 Arnadóttir Margrét
616 Agnarsson Bjarni Agnar
616 Karlsson Stefán
603 Andersen Bogi
560 Dungal Níels
510 Tulinius Hrafn
496 Jóhannesson Þorkell
495 Stefánsson Einar
491 Þorbjarnarson Björn
462 Guðnadóttir Margrét
442 Björnsson Jóhannes
ÉG VIL byrja á að þakka Þórði
Erni Kristjánssyni fyrir hlýleg orð í
bréfi hans til Morgunblaðsins mið-
vikudaginn 26. janúar þar sem hann
fagnar aukinni textun Sjónvarpsins
á síðu 888 í textavarpinu. Einnig
gerir Þórður nokkrar athugasemdir
við textunina sem mig langar til að
svara.
Sem betur fer skilar íslenski text-
inn sér oftast réttur á síðu 888. Við
verðum þó að kannast við það sem
Þórður Örn nefnir að orð, línur eða
heilir textar eiga til að brenglast í
móttökutækinu. Vandamálið tengist
að hluta hinum fjölmörgu bók-
stöfum sem aðeins eru notaðir í ís-
lensku. Það tengist einnig móttöku
á heimilum fólks og sjónvarpstæk-
inu. Til þess að textinn skili sér vel
þarf góð móttökuskilyrði um loftnet
eða streng og rétt stafasett í sjón-
varpstækinu en mörg eldri tæki eru
með mismunandi stafasett og mót-
tökubúnað. Við kaup á nýjum sjón-
varpstækjum þarf kaupandi að full-
vissa sig um að tækið geti birt
íslenska bókstafi eðlilega í texta-
varpinu og á síðu 888.
Varðandi athugasemd Þórðar
Arnar við textun á Spaugstofunni
hinn 22. janúar síðastliðinn vil ég
einfaldlega segja: Um var að ræða
einstakt slys sem við biðjumst vel-
virðingar á.
Þórður Örn gerir að lokum at-
hugasemd við textagerðina sjálfa,
bæði það að texti manna sé styttur
og slettur jafnvel leiðréttar. Við hjá
Sjónvarpinu höfum sniðið okkar
vinnureglur að því sem tíðkast hjá
frændþjóðum okkar annars staðar á
Norðurlöndum. Ævinlega er reynt
að stytta textann og einfalda. Þetta
er gert til að heyrnarskertir áhorf-
endur eigi auðveldara með að lesa
textann en njóta um leið mynd-
arinnar. Í textum á 888 er alls ekki
nein regla að þýða erlendar slettur
– nema gera megi ráð fyrir að
áhorfendur eigi erfitt með að skilja
þær. Augljósar málvillur, röng
beyging og þess háttar, er hins veg-
ar lagfært því að slíkt lítur alltaf
verr út í rituðu máli en talmáli.
Hvað varðar þýðingartexta við er-
lent efni skal bent á að talað mál í
þeim er heldur ekki þýtt frá orði til
orðs heldur er reynt að stytta og
draga saman til þess að textinn geti
fylgt talinu.
ELLERT SIGURBJÖRNSSON,
yfirþýðandi Sjónvarps.
Athugasemdum
um íslenskan texta
á síðu 888 svarað
Frá Ellerti Sigurbjörnssyni:
Fréttasíminn 904 1100
Meira en fjórðungur allra
Íslendinga er með
háþrýsting og um 40%
Íslendinga um sextugt,
en tíðni hans eykst með
hækkandi aldri.
Hvernig er
blóð-
þrýstingurinn?
LH-mjólkurdrykkurinn
er fersk, sýrð
mjólkurvara.
Lífvirku
peptíðin
í honum geta
hjálpað til við
stjórn á blóðþrýstingi.
Sjá nánar áwww.ms.is
Náttúruleg hjálp við
stjórn á blóðþrýsting
i
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA