Morgunblaðið - 13.09.2005, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. SEPTEMBER 2005 37
MENNING
Ég skrifa vegna þess að þúlest,“ segir Eric-EmmanuelSchmitt sem er einn tutt-
ugu erlendra höfunda sem sækja
Bókmenntahátíð í Reykjavík.
Spurningin um það hvers vegna
bókmenntir eru skrifaðar hefur
dúkkað upp reglulega í aldaraðir
enda eru bókmenntir ekki sjálf-
sagður hlutur. Í því samfélagi sem
við búum í nú hér uppi á Íslandi,
fullt af velmegandi miðstéttarfólki
sem þarf ekki að hafa áhyggjur af
nokkrum sköpuðum hlut, er til
dæmis ekki hlaupið að því að koma
auga á tilgang eða gildi bók-
menntaskrifa, eitthvert raunveru-
legt hlutverk þeirra í samfélags-
myndinni. Skiptir það einhverju
máli um hvað jólabækurnar fjalla?
Margaret Atwood minnti okkur á
það í setningarræðu bókmenntahá-
tíðarinnar í Norræna húsinu á
sunnudag að í sumum erlendum
samfélögum er þessu öðruvísi farið.
Hún tók dæmi af tyrkneska rithöf-
undinum Orhan Pamuk sem hefur
nú verið dreginn fyrir rétt fyrir að
segja satt og rétt frá dauða Armena
og Kúrda í heimalandi sínu í fyrri
heimsstyrjöld. Og Eric-Emmanuel
Schmitt segist sjálfur hafa verið í
Póllandi í síðustu viku þar sem
spurningin um gildi bókmennta-
skrifa hafi verið efst á baugi enda
miklar breytingar að eiga sér stað
eftir að kommúnisminn féll.
Schmitt segist hafa orðið mjög
ánægður að bókmenntirnar væru
hluti af hinni pólitísku umræðu í
Póllandi en ekki bara til afþrey-
ingar.
„Ég hef bæði persónulegar og
siðferðilegar ástæður fyrir skrifum
mínum,“ segir Schmitt þegar hann
er spurður hvers vegna hann skrifi.
„Ég skrifa vegna þess að þú lest. Ég
myndi ekki geta sætt mig við að lifa
sem einstaklingur sem á bara eitt
líf og einn líkama nema vegna þess
að ég get tengst öðrum mann-
eskjum í gegnum skrifin, ég get
endurskapað sjálfan mig í líki ein-
hvers annars, orðið einhver annar
og ég fæ líka nýtt líf þegar einhver
annar les mig.
  
Ég skrifaði fyrstu bókina mínaþegar ég var ellefu ára. Í
bókahillu föður míns var ritsafn
fransks glæpasagnahöfundar. Bæk-
urnar voru 21. Ég var mjög hrifinn
af þessum bókum. Aðalsöguhetjan
var glæpamaður en góður inn við
beinið eins og Hrói höttur. Hann
var gæddur þeim einstaka hæfi-
leika að geta breytt sér í aðra
manneskju. Mér fannst það
heillandi hugmynd. Ég las allar
bækurnar og skrifaði síðan tutt-
ugasta og annað bindið.
Siðferðilegar ástæður fyrir skrif-
um mínum eru þær að ég vil stuðla
að meiri virðingu og umburðar-
lyndi, bæði fyrir öðru fólki, annars
konar hugsunarhætti og fyrir
mannlegu ástandi yfirleitt. Bækur
mínar eru ferðalög inn í annað fólk,
aðra heima, önnur trúarbrögð.“
Schmitt á mjög forvitnilega sögu
að baki. Hann er heimspekingur,
menntaður í einum af virtustu há-
skólum Frakklands, Ecole Normale
Supérieure. Hann lauk doktors-
prófi 23 ára í Diderot og fór að
kenna við Háskóla. Hann segist
sjálfur hafa verið góður heimspek-
ingur og átt möguleika á að ná
langt í faginu. En hann hafði líka
verið sískrifandi allt frá æsku, bara
aldrei fundið rétta tóninn. Vendi-
punktur varð í febrúarmánuði
1989. Schmitt var á ferðalagi um
Ahaggar-eyðimörkina ásamt vinum
og villtist.
  
Ég var týndur heila nótt og héltég myndi deyja en ég var ekki
hræddur, mér leið þvert á móti
mjög vel, þetta var í raun dásamleg
nótt. Ég gróf mig ofan í sandinn til
að halda á mér hita, horfði upp í
himinhvolfið og sannfærðist um að
það væri til einhver æðri máttur
sem verndaði okkur. Ég var trúlaus
þegar ég fór inn í eyðimörkina en
trúaður þegar ég sneri aftur. Og í
kjölfarið byrjaði ég að skrifa allt
öðru vísi en áður. Ég fann einhvern
innri samhljóm sem bergmálaði í
skrifunum. Og uppfrá því hef ég
ekki hætt að skrifa en gefið fræði-
störfin upp á bátinn.“
Schmitt byrjaði ferilinn sem leik-
ritaskáld en tvö verka hans hafa
verið sýnd hérlendis, Abel Snorko í
Þjóðleikhúsinu og Gesturinn í
Borgarleikhúsinu. Þrjár skáldsög-
ur hans hafa komið út hérlendis en
það eru Hr. Ibrahim og blóm Kór-
ansins, Milarepa og Óskar og bleik-
klædda konan.
„Ég skrifa vegna
þess að þú lest“
’Ég var trúlaus þegarég fór inn í eyðimörkina
en trúaður þegar ég
sneri aftur.‘
AF LISTUM
Þröstur Helgason
Morgunblaðið/Þorkell
„Ég myndi ekki geta sætt mig við að lifa sem einstaklingur sem á bara eitt
líf og einn líkama nema vegna þess að ég get tengst öðrum manneskjum í
gegnum skrifin,“ segir Eric-Emmanuel Schmitt.
throstur@mbl.is
KÁTT var á hjalla þegar vetrar-
tónleikaröð Salarins gekk í garð
sl. miðvikudagskvöld með afar
fjölskrúðugum „opnunartón-
leikum“ í tilefni af fimmtugasta af-
mælisári Kópavogsbæjar. Það var
gaman að þessari fjölskylduvænu
kvöldstund, jafnvel þótt úr teygð-
ist í nærri þrjá klukkutíma. Eftir
ljúfkímna kynningu Vigdísar
Esradóttur hússtýru á því helzta
sem í vændum er í vetur flutti 39
manna Skólahljómsveit Kópavogs
[lúðrasveit] fimm atriði, þar af tvö
í útsetningu stjórnandans, við góð-
ar undirtektir. SK-sveitin sigraði
sem kunnugt er nýlega í norrænni
lúðrasveitakeppni í Gautaborg.
Hvarflaði ósjálfrátt að manni, að
auk samstilltrar snerpu hafi fít-
onskraftur ungmennanna sagt til
sín andspænis „den skandinaviske
pænhed“, sem danskur tónsmiður
kvað eitt sinn versta dragbítinn á
suðnorrænni tónmennt. Úr miðils-
virkum útsetningum Össurar
Geirssonar stóð einkum upp
Gvendur á eyrinni í síðasta hluta
Fjögurra íslenzkra bítlalaga.
Ólafur Kjartan Sigurðarson
bassabarýton söng næst með Pet-
er Máté við Steinwayflygilinn
fjögur lög, síðast „Til letinnar“,
kostulega lofgjörð hins annars lús-
iðna Haydns, og volduga aríu Gér-
ards úr „Andrea Chénier“ eftir
Giordano, Nemico della patria.
Túlkunin var víðfeðm að vanda, þó
að álagsvottur hæstu tóna ylli ör-
litlum áhyggjum um framtíðar-
velferð þessa glæsilega radd-
hljóðfæris. Í kynningum sínum
fagnaði Ólafur m.a. metnaðar-
fullum óperuáformum bæjaryf-
irvalda.
Eftir hlé komu fram 40 stúlkur í
Skólakór Kársness undir drifmik-
illi stjórn Þórunnar Björnsdóttur
og sungu fyrst við samleik Djass-
kvartetts Reykjavíkur tvö lög eftir
Sigfús Halldórsson, að und-
angengnum flutningi kvartettsins
á Dagnýju Halldórs. Þó að söng-
urinn væri án djasssveiflu kom
samflotið engu að síður ágætlega
út. Þar næst söng kórinn átta lög
við píanóleik Marteins H. Frið-
rikssonar, flest frá Japan en einn-
ig frá Bandaríkjunum („Stuff ’n’
nonsense“, viðamikið númer útsett
af Norman Luboff), Bretlands-
eyjum og Frakklandi, og gerðu
þau sig jafnvel enn betur í frísk-
legum og tandurhreinum söng
stúlknanna. Fimm piltar bættust
síðan í kórinn í tveim skemmti-
legum lögum eftir Ragnhildi Gísla-
dóttur þar sem af bar hið lagrænt
ferska og hrynvakra Ég á lipra
hendi – með bráðhressum
gauks-andköllum í viðlagi.
Klassíska kammertónlistin var
neðst á blaði. Hinn kornungi Jó-
hann Nardeau (17) blés á trompet
kröfusnörp Tilbrigði Arbans við
stef úr Normu Bellinis af þvílíku
öryggi að viðstaddir stóðu á önd-
inni af hrifningu. Loks fluttu við
píanósamleik Peters foreldrar
piltsins, flautuleikarahjónin Guð-
rún Birgisdóttir og Martial Nard-
eau, Fantasíu K. og F. Dopplers
um lög úr Rigoletto Verdis með
ómótstæðilega dillandi sjarma og
svo hárnákvæmri samstillingu að
ekki gekk ångström á milli. Í blá-
enda söng hálfur kórinn með
litlum blásaraflokki úr SK hið fal-
lega nýja afmælislag bæjarins eft-
ir Þóru Marteinsdóttur, Hér á ég
heima.
Það var því varla nema von að
hlustendur röltu ánægðir út í
haustnóttina.
Kátt á hjalla
í Kópavogi
TÓNLIST
Salurinn
Opnunartónleikar Tíbrár. Skólahljómsveit
Kópavogs u. stj. Össurar Geirssonar.
Ólafur Kjartan Sigurðarson barýton, Guð-
rún Birgisdóttir & Martíal Nardeau flaut-
ur, Jóhann Nardeau trompet, Peter Máté
píanó, Djasskvartett Reykjavíkur (Sig-
urður Flosason, Eyþór Gunnarsson,
Tómas R. Einarsson og Erik Quick) og
Skólakór Kársness u. stj. Þórunnar
Björnsdóttur við píanóundirleik Marteins
H. Friðrikssonar. Miðvikudaginn 7. sept-
ember kl. 20.
Blandaðir tónleikar
Ríkarður Ö. Pálsson
Þriðjudagur 13. september
12.00 Hádegisspjall í Norræna
húsinu.
James Meek, Hjálmar Sveins-
son. Javier Cercas, Jón Hallur
Stefánsson.
15.00 Eftirmiðdagsspjall í Nor-
ræna húsinu.
Karen Duve, Thomas Brussig,
Jórunn Sigurðardóttir (á
þýsku).
20.00 Upplestur í Iðnó.
Mehmed Uzun, Þórunn Valdi-
marsdóttir, Karen Duve, Vil-
borg Davíðsdóttir, Nick
Hornby.
Bókmenntahátíð
Á LAUGARDAGINN sl. gafst ís-
lenskum list- og kvikmyndaunn-
endum einstakt tækifæri að sjá
nýja kvikmynd eftir Matthew
Barney, De Lama Lâmina (Hnífur,
úr leir), 55 mínútna verk sem
listamaðurinn vann eftir að hann
hafði lokið hinum mikla Cremast-
er-hring, röð kvikmynda sem tefla
fram sagnasmíð sem byggist á
sterkum symbólískum og skúlpt-
úrískum lögmálum. De Lama
Lâmina vann Barney undir tals-
vert ómótaðri formerkjum en Cre-
master-verkin, en myndinni mætti
lýsa sem öllu í senn, leikinni kvik-
mynd, heimildarmynd, til-
raunamynd og gjörningsverki, þó
svo að verkið sé unnið undir for-
merkjum hefðbundinnar kvik-
myndagerðar þar sem stuðst er
við bæði handrit, söguþráð og leik-
ara. Útkoman er heilsteypt mynd-
líking um átök náttúru og sið-
menningar í formi skúlptúr-
gjörnings sem settur er inn í
tiltekinn viðburð, stað og stund
sem margfaldar merkingar-
skírskotun hans.
Myndin er afrakstur samstarfs
Matthews Barneys og brasilíska
tónlistarmannsins Arto Lindsay,
en þeir unnu saman gjörning fyrir
kjötkveðjuhátíðina í Bahia-héraði í
Brasilíu sem fram fór í febrúar
2004. Þar gengu þeir jafnframt til
liðs við karnival-hópinn Cortejo
Afro og smíðuðu stóreflis karnival-
vagn sem virkaði sem pallur fyrir
tónlistarflutning hljómsveitar Arto
Lindsays og skúlptúrískar út-
færslur Matthews Barneys þar
sem leikinn gjörningur fór fram
meðan vagninn flaut eftir hinni
sex klukkutíma löngu skrúðgöngu.
Gjörningurinn sem slíkur er
bæði djarfur og ögrandi og áhuga-
verð birtingarmynd hins þróaða
táknheims og hugmyndaflugs
listamannsins. Þannig er vagninn
smíðaður ofan á volduga þunga-
vinnuvél sem notuð er til skóg-
arhöggs í hinum hraðminnkandi
regnskógum Brasilíu. Tvær sögu-
persónur eru farþegar vélarinnar,
annars vegar kona sem er fulltrúi
umhverfisverndar og staðfestu
mótmælandans, og hins vegar goð-
sagnaveran Grænmaður sem er
nokkurs konar samruni manns og
gróðurs, en hann er byggður á
goðsagnaverunni Ogun sem táknar
í senn líf og ofbeldi, siðmenningu
og eyðileggingu. Kvenpersónan
trónir á toppi skúlptúrs sem líkist
aldagömlu tré sem reynt hefur
verið að höggva nið-
ur, en Grænmað-
urinn hefst við undir
maskínunni sjálfri,
og táknar framfara-
og eyðileggingarafl
siðmenningarinnar.
Spennan sem mynd-
ast milli andstæðra
persóna og and-
stæðnanna sem búa
innra með þeim sjálf-
um, skírskotar síðan
til heildarvanga-
veltna verksins sem
hverfist um eðli
átaka í náttúrunni og
meðal fólks.
Sá gjörningur að setja maskínu
umdeildrar eyðileggingar og arð-
ráns inn í skrúðgöngu á hátíð
fólksins í landinu sem líður eyði-
legginguna er jafnframt hlaðinn
pólitískri og ögrandi spennu og má
segja að sú spenna keyri frásögn-
ina í myndinni áfram. Kraftmikið
vélarhljóð farartækisins renna
saman við trumbuslátt karnival-
hópsins og tónlist Arto Lindsays.
Þessi hátíðarvagn kjöt-
kveðjuhátíðarinnar er
síðan beinlínis drifinn
áfram af kynferð-
islegum frjósemiskrafti
þar sem goðsagnaver-
an sem hefur komið
sér fyrir undir öxli
vörubílsins viðhefur
kynferðislega tilburði
gagnvart vélinni sem
hann umvefur lífrænu
efni.
Það var ánægjulegt
að sjá myndina á sýn-
ingu þar sem listamað-
urinn var viðstaddur
og sat fyrir svörum
gesta að myndinni lokinni. Verk
Barneys er nefnilega hlaðið tákn-
um sem miðlað er í senn á mynd-
rænan, frásagnarlegan og hljóm-
rænan máta. Í umræðunum að
sýningu lokinni gafst tækifæri til
að túlka og pæla í þessum heimi í
spjallinu við listamanninn um
þetta kraftmikla og merking-
arhlaðna verk.
Karnival lífs og eyðileggingar
Heiða Jóhannsdóttir
Matthew Barney
KVIKMYNDIR/MYNDLIST
Háskólabíó
Leikstjórn og handrit: Matthew Barney.
Stjórnandi tónlistar: Arto Lindsay.
Framleiðendur: Barbara Gladstone og
Matthew Barney, 2004.
De Lama Lâmina