Tíminn - 08.03.1973, Blaðsíða 8

V;-'-

frix í » V > > <V f... > <
KHHiííí

>:«<< > > í s>> <■ >> > . > > .> . > ■> > v>>* .;
*lí Íittí t t»ixx»»<XX4x<<< <■<<> ;
p o t i’ íí í< «* »* * 11 í t í t í U i t ♦ u: < ti - <
Etítsíiíittí ttítí *4»4<-í<*o-f’<<
K*ISÍÍÍÍÍÍ*i5* *♦*♦♦■*■*••< ♦*» »•<••*'» >'»<’'’*í
t ■ áismnægi
HMlWWwngaa»M8a»
mffl
msm
TÍMINN
Fimmtudagur 8. marz X973
Fimmtudagur 8. marz 1973
TÍMINN
og kröfuhörð starfsgrein
//Bókasafnið er hjarta
sjúkrahússins. Án þess geta
læknar hvorki fylgzt með
nýjungum né ráðið við
erfið sjúkdómstilfelli/"
sagði Jack D. Key yfir-
maður bókasafna
Mayostofnunarinnar i
Rochester, Minnesota í
Bandaríkjunum.
Key dvaldist hér i siöustu viku á
vegum islenzku læknafélaganna
og flutti fyrirlestur um læknis-
fræöibókasöfn og hlutverk þeirra.
Einnig sýndi hann skuggamyndir
frá læknisfræöibókasafninu viö
Mayosjúkrahúsiö, en þaö safn er
taliö mjög til fyrirmyndar á þessu
sviöi.
Moyosjúkrahúsiö er viökunn
stofnun og margir Islendingar
hafa fariö þangaö til þess aö
gangast undir vandsamar aö-
geröir. Einnig hafa margir is-
lenzkir læknar stundaö þar fram-
haldsnám. Þar starfa 500 læknar
og visindamenn, og auk þess eru
700 læknar þar viö nám ár hvert.
A þriöja hundraö þúsund
sjúklingar koma til Rochester ár-
lega til rannsóknar og meöferöar.
Islenzkir bókasafnsfræöingar
og bókaveröir hafa starfaö og
numiö viö bókasöfn Mayosjúkra-
hússins,m.a. KristinPétursdóttir
yfirmaöur bókasafns Borgar-
sjúkrahússins.
Áriö 1970 sendi Mayostofnunin
hingaö mikla gjöf bóka og tima-
rita sem skyldi ganga til
uppbyggingar miösafns i læknis-
fræöi og skyldum greinum. Gjöf
þessi var virt á 11-15 þúsund
dollara. Stofnunin hefur heitiö
áframhaldandi stuöningi viö is-
lenzka læknisfræöisafnþjónustu.
Þar til miösafn I læknisfræöum
ris veröa bækur þessar á söfnum
Borgarsjúkrahúss og Lans-
spitala. Aö sögn Jacks D. Key vóg
bókagjöfin 7.-8.000 pund, en þar á
meöal voru ýmis rit, sem Kristin
Pétursdóttir valdi úr þeim efniviö
sem safniö átti i fleiri eintökum
en einu.
170.000 bindi
— Þaö eru mörg bókasöfn viö
Mayosjúkrahúsiö, sagöi Key,
þegar viö spuröum hann um starf
hans, — aöalbókasafniö hefur aö
geyma 170.000 bindi, þá eru
deildabókasöfn og tvö bókasöfn
fyrir sjúkling, annaö á
Meþódistasjúkrahúsinu, sem
hefur 600 sjúkrarúm og hitt á St.
Mary’s húsinu sjúkrahúsinu, þar
sem eru 1000 sjúkrarúm. A
Mayosjúkrahúsinu sjálfu eru
geröar aögerir á sjúklingum og
þar fá þeir læknismeöferö, en
liggja á ööru hvoru áöurnefndra
sjúkrahúsa, annaö er i næsta húsi
er. hitt skammt undan.
— Viö veitum læknum sjúkra-
hússins og Minnesotarikis yfir-
leitt ýmiss konar þjónustu, sagöi
Key. M.a. önnumst viö þýðingar á
ritum, sem þeir þarfnast, og viö
erum i beinu fjarskiptasambandi
við læknisfræðibókasafn rikisins,
ef þeir þurfa á efnivið þaöan aö
halda.
I safninu eru um 6.000 bindi af
sjaldgæfum bókum, sem bera
sögu læknisfræöinnar vitni. Þar
er frumútgáfa af verki Vasaliusa
frá 1543 og bók Harveys um
hringrás blóðsins frá 1653. Af
sjaldgæfum bókum öðrum sem
Moyosjúkrahúsiö á, má nefna
fyrstu útgafu Encyclopedia
Britannica, sem gefin var út 1771
og fuglabók Audobons, en vatns-
litamyndir hans af fuglum njóta
vinsælda i Bandarikjunum og
eftirprentanir á þeim eru á ööru
hverju heimili.
Ýmis hjálpartæki
Á bókasöfnum sjúklinganna eru
14.000 bindi bóka. Starfsmenn
bókasafnanna, sem eru 40, skipu-
leggja ýmis fræöslunámskeið og
s k e m m t i d a g s k r á r fyrir
sjúklingana. Líf sjúklinga er
fremur dauflegtog viö reynum aö
hjálpa þeim til að hjálpa sér
sjálfir og til aö hafa ofan af fyrir
sér.
Mikilvægasti þátturinn i þessu
starfi er sennilega námskeiö I
heilsu og læknisfræöi fyrir
sjúklingana (Patient Helath Edu-
cation Program), en þar eru þeir
fræddir um sjúkdóma þá sem þeir
þjást af, og hvernig þeir eigi aö
haga lifnaöarháttum sfnum svo
vel sé.
Sjúkrahúsið á ýmiss konar
hjálpartæki fyrir þá sjúklinga,
sem eiga erfitt meö lestur af
völdum slysa eöa sjúkdóma. Þar
má nefna rafmagnsflettara, sem
eru þannig útbúnir aö sjúkling-
urinn getur hagnýtt hann meö aö-
stoö tungunnar einnar, les-
grindur, útvarp fyrir fólk sem
ekki getur lesiö.
Þá eru einnig hjálpartæki eins
og prismagleraugu svo aö
sjúklingar geti horft á sjónvarp
þótt þeir séu rúmfastir og veröi
aö liggja út af.
Engum vísað á bug
— Hver rekur Mayosjúkrahús-
ið?
— Þaö er einkafyrirtæki, sem
ekki er rekiö til aö gefa af sér
hagnað. Lyndon B. Johnson
heitinn forseti átti sæti í stjórn
þess og nú hefur kona I fyrsta
sinn verið valin I stjórnina til aö
taka viö sæti hans.
Engum sjúklingi, sem leitar á
Mayosjúkrahúsiö er visaö burt,
þótt hann geti ekki greitt fyrir
læknisaögerö eöa sjúkrahússvist.
Efnaöir sjúklingar greiöa hins
vegar oft meira en sett er upp. Sé
sjúklingur kominn til Rochester
og leiti til lækna Mayosjúkra-
hússins, er honum ekki visaö á
bug sé þaö i þeirra valdi aö veita
honum einhverja úrlausn.
Hópmeðferð
— Eru læknar sjúkrahússins sér-
staklega þekktir fyrir einhverja
ákveöna grein?
— Þar starfa færustu sér-
fræðingar I öllum greinum, en
kannski er sjúkrahúsiö þekktasta
fyrir skuröaögeröir, sem þar eru
geröar.
Aherzla er lögö á hópstarf og
hópmeöferösérfræðinga iýmsum
greinum. Sú venja á rætur aö
rekja til stofnendanna,
Mayobræöranna, sem byrjuöu
starfsemi sina fyrir aldamót.
Formlega var sjúkrahúsiö slöan
stofnaö 1907. Þaö er ótrúlegt hve
góöur árangur hefur náöst meö
þessum vinnuaöferöum og hve
mjög sjúkrahúsið hefur vaxiö.
Þangaö hafa laöazt mjög góöir
læknar hvaöanæva aö úr
heiminum.
Og þaö er auöfundiö aö
Mayosjúkrahúsiö dregur fleiri til
sin. Jack D. Key er þangaö
kominn úr sólrlkum átthögum
sinum i Nýja Mexikó syöst I
Bandarikjunum, þrátt fyrir
vetrarhörkur og hvirfilvinda
Minnesotarikis.
— Þaö er mjög gott aö vinna á
Mayosjúkrahúsinu, segir hann.
Og þaö er ekkert starf, sem ég
mundi heldur kjósa en bókasafns-
fræðin, — hún er bæöi skemmti-
leg, fræöandi og kröfuhörö.
-SJ.
* '
r _ -
í Rochester, Minnesota
Bókasafnsfræði
heillandi
Jack D. Key yfirmaöur bókasafns Mayosjúkrahússins I Bandarikjunum og starfssystir hans af Borgarsjúkrahúsinu í Fossvogi Kristin
Pétursdóttir. Tfmamynd Gunnar.
Hrísgrjón og heimsveldisstefna
FYRIR fáeinum vikum var
frumsýnd í Frakklandi
kvikmyndin „State of
Siege" (lausl. þýtt: ,,Ríki,
þar sem stöðugt uppreisn-
arástand ríkir"), en leik-
stjóri hennar og aðalfrum-
kvöðull er hinn grískfæddi
Constantin Gavras, sem er
talinn einn hugsjónaríkasti
kvikmyndaleikstióri, sem
nú er uppi. Hlaut myndin
mjög góðar viðtökur í
Frakklandi.
Eftir aö Gavras haföi sýnt
skipulegt óréttlæti I myndunum
,,Z” (var sýnd hér fyrir fáum
árum) og ,,L’Aveu”var mönnum
ljóst, aö hann hlyti fyrr eöa siöar
aö beina sjónum sinum aö Suöur-
Ameriku. Og nú hefur hann sem
sé látið veröa af þvi. „State of
Siege” segir frá ráni og siöar
moröi á bandariskum lögreglu-
ráögjafa I Uruguay, séö frá
sjónarmiöi skæruliöaflokksins
Tupamaros.” Aö sögn leyna sér
ekki fyrirmyndir atburða og per-
sóna i myndinni. Constantin
Gavras eöa Costa-Gavras, eins og
hann er almennt kallaöur, hefur
sjálfur sagt frá þvi, hversu
heillaöur hann var af sögunni um
Dan Mitrione, AID-embættis-
manninum (AID / Agency for
International Development /
Alþjóðlega þróunarmálastofnun-
in), sem myrtur var af
Tupamaros áriö 1970. ,,Ég ákvaö
aö segja söguna á filmu”, segir
Costa-Gavras.
I myndinni heitir Kaninn, sem
rændur er, Philip Santore, en
enum blöðum er um þaö aö fletta,
aö hann er Dan Mitrione. Og
„State of Siege” er tilraun til
þess aö sanna, aö rán hans hafi
ekki aðeins veriö óhjákvæmilegt,
heldur hreint réttlætanlegt i öll-
um skilningi. Saga San-
tore/Mitrione hefst á dögum
kalda striðsins, þar sem hann er
aðeins óbreyttur hermaður. Eitt
aöalmarkmiö Gavras er aö sýna
fram á heimsveldisstefnu og al-
heimsáhrif Bandarikjanna. Kald-
hæðnislegt er þaö, aö bandarfskur
kvikmyndaframleiðandi, Donald
S. Rugoff, fjármagnar myndina.
Leikur stór vafi á þvi, að banda-
riskt fé hafi nokkru sinni verið
lagt i mynd, sem flutt hefur eins
kalda og sterka ádeilu á Banda-
rikin.
Yves Montand leikur hlutverk
Santore/Mitrione, og gerir þaö aö
sögn mjög vel og af rikri tilfinn-
ingu. Mikill hluti myndarinnar
gengur út á samtal milli San-
tore/Mitrione og grimuklædds
spyrjanda. Inn á milli er svo
brugðiö viöeigandi atriöum.
Spyrjandinn tekst smám saman
aö fá út fjóra, sem sé þá mynd,
sem sýnir AID-liösforingjann
fangaöa sem sérstakan „tækni-
legan ráðgjafa”, sérfræðing i
yfirheyrslum, misþyrmingum og
hvers kyns óþokkabrögöum.
Leikstjórinn, Costa-Gavras,
foröast alla afbökun. Hann sýnir
Santore/Mitrione sem eiginmann
aðlaðandi konu og fööur sjö
barna, sem hann ann mjög. Hann
lætur aldrei bilbug á sér finna,
meöan á yfirheyrslunni stendur,
enda þótt hann sé þjáöur vegna
skotsárs á brjóstinu, sem hann
hlaut, er honum var rænt. Þaö
veröur mikil spenna og þungi i
myndinni, þegar yfirheyrslan er
komin á lokastig og Santore/-
Mitrione vega og meta likurnar,
köldu blóöi, á þvi, hvort honum
takist aö lifa af skotsáriö og póli-
tisku föngunum veröi hleypt út
(krafa Tupamaros). Og aldrei
hvarlar að S/M, aö nokkuð sé at-
hugavert viö starf hans, nema
siður væri. Gavras lætur hann
hafa sama hugarfar og spánskur
rannsóknardómari, sem hafi að
markmiöi: drepa kommúnista og
byltingarsinna, — sjálfra þeirra
vegna.
Að likindum mun „State oí
Siege” veröa mjög fagnaö hvar-
vetna, þar sem litið er efalaust á
Bandarikin sem heimsveldisrikiö
nr. 1. Costa-Gavras lýsti þvi sjálf-
ur yfir, aö myndin væri gerö sam-
kvæmt heimildum, en bandarisk-
um blaöamanni, sem séö hefur
myndina, þykir taumur
Tupamaros dreginn um of i henni.
Gefin hefur verið út bók um
myndina og i henni er m.a. viðtal
viö Costa-Gavras. Þar segir hann
um tilgang myndarinnar — „Viö
vildum gera mynd, sem heföi þau
áhrif á skoðanir fólks, að það liti
aldrei framar á bandarisk sendi-
ráö sem rétt og slétt sendiráð,
heldur njósnamiðstöðvar i viö-
komandi landi, stjórnmálalegar
stjórnstöðvar, sem sifellt ynnu að
þvi aö ota sinum tota.” Handrits-
höfundurinn, Franco Solinas,
viðurkennir þó, aö ekki séu allir
AID-menn i þjónustu CIA (banda-
risku leyniþjónustunnar). En
AID, sem Mitrione starfaði fyrir,
rekur einnig IPA eöa Alþjóðlegu
lögreglustofnunina, sem Gavras
segir að starfi eingöngu viö aö
þjálfa menn til að vinna gegn
uppreisnum (þaö riður á miklu
viöa I S-Ameriku) og þjálfa upp
auðsveipa, bandariska njósnara.
„Það liggur þannig I hlutarins
eðli,” segir Gavras, „aö hin svo-
kallaða menningar- og fjárhags-
aðstoð Bandarikjanna er ekkert
annaö en liöur i viöbjóöslegri eig-
inhagsmunastarfsemi.”
Þannig voru orö Gavrasar.
Enginn dómur veröur lagöur á
þau hér, en hitt er alkunna, að
sendiráö liggja mjög oft undir
grun um mjög svo vafasama
starfsemi. Og mun þeirri starf-
semi ekki á einn veg variö. Til
þessa hafa sendiráð Rússa ekki
siöur veriö I sviösljósinu I hvaö
þetta snertir, og er þar skemmst
aö minnast hneykslisins i sam-
bandi viö sendiráö þeirra I Lond-
on. Og vart sitja hinir rússnesku
sendiráðasmenn I S-Ameriku ein-
göngu aö þvi aö fita vegabréf, —
eftir sólarmerkjum síöustu ára aö
dæma.
Vafasamt er, aö nokkurt nú-
tima þjóðfélag sé eins sjálfgagn-
rýnið og hiö bandarfska i dag.
Margt lætur fólk þar bjóða sér, en
sifellt er meira um, aö risiö sé
upp til andsvara. Mynd Gavras
ku vera, eins og þegar er komiö
fram hér, mjög I svart/hvitu, ef
svo má að oröi komast. Efa
margir, sem myndina hafa séö,
að jafnvel „hörðustu naglarnir”,
hinir gagnrýnustu I Bandaríkjun-
um, sætti sig viö hana. Og svo
gæti farið, ef myndin kemur fyrir
augu „réttra” aöila, aö hris-
grjónagjafir, heilbrigöispró-
grömm og allar aörar hugsjónir
(?) AID fari veg allrar veraldar.
En hvað gengur Gavras til?
Starfar hann ef til vill á einhvers
vegum, eöa er hann i einlægni aö
sýna sfna skoöun á filmu, þaö,
sem hans glyrnur eygja úti viö
sjóndeildarhring eöa i seilingar-
fjarlægö. Um þaö veröur ekki
sagt.
Aö lokum: Myndin er i litum, og
bæöi þeir og klippingin þykja frá-
bærir. Tekin i Chile (yfir regn-
timann). Og svo allt komi nú
greinilega fram: Leikstjóri/Con-
stantin (Costa-)Gavras, aöalhlut-
verk/Yves Montand, handrit/-
Franco Solinas, framleiöandi/-
Donald S. Rugoff.
Margir hér á landi sáu grfsku
„zetuna” hans Gavras og þótti
mikiö um, og þá er spurningin,
hvenær fáum við aö að sjá þá
suöuramerlsku.
—Stp (tók saman)
SYKURÁT VELDUR
SJÚKDÓMUM
ÍSLENDINGAR eru einar mestu sykurætur i
heimi. Okkur er þvi réttast að gefa gaum
niðurstöðum tilrauna israelsks visindamanns,
en hann hefur fyrstur manna sannað að mikil
sykurneyzla getur kallað fram sykursýki — ef
viðkomandi hefur meðfædda veikleika gagn-
vart sjúkdómnum. Hann fullyrðir ennfremur
að sykurneyzla valdi hjartasjúkdómum, æða-
kölkun og öðrum kvillum.
Útflytjendur
frá Yemen
Vfsindamaöur þessi er
prófessor Aharon M. Cohen við
Hadassah Medical Research
Centre I Jerúsalem. Hann hóf til-
raunir sinar fyrir 13 árum siðan,
og siöustu 10 árin hefur hann
sjálfur ekki smakkað sykur. —
Sykurneyzla er aðeins vani, segir
hann. Það er ekki verra aö hætta
að boröa sykur en aö hætta aö
reykja eða neyta salts. Bedúínar
nota aldrei sykur.
Ef ég léti sykur í teið mitt núna
gæti ég ekki drukkið það.
Prófessor Cohen byrjaði rann-
sóknir sinar, þegar hann upp-
götvaði að innflytjendur frá
Yemen fengu oft sýkursýki,
þegar þeir voru búnir að vera
nokkur ár i Israel. En meðal 5000
Yemenbúa, sem voru nýkomnir
til Israel, voru aðeins þrjú dæmi
um sykursýki.
Eins var um innflytjendur frá
Kurdistan. Af þúsund manns,
sem nýlega voru komnir þaðan,
var ekki einn einasti sykursjúkur.
Báöir þessir þjóöflokkar nota
nánast engan sykur i mat, en
Israelsmenn neyta hins vegar um
90 gramma á dag á ibúa.
Rotturnar
Einnig kom í ljós aö æöakölkun
og hjartasjúkdómar voru nær
óþekktir hjá þessum kynflokkum.
En því lengur sem þeir dvöldust i
tsrael, þvf fleiri tilfella æöa-
kölkunar og hjartameina varö
vart meöal þeirra.
Siöan hóf Cohen prófessor
rannsóknir á rottum. Hann gaf
rottuhópi sykurauðuga fæöu.
Þáiét hann það karldýr og þaö
kvendýr, sem sýndu mesta
truflun á sykurvinnslu likamans,
æxlast saman. Þannig fékk hann
stofn, þar sem þessi truflun var
meðfæddur eiginleikur. Einnig ól
Cohen upp annan stofn, sem lifði
á sykurlausri fæöu eins og
Yemenbúar.
Hverjum stofni var skipt I tvo
hópa. Annar fékk fæöu meö sykri,
hinn ekki. titkoman var greini-
leg: Hópurinn, sem liföi á
„vestrænni” fæöu og fékk áfram
sykur, sýndi áfram truflanir á
sykurvinnslunni, en ekki dýrin,
sem liföu á sykurlausri fæöu.
„Yemen stofninum” var einnig
skipt I tvo hópa. Hjá hvorugum
hópnum varð vart sykursýki.
Prófessor Cohen segir, aö hér
hafi i fyrsta sinn með tilraunum
veriö færöar sönnur á aö sykur-
sýki kemur fram við samspil
meðfæddra og ytra áhrifa. Ef
maður hefur meðfæddan
veikleika gagnvart
sjúkdóminum, fær maður hann
óhjákvæmiiega viö viss skilyröi.
Israleski vísindamaðurinn
skýröi frá rannsóknum sinum og
tilraunum á visindaráöstefnu I
Wiesbaden I Þýzkalandi. Þar
voru samankomnir sérfræðingur
i sykursýki og æöakölkun
hvaðanæva aö úr heiminum.
Vegna niðurstaðna Cohens
prófessor ráöa þeir fólki aö hætta
sykuráti.
Cohen prófessor meö
tilraunarotturnar.