Fréttablaðið - 17.11.2003, Blaðsíða 14

Dregið hefur úr vímuefnanotkununglinga! þrumar rödd frétta-
þular í útvarpi allra landsmanna.
Ég spyr hverjum eða hverju er ver-
ið að þóknast með slíku endemis
bulli? Mér bregður við þegar ég
heyri fjallað um málefni sem ég
gjörþekki vegna vinnu minnar og
umfjöllunin er algjörlega úr takti
við það sem við upplifum hvern ein-
asta dag.
Tilefni fréttarinnar var nýút-
komin skýrsla Rannsókna og grein-
ingar fyrir hönd Áfengis- og vímu-
varnarráðs, ÍTR og Samstarfs-
nefndar um afbrot og vímuvarnir.
Skýrsla ályktana og getgáta blönd-
uð smá sannleika hafði litið dagsins
ljós. Að skrifa í skýrslu að vímu-
efnaneysla unglinga í 10. bekk sé
minni nú en áður er fölsun á niður-
stöðu. Áfengisneysla hefur minnk-
að en neysla á dópi hefur aukist.
Hversu lengi eigum við foreldrar
að hlusta á svona bull? Mér leikur
forvitni á að vita hver velur í slíka
nefnd og hvernig stendur á því að
hún er ekki skipuð fólki frá stofn-
unum og samtökum eins og SÁÁ,
Byrginu, Samhjálp og Krýsuvíkur-
samtökunum, sem vinna að þessum
málum alla daga.
Ómarktæk könnun
Þegar fjallað er um fíkniefna-
neyslu er það ekki spurning um
hvað einum eða öðrum finnst vera
orsök og afleiðing neyslunnar.
Spurningin er: hvað er verið að
gera í forvarnarmálum til að koma
í veg fyrir að unglingur byrji að
fikta við neyslu fíkniefna?
Að fjármunum skuli varið í
nefndir, sem eru algjörlega úr takti
við raunveruleikann, er mér fyrir-
munað að skilja. Þannig var þessi
frétt um lokaniðurstöðu nefndar í
nýútkominni skýrslu um vímuefna-
notkun unglinga. Að sögn fram-
kvæmdastjóra Áfengis- og vímu-
varnaráðs sat í nefndinni fólk sem
vann ekki með eigin hagsmuni fyr-
ir brjósti, heldur lagði þetta á sig
fyrir aðra! Hvaða hagsmuni er for-
maðurinn að tala um? Hverra hags-
munir eru það að fara í skólana og
spyrja unglinga hvort þeir noti
vímuefni að staðaldri eða hvað þeir
drukku mikið áfengi á síðasta ári?
Mér er það löngu ljóst að ung-
lingur sem notar vímuefni að stað-
aldri væri ekki til frásagnar um
það, því hann væri ekki í skólanum.
Þar af leiðandi er þessi könnun í tí-
unda bekk ónýt.
Hverju skiptir hvort í skólanum
eru tíu eða tólf sem dópa? Það er al-
veg nóg að það væri einn. Hverjir
lentu svo í úrtakinu og voru kann-
anirnar frá 1998 og 1999 sem borið
er saman við, yfir höfuð sambæri-
legar þessari nýju könnun t.d. hvað
varðar fjölda einstaklinga sem tóku
þátt?
Á þetta engan enda að taka?
Fjármagn rati rétta leið
Framkvæmdastjóri Áfengis- og
vímuvarnaráðs sagði að það mætti
þakka það hversu vel hefði til tekist
að forvarnaráði hefði tekist að
sannfæra foreldra um að vera
meira með börnunum sínum. Það
þarf ekki ráð né nefnd með tilheyr-
andi kostnaði til að fá út þessa nið-
urstöðu. Því er þá verið að ausa út
öllum þessum milljónum til félaga-
samtaka sem ekkert heyrist frá og
gera ekki einu sinni könnun á hve
margir unglingar fóru í Kringluna
eða Húsdýragarðinn með fjölskyld-
unni um helgina? Gaman væri að
vita hvernig úthlutunum er háttað
úr forvarnarsjóði til forvarnar-
starfs hjá félagasamtökum sem
standa í forvarnarstarfi og fórna
sér óeigingjarnt fyrir hagsmuni ná-
ungans.
Forvarnaráð á að vera peninga-
úthlutunarráð margra einstaklinga
svo koma megi í veg fyrir klíkuút-
hlutanir. Þessi sjóður á ekki að vera
eins og hann er í dag, hápólitískt
stjórnaður sjóður fyrir þá sem eru
hlýðnir sitjandi ríkistjórn hverju
sinni. Forvarnaráð á að sjá til þess
að þeir sem vinna með sannarleg-
um hætti að forvarnarmálum, gegn
vímuefnanotkun, fái úthlutað úr
sameiginlegum sjóði skattgreið-
enda, sem í ár nemur 45.270.000
millj. kr. Í frumvarpi til fjárlaga
fyrir árið 2004 er gert ráð fyrir að
framlag til Forvarnarsjóðs nemi
um 70 millj. kr. Í frumvarpinu er
einnig lagt til að hlutdeild sjóðsins
verði aukin um 1% en það ætti að
tvöfalda ráðstöfunarfé hans, í um
140 millj.
Gegn eitri í æð
Er ríkisstjórnin sem við kusum
til Alþingis að bregðast hlutverki
sínu? Skýrslur nefnda sem skipað-
ar eru ráðherrum, þingmönnum,
ráðuneytisstjórum og öðrum
starfsmönnum ráðuneyta og stofn-
ana, lögmönnum og forystumönn-
um verkalýðsfélaga, svo dæmi séu
tekin, eiga að vera trúverðugar.
Hlutverk þessara nefnda er að
komast að skjótri niðurstöðu, því
meðan nefndin situr að störfum er
ekkert að gert annað en beðið eftir
niðurstöðu nefndarinnar.
Vímuefnaneysla unglinga hefur
aldrei verið meiri en einmitt núna
og aldrei hafa fleiri foreldrar haft
samband til að fá hjálp og svar við
spurningunni: „Hvað á ég að gera,
barnið mitt er að fikta við dóp-
neyslu?“ Það er engin ein patent-
lausn til á vímuefnavanda, hann er
margþættur og það þarf margvís-
leg og mismunandi úrræði. Gerum
okkur ljóst að hann versnar með
hverju ári og við erum alltaf á eftir
í baráttunni „gegn eitri í æð“ vegna
þess að við neitum sífellt að horfast
í augu við sannleikann. ■
Kannski er það vegna þess að éghef verið hálfmeðvitundarlaus
að undanförnu en ég hef ekki enn
rekist á umkvartanir fólks um að
jólaskraut í hinni eða þessari búð-
inni sé full snemma á ferðinni. Eða
að ótímabært sé að auglýsa jólavör-
ur um miðjan nóvember. Þessar
umvandanir hafa verið árlegar síð-
an ég byrjaði að muna eftir mér.
Heildsölubirgðir Festi – ef ég man
nafnið á fyrirtækinu rétt – höfðu
óformlegt leyfi þjóðarinnar til að
minna á jólavörur fyrstir allra. Síð-
an Alaska við Miklatorg. Þegar jóla-
sveinninn var kominn upp í glugg-
anum á Rammagerðinni og Grýla og
Leppalúði í Ljós og orku var öðrum
fyrirtækjum óhætt að bregða sér í
jólabúninginn. Ef aðrir reyndu að
þjófstarta jólunum skrifaði hús-
móðir í Vesturbænum í Moggann og
kvartaði. Síðar færðist vaktin að
hluta til í símatíma útvarpsstöðv-
anna og jafnvel í fréttatilkynningar
frá Biskupsstofu.
Þessi hugmynd – að við þurfum í
sameiningu að ákvarða hvenær til-
hlýðilegt er að minnast á jólin – er
sætur hluti íslenskt samfélags. Það
hefur verið innprentað í okkur að
við berum á einhvern hátt sameig-
inlega ábyrgð á samfélaginu og ís-
lenskri menningu – ekki aðeins í
venjulegri merkingu heldur þannig
að við þurfum öll að vera sammála
og helst öll hegða okkur eins. En
þessi tilhneiging er ekki aðeins sæt
í vitleysu sinni heldur getur hún
ekki síður verið hamlandi og deyð-
andi. Þrá okkar eftir að finna hina
hreinustu tungu og hina réttustu
málnotkun – og skilgreina allt annað
sem skemmd og skaða – hefur ekki
örvað skipti á hugmyndum og skoð-
unum. Ekki heldur sú ónáttúra að
meta bækur og aðra list út frá
ímyndaðri framþróun íslenskra
bókmennta eða annarra listgreina.
Íslensk menning getur ekki orðið
hópverkefni þar sem allir stefna að
sama marki. Hún er þvert á móti
hópverkefni þar sem allir stefna að
sínu eigin marki.
Það er margt sem bendir til að
samfélagið okkar sé að losna undan
þessu oki um sameiginlega stefnu,
sameiginlega skoðun og sameigin-
legan smekk. Við sjáum meiri fjöl-
breytni í listum, umræðu, viðskipt-
um og flestum deildum samfélags-
ins en nokkru sinni fyrr. Ég vil trúa
að það sé að hluta til sprottið frá
aukinni trú á einstaklinga og minni
höftum á þá af þröngu samfélagi.
Maður tengdur mér bjó í litlu
þorpi úti á landi einn vetur. Um jól-
in setti hann upp fallega seríu í eld-
húsgluggann sinn – svo fallega að
hann tók hana ekki niður á þrett-
ándanum. Í febrúar bankaði máls-
metandi heiðursmaður úr þorpinu
upp á hjá honum og bað í Guðs bæn-
um að taka seríuna niður með þeim
orðum að aðkomufólk gæti haldið
að þarna byggju framtakslausir
vesalingar. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um samábyrgð landsmanna á
íslensku samfélagi.
14 17. nóvember 2003 MÁNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Styrmir Gunnarsson ritstjóriMorgunblaðsins sagði á fundi
hjá Samfylkingunni á dögunum
eitthvað á þá leið að þegar við-
skiptablokkir færu að sýna fjöl-
miðlum áhuga væri
ástæða til að hafa
áhyggjur.
Fjármálafurstar
kunna vissulega að
vera varasamir og
halda sumir að pen-
ingar séu einhlítur
mælikvarði á verð-
mæti en því miður
hefur ekki fundist
önnur betri aðferð
við að reka þess
háttar fyrirtæki
sem dagblöð eru,
en að kapítalistar
komi þar við sögu
með einum eða öðrum hætti. Eða
vill Styrmir að stofnað verði Rík-
isdagblaðið?
Morgunblaðið í eigu efna-
manna
Og ef til vill hefði farið betur á
því að ritstjóri einhvers annars
blaðs hefði haft orð á þessu.
Morgunblaðið hefur frá því að
Vilhjálmur Finsen missti það til
kaupmannanna í Reykjavík verið
gefið út af „viðskiptablokk“ með
þeim kostum og göllum sem slíku
eignarhaldi fylgja. Blaðið hefur
frá fyrstu tíð verið í eigu efna-
manna sem hafa reynst blaðinu
nauðsynlegur fjárhagslegur bak-
hjarl við uppbyggingu þess á ör-
lagatímum, svo að það hafði bol-
magn til að þjóna lesendum vel á
meðan önnur blöð vesluðust upp í
vítahring lítilla auglýsingatekna
og versnandi þjónustu – og minnk-
andi lesendahóps sem svo aftur
varð til þess að auglýsingum
fækkaði.
Fjársterkir eigendur nauð-
synlegir
Ef marka má afmælisblað
Moggans um daginn virðast þessir
kaupsýslumenn einnig hafa verið
blaðinu afar mikilvægir þegar
kom að því að losa um tengsl Sjálf-
stæðisflokksins og blaðsins og
opna það fyrir öðrum sjónarmið-
um en sjálfstæðismanna, á sama
tíma og hin minni blöð til vinstri
stigu þetta skref of seint og of hik-
andi, eins og dæmin af Þjóðviljan-
um, Alþýðublaðinu og Tímanum
sýna. Sjálfur var Styrmir þar í
lykilhlutverki ásamt Matthíasi Jo-
hannessen, og er óhætt að fullyrða
að sú stefna hafi lagt grunninn að
því að Morgunblaðið var á tímabili
nánast orðið eins og þjóðkirkjan –
og það að segja upp áskrift að
Mogganum jafngilti úrsögn úr
Þjóðkirkjunni...
Dæmið af Morgunblaðinu sýn-
ir með öðrum orðum að dagblöð
þurfa fjársterka eigendur til að
verða sjálfstæð og öflug. Má ekki
allt eins segja að daginn þann sem
viðskiptablokkir hætta að sýna
fjölmiðlum áhuga sé ástæða til að
hafa áhyggjur?
Sterkt pólitískt vald
Við höfum um langan aldur
búið hér á landi við geysilega
sterkt pólitískt vald Sjálfstæðis-
flokksins sem til dæmis hefur lagt
meginkapp á að sölsa undir sig
völd í Ríkisútvarpinu svo að
stjórnendur þar líta fremur á sig
sem útsendara Flokksins en raun-
verulega starfsmenn. Við höfum
séð hvernig hinu pólitíska valdi
hefur verið beitt gegn kaupsýslu-
mönnum sem ekki hafa verið
Flokksforystunni þóknanlegir; við
höfum séð hið pólitíska vald að
verki í ótal stöðuveitingum og um-
liðin ár geyma ótal dæmi um of-
ríki og valdhroka þess hóps sem
Flokknum stýrir og er í lykilað-
stöðu í landstjórninni – fyrir til-
verknað Framsóknarflokksins –
þrátt fyrir að vera fulltrúi minni-
hluta landsmanna.
Íslenskt samfélag býr við
fremur veikt stjórnkerfi, embætt-
ismenn hafa oft óljósar reglur að
styðjast við og virðast stundum
ofurseldir hinu pólitíska valdi,
þingið er oft og einatt sniðgengið
og reynt að gera úr því stimpla-
gerð og mælskukeppni. Og þannig
mætti lengi telja. Þegar svo háttar
er það ekki áhyggjuefni að til séu
öflugir og beinskeyttir fjölmiðlar
sem hafa styrkan fjárhagsgrund-
völl, en geta flutt fréttir og birt
sjónarmið sem eru óháð þessu
pólitíska valdi – öðru nær: það er
fagnaðarefni. ■
Ull
Guðmundur Örn Jónsson verkfræðingur og
MBA skrifar:
Þegar Evrópumenn hófu sigl-ingar til Austurlanda á 15. öld
var bómull sá varningur sem þeir
sóttu hvað mest í. Eftir að hafa
klæðst ullarfötum öldum saman
voru þeir orðnir langþreyttir á
kláðanum og sóttu því mjög í
þessa afurð sem var einnig auð-
velt að þrífa og lita. Svo vinsæl
varð bómullin að seinna meir urðu
bómullarspuna-
v e r k s m i ð j u r
einn af horn-
steinum iðnbylt-
ingarinnar. Ullin
lét á sama tíma
undan og varð í
tímans rás að-
eins lítið brot af
t e x t í l i ð n a ð i
heimsins. Það hefur ekki breyst á
nýliðnum áratugi, sem hefur ein-
kennst af minnkandi eftirspurn
eftir ull. Ullariðnaðurinn er því
ekki iðngrein sem líklegt er að
þjóðir leggi mikið á sig til að hasla
sér völl í.
Það er þó ekki reyndin á Ís-
landi. Á seinustu 7 árum hefur
ríkisstjórn Davíðs Oddssonar nið-
urgreitt íslenska ullarframleiðslu
um tæplega 2.000 milljónir. Til
samanburðar er ígildi 20.000
milljóna króna ríkisábyrgðar til
DeCode metin til lægri upphæðar
af stjórnarliðum.
Þekkt er að þjóðir styrkja at-
vinnugreinar sem eru að slíta
barnsskónum vegna þess að þær
telja að þær hafi mikla framtíð
fyrir sér og/eða vegna þess að
þær skapi hátækni- eða þekking-
arstörf. Slík störf eru almennt
betur launuð og fjölgun þeirra
bætir því lífskjör í landinu.
Saga ullariðnaðarins gefur
ekki ástæðu til að ætla að hann
eigi glæsta framtíð fyrir höndum.
Ekki er heldur um að ræða há-
tækni- eða þekkingariðnað því að
landbúnaður er sú atvinnugrein
sem býr við lægsta menntunar-
stig af öllum atvinnugreinum á Ís-
landi.
Þrátt fyrir það nýtur ullariðn-
aðurinn mikils forgangs til opin-
bers fjár því að á sama tíma tekur
t.d. Nýsköpunarsjóður atvinnu-
lífsins ekki þátt í nýjum verkefn-
um vegna fjárskorts.
Einnig má stórlega efast um að
ríkisafskipti og ríkisstyrkir til ull-
ariðnaðarins séu honum til góðs.
Ástralía og Nýja-Sjáland eru ráð-
andi í ullariðnaði í heiminum og í
Ástralíu er stuðningur við ullar-
iðnaðinn einn tíundi af því sem
hann er hérlendis og á Nýja-Sjá-
landi stendur atvinnugreinin al-
gerlega á eigin fótum.
Nokkuð ljóst er því að stuðn-
ingur ríkisins við ullariðnaðinn
er aðeins til þess fallinn að
skerða lífskjör á Íslandi, sem að-
eins er hægt að rökstyðja með
menningar- og byggðarsjónamið-
um. En hafa verður í huga að það
er meirihluti Alþingis sem stend-
ur fyrir þessum stuðningi. Gera
má því ráð fyrir að meirihluti
kjósenda sætti sig við þá lífs-
kjaraskerðingu sem þessarri
stefnu fylgir. Nema þá að stjórn-
arflokkarnir hafi ekki kynnt hana
nægjanlega vel í seinustu kosn-
ingum. ■
■ Bréf til blaðsins
Koma jólin á réttum tíma?
■
Þegar svo hátt-
ar er það ekki
áhyggjuefni að
til séu öflugir
og beinskeyttir
fjölmiðlar sem
hafa styrkan
fjárhagsgrund-
völl, en geta
flutt fréttir og
birt sjónarmið
sem eru óháð
þessu pólitíska
valdi - öðru
nær: það er
fagnaðarefni.
Um daginnog veginn
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
■
skrifar um eignar-
hald á fjölmiðlum.
Umræðan
GUÐMUNDUR
JÓNSSON
■
forstöðumaður Byrgisins
skrifar um vímuefna-
neyslu unglinga.
Áhyggjuefni?Hvaðan berast
neyðarópin?