Mánudagsblaðið - 24.11.1958, Blaðsíða 2

9
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 24. nóv. 1958.
Hjá fjölmörgum þjóðum er'
litið svo á, að kona, sem misst
hefir manri sinn, sé í algerri
sérstöðu. Áðstaða ekkjunnar
mótast oft af aiiskonar forri-
eskjulegum trúarhugmynd-
um, sumum mjög svo grimm-
úðlegum. Sums staðar ríkir
sú skoðun, að ekkjan megi
alls ekki lifa, hún verði að
fylg^-jnanni sínum í gröfina.
En jafnvel þótt liún fái að lifa
verður hún oft og tíðum að
iaga líf sitt í ekkjudómi eftir
alls konar fáránlegum siða-
reglum.
Hjá mörgum fornþjóðum
ríkti sú venja, að ekkjan vai’ð
að fylgja manni sínum í dauð-
ann. Svo var stundum hjá
Porn-Germönum einkum Her-
úlum. Var þá ekkjan stund-
um grafin lifandi með manni
sínum, en stundum brennd.
Jafnvel eftir að þessar venj-
ur voru að mestu úr sögunni,
voru þess dæmi, að konur
fylgdu mönnum af fúsum
vilja í dauðann, sbr. Bryn-
hildi Buðladóttur. Þá eru til
margar sagnir meðal Germ-
ana um það, að konur hafi
sprungið af harmi, er menn
þeirra létust. Þannig fór um
Nönnu, konu Baldurs, og
Hrefnu, konu Kjartans Ölafs-
sonar.
Á síðari öldum hafa ekkju-
brennur hvergi verið gerðar
í jafn stórum stíl og í Ind-
landi. Bretar reyndu af al-
efli að uppræta þennan sið, og
varð talsvert ágengt, en þó
er fullyrt, að ekkjubrennur
komi þar fyrir stöku sinnum
enn.
Um hinar indversku ekkju-
brennur voru til fastmótaðar
reglur, sem gátu þó breytzt
dálítið eftir landshlutum. Oft
var ekkjan brennd á líkbáli
manns síns, en stundum var
henni hlaðinn sérstakur bál-
köstur. Margar indverskar
ekkjur gengu á bálið af fúsum
vilja, glaðar og reifar, en
stundum vildu þær lifa og
þurfti þá að koma þeim í
eldinn með brögðum eða of-
beldi. Voru þá stundum notuð
deyfilyf, svo sem ópíum, svo
að þær voru stundum nærri
meðvitundarlausar, þegar
þeim var varpað á bálið.
Áður en hinar indversku
ekkjur stigu á bálköstinn
fóru oftast fram ýmislegar
rielgiathafnir. Ekkjan var
smurð og þvegin af presti, og
var eftir það tabu, mátti helzt
enginn snerta hana. Ef ein-
hverjum varð slíkt á var hon-
um stranglega refsað, stund-
um með lífláti. Ekkjan hafði
blómkrans um háls sér og
setti rauða blæju, tákn elds-
íns á höfuð sér. Síðan skyldi
hún ganga sjö sinnum um-
hvérfis bálköstinn. Svo steig
hún á köstinn og kveilcti sjálf
á honum með blysi. Þó bar
það við, að aðrir urðu að gera
það, ef ekkjan var treg til að
deyja, eða lá í ópíumdái. Þeg-
ar logarnir náðu ekkjunni fór
hún auðvitað stundum að
hljóða í angist sinni. Það er
indversk þjóðtrú að hættu-
legt sé að heyra angistaróp
ekkju á báli, það geti gert
menn heyrna rlausa. Þes’s
vegna var þaö siður að allir
viðstaddir, en þeir gátu stund-
um skipt þúsundum, skyldu
eftir að hann er látinn. Marg-
ar slíkar sagnir eru runnar
af Isissögninni fornegypzku.
Það var algeng sögn, að ísis
nefði getið soii við manni sín-
um Ósiris eftir að hann var
látinn, en hún tregaði hann
ákafiega og gat ekki hugsað
um annao en hann. Ástafund-
ir af þessu tagi koma fyrir í
Öfafur Hanss®nr
m&nnfaskélakennari:
hef ja org mikil og óhljóð, um
leið og kveikt var í kestinum,
svo að ekkert heyrðist í ekkj-
unni. Askan af ekkjubáli þótti
til margra hluta nytsamleg,
hún gat verið læknisdómur og
verndargripur. Þess vegna
tóku flestir viðstaddir eitt-
hvað af öskunni heim með
sér.
Við bálfarir indverskra
höfðingja. sem lifðu í fjöl-
kvæni, voru oft brenndar
margar ekkjur þeirra, stund-
um svo tugum skipti. Stund-
um var þó látið nægja að
brenna eftirlætiskonu höfð-
ingjans, en hinar fengu að
lifa áfram.
Indversku ekkjubrennurnar
voru oft átakanlegar. Þar í
landi var það alsiða, að
stúlkubörn, tíu til tólf ára,
væru gift gömlum karlfausk-
um, sem voru komnir á graf-
arbakkann. Það var hart fyr-
ir kornunga konu, sem átti
allt lífið fyrir sér, að þurfa
að fylgja slíkum eiginmanni
á bálköstinn.
Ekkjubrennurnar eru auð-
vitað trúarlegs eðlis, ná-
skyldar fórnarhugmyndum og
hugmyndum um framhalds-
líf. Ekkjan var að nokkru
leyti fórn til dánarguða, en
svo átti hún líka að vera
manni sinum til aðstoðar í
framhaldslífinu. Út frá sams-
konar hugmyndum var oft
hinn einkennilegi siður, sem er
ingi við bálfarir eða jarðar-
farir.
Ás! ú! yfir gröf og dauða
Það er talsvert algeng trú,
að þó að ekkjan fylgi ekki
manni sínum í dauðann geti
hún samt notið ásta hans á-
fram með nokkrum hætti og
jafnvel getið börn við honum
sumum sögnunum um Helga
Hundingsbana.
Levíra!
Þær hugmyndir þekkjast
víða, einkum meðal hirðingja-
þjóða, að ef kona giftist inn
í ætt sé hún eins konar sam-
eign ættarinnar eftir að hún
verður ekkja, ætt mannsins
ræður áfram yfir eignum
henriar og vinnuafli. I tengsl-
um við þessar hugmyndir er
hin einkennilegi siður, sem er
nefndur levírat. Ef kona miss-
ir mann sinn, ber ókvæntum
bróður hans skylda til að
ganga að eiga ekkjuna. Eink-
um er lagt mikið uppúr þess-
ari skyldu ef hið fyrra hjóna-
band hefur verið barnlaust.
Þá ber bróðurnum skylda til
að gefa hinum látna bróður
sínum son, en svo er litið á,
að hann, en ekki hinn lifandi
bróðir, eigi fyrsta soninn, sem
fæðist í slíku hjónabandi.
Þessi siður tíðkaðist meðal
Gyðinga í fyrndinni, eins og
sjá má af sögunni um Tamar
og Ónan í Gamla testament-
inu.
Stundum hvílir sú skylda á
stjúpsyni að ganga að eiga
stjúpu sína, ef faðir hans
deyr. Þessi siður er enn við
líði sumstaðar i Súdan.
í sorg
Víða bera ekkjur sérstakan
sorgarbúning, stundum á-
kveðinn tíma, t. d. tvö ár
eftir lát manns síns, stundum
allt til æviloka. Elckjubúning-
urinn var oft. hvítur áður fyrr,
en stundum rauðbrúnn. Græn-
lenzkar ekkjur báru bleik
bönd í hári sér, eftir því sem
Sigurður Breiðfjörð segir í
Grænlandsvísum.
Margar þjóðir telja sorgar-
tíma ekkjunnar tvö ár. Sú
skoðun kemur allvíða fyrir,
að ef ekkjan fæðir barn á
sorgartímanum sé hinn látni
eiginmaður faðir þess, jafnvel
þótt það fæðist á síðara sorg-
arárinu. Þó þykir það víða hin
mesta forsmán og svívirða, ef
þetta hendir ekkjuna, jafnvel
svo, að hún er líflátin. Refs-
ingar fyrir slíka hluti þekkt-
ust sumstaðar í Evrópu langt
fram eftir öldum. I Herzeg-
óvinu tíðkaðist það fram á 19.
öld, að ekkju var stranglega
refsað, ef hún fæddi barn 10
til 14 mánuðum eftir lát
manns síns. Hins vegar gekk
sá frí og frjáls sem spjallað
hafði hina sorgmæddu ekkju,
og má það kallast undarlegt
réttlæti.
Þegar sorgartíma ekkjunn-
ar lýkur er sorginni oft aflétt
með alls konar trúarlegum
seremóníum. Þá er víða litið
svo á, að nú sé ekkjunni heim-
ilt að giftast aftur, ef hún
vill. Sumsstaðar er það þó illa
séð, að ekkja giftist á ný.
Framan af bar mjög á slíkum
skoðunum í kristinni kirkju.
Páll postuli vildi að vísu, að
ungar ekkjur giftust aftur, en
margir kristnir menn voru
Stríð eða friður
Framhald af 4. síðu
flotann að gæta veiðilausra tog-
ara fyrir óvopnuðum gæzlubát-
um íslendinga.
Hinsvegar skáka kommúnistar
í því hróksvaldi, að þeir geti feng-
ið stuðning hjá Rússum, bæði
stórfelldar lántökur til skipa-
kaupa og til almennrar eyðslu.
Þegar Islendingar biðja Vestmenn
jafn snemma um lán og fyrir-
greiðslur lítur sá vinnubragða-
máti út sem hótun í auðmjúku
formi að opna fyrir Austmönn-
um ef ekki sé vel tekið á fjár-
málunum. Lúðvík heldur fast
fram sókninni og vill enga tilslök-
un. Aftur á móti virðast borgara-
flokkarnir hafa játast undir að
hlýða landhelgisákvörðun frá
þingi sameinuðu þjóðanna eða
nýrrar Genfarráðstefnu. Rússar
vilja draga slíka ákvörðun sem
lengst til að festa íslendinga 1
austrænu flækjunni. Ef Samein-
uðu þjóðirnar ákveða að síðustu
6 mílna landhelgi og samningS-
bundin fríðindi, þá hefur Lúðvík
og bandamenn hans unnið á, en
hinir tapað, sem leiðst hafa inn
í ófriðinn í sambandi við valda-
streitu flokkanna og óhemjulega
þörf verst settu atvinnuvega í
veröldinni. Molotov reiknar dæm-
in íyrir fram en Eysteipn og liðs-
menn hans horfa í gaupnir sér og
sjá voðann þegar of seint er að
snúa við.
ekki svo frjálsíyndir. Hin sið-
prúða og dyggðuga ekkja átti
að snúa huga sínum frá þessa
heims nautnum, syrgja sinn
látna ektamaka til dauðadags
og ekki renna ástaraugum til
neins karlmanns framar. En
í reyndinni gekk mörgum
ekkjum erfiðlega að lifa eftir
þ&ssu stranga dyggðarinnar
lögmáli, eins og ekki er að
furða.
Á síðari tímum hefur kirkj-
an litið þessa hluti mildari
augum. Það sýna atburðirnir
í því strangkaþólska landi
Paraguajt á árunum eftir 18-
70.. Það ár lauk sjö ára styrj-
öld, sem Paraguay hafði átt í
við þrjú nágrannaríki sín. Og
sjaldan hefur nein þjóð farið
jafn illa út úr styrjöld og
Paraguaymenn þá, þeir eru
vaskir hermenn og höfðu bar-
izt,' meðan nokkur maður
stóð uppi að heita mátti. Mik-
ill meirihluti allra fullorðinna
karlmanna í landinu var fall-
inn, eftir voru ekkjur, börn
og gamalmenni. Nú þótti yfir-
völdunum í landinu góð ráð
dýr, hér virtist horfa til land-
auðnar, ef ekki fyndust ein-
hver ráð til að fjölga mann-
fólkinu á ný. Ríkisstjórnin
gerði allt sem hún gat til að
laða unga erlenda karlmenn
til landsins. Og þetta tókst
vonum framar. Ungir menn
frá öðrum ríkjum Suður-Ame-
ríku og jafnvel frá Norður-
Ameríku og Evrópu fóru að
streynla til lancúins til að
hugga ekkjurnar. Fáeinir
þeirra ílentust í landinu fyiir
fullt og allt, þeir náðu í ríkar
ekkjur með stóra búgarða. En
meiri hlutinn dvaldist þar ekki
nema í nokkra mánuði, en þeir
áttu þá góða ævi, og dekrað
var við þá á allan hátt.
Stjórnarvöldin létu flytja þá
bæ frá bæ, og ekkjurnar tóku
þeim tveim höndum. Og næsta
ár var Paraguay ein allsherj-
ar fæðingastofnun, á hverj-
um bæ voru ekkjurnar að eiga
börn og gera skyldu sína við
þjóðfélagið. Og sumsstaðar
voru elztu dætur þeirra líka
að fjölga mannkyninu, ungu
mennirnir höfðu ekki gleymt
þeim heldur. Á einum bæ
fæddust f jögur börn á hálfum
mánuði hjá húsmóðurinni og
dætrum henar þremur, það
var argentínskur stúdent, sem
átti öll þau börn.
I Paraguay var á þessum
árum ein frjósemisorgía, og
ekkjurnar stóðu sig vel..
Púritanar um allan heim
máttu vart mæla af hneyksl-
un, er þeir spurðu þessi ósköp.
I rauninni sýndu ekkjurnar
í Paraguay með þessu mann-
dóm og þegnskap. Ekki hefði
verið betra, að þær hefðu far-
ið að sitja með siðprúðan vol-
æðis- og sorgarsvip og látið
landið leggjast í auðn. Sem
betur fer er líka sú skoðun að
verða úr sögunni, að ekkjan
eigi að syrgja mann sinn alla
ævi og hætta að lifa lífinu
eftir lát hans.
Ólafur Hansson.