Tíminn - 24.03.1974, Blaðsíða 14

14
WflMÍT
TÍMINN
Sunnudagur 24. marz 1974.
nn og málefni
Áhyggjur
góðæranna
Ræða Hjördísar
Fyrir nokkru var flutt á Alþingi
ræöa, sem vakti óvenjulega at-
hygli. Þaö var 27. febrúar sem
Hjördis Hjörleifsdóttir, varaþing-
maöur Hannibals Valdimarsson-
ar, kvaddi sér hljóös utan
dagskrár og létti á hjarta sinu.
Kafli úr ræöu hennar var fluttur
strax i fréttatima útvarpsins um
kvöldið. Hann var endurtekinn i
þingfréttatima, og enn var hann
fluttur i þingsjá vikunnar ásamt
viðtali viö ræöumanninn.
Siöan hefur kafli úr ræðunni
verið birtur i Þjóðviljanum, en
ræðan öll i Þjóðmálum og i
Alþýðublaðinu, sem auk þess birti
viðtal við þingmanninn.
Þetta er heldur óvenjulegt, og
þvi er nokkur ástæða til að
hugleiða, hvað það einkum er við
þessa ræðu, sem vakið hefur slika
athygli.
Ádeila á þingið
Ræða þessi er i tveimur höfuð-
köflum. Fyrri kaflinn er almenn
ádeila á þingið fyrir það, að þar
séu fluttar ómerkilegar ræður.
Tilefni þess eru sérstaklega
umræður, sem fram fóru utan
dagskrár 18. og 19. febrúar, eink-
um i tilefni af ræðu Magnúsar
Kjartanssonar á fundi Norður-
landaráðs.
Nú er það mála sannast, að
mörgum þóttu þær umræður litt
merkilegar, þó að hæpið sé að
segja, að þær hafi algjörlega
verið „meiningarlaus vaðall”.
Hins vegar er á það að lita, að það
var næsta litill hluti þingmanna,
sem átti þátt i þvi málæði. Það
má eflaust hafa það fyrir satt, að
miklum meirihluta þingmanna
hafi verið leiðindi og raun að
ýmsu þvi, sem þar var sagt. En
hvað gat sá meirihluti gert? Gat
hann þaggað niður i hinum
málglöðu mönnum?
Eru þá allir
sekir?
Það er býsna fljótfærnisle’gt að
sneypa þingið i heild fyrir
umræður utan dagskrár 2 eða 3
daga. Forsetar reyndu að gæta
þingskapa svo að ræðumenn tak-
mörkuðu tima sinn. Fáir munu að
athuguðu máli telja rétt að meina
þingmönnum fortakslaust að takg...
tii máís utan dagskrár. Enda þótt
þingmenn þyki stundum nota
þann rétt óheppilega, væri
áreiðanlega misráðið að svipta
menn honum. Það er gott og
blessað að góðum mönnum
gremjist, þegar tima Alþingis er
sóað i fáfengilegt mas, svo sem
vissulega hefur við borið. En
hvað hefur sá þingmeirihluti, sem
ekki tekur þátt i sliku, til saka
unnið?
Tómlæti
um þjóðarböl
Annar kafli ræðu Hjördisar var
svo um það tómlæti, sem henni
þykir einkenna þingið i sambandi
við áfengismál. Þar vék hún að
nokkrum atriðum úr ástandi
áfengismálanna hér á landi og las
meðal annars stutta fréttagrein
úr Timanum til sönnunar þvi, hve
skelfileg þau mál eru. Jafnframt
minnti hún á það, sem dæmi um
tómlæti Alþingis, að tillaga um
opinberar vinveitingar fær ekki
þinglega afgreiðslu. Sá hluti ræð-
unnar var allur málefnalegur. Og
það er vissulega engan veginn
undarlegt, að þeim, sem situr
nokkra daga á þingi, hefur til-
finningu fyrir mikilvægi ýmissa
þjóðmála, sem vissulega eru til
meðferðar i þinginu á einn eða
annan hátt, en situr svo dag eftir
dag undir umræðum, sem
bókstaflega enga þýðingu hafa
fyrir afgreiðslu mála, verði heitt i
hamsi. Orð Hjördisar um að það
sé til nokkurs ætlazt af þingmönn-
um, eru vissulega rétt.
Evrópuráðið
bregður blundi
En i sambandi við áfengismál
er vert að gefa gaum að þvi, að
nú virðast vera i lofti erlendis
nokkur veðrabrigði I þeim efnum.
Norska blaðið Folket segir á
þessa leið i yfirlitsgrein um
áramótin: ,,A alþjóðavettvangi
var árið 1973 merkisár i sögu
áfengismálanna. Þjóðirnar eru
að opna augun i þeim efnum.
Skýrslur um rannsóknir viða um
lönd opna augu stjórnmálamanna
og annarra ábyrgra manna fyrir
þeim ósköpum og feiknum sem
áfengi og önnur eiturlyf valda.
Útbreiðsla hinna nýrri fikniefna
hefur viða stöðvazt síðustu árin,
en áfengisbölið vex geigvænlega.
Afengisneyzla er i mörgum lönd-
um þriðja algengasta dánarorsök
og veldur svo miklu álagi á
sjúkrahúsin, að ekki verður við
ráðið. Þvi er það, að
heilbrigðismálaráðherra Frakk
lands leggur til, að allar áfengis-
veitingar verði bannaðar fyrir
klukkan 10 að morgni. Og
Evrópuráðið horfist i augu við
ástandið, þegar það samþykkir
með tveimur þriðju atkvæða
tilmæli til allra þjóða innan sinna
vébanda að banna eða a.m.k.
takmarka mjög áfengisáróður og
auglýsingar, leggja þunga skatta
á áfengisgróða, hafa strangar
reglur um ölvun við akstur,
styrkja bindindisstarfsemi af
opinberu fé, reyna að bjarga
þeim, sem i hættu eru vegna
ofdrykkju og annarrar eiturlyfja-
neyzlu.
Þetta höfum við
alltaf sagt
Allt þetta þekkja bindindismen
vel, þvi það er það, sem þeir
hafa barizt fyrir alía tið. En þetta
eru mikil tiðindi, þvi að þetta sker
úr um það, að nú er það að verða
viðurkennt i samþjóðlegum stofn-
unum á stjórnmálasviðinu eins og
Evrópuráðinu, að áfengisbölið i
öllum löndum og á öllum timum
stendur I föstu hlutfalli við
heildarneyzlu áfengis og öfugu
hlutfalli við almenna bindindis-
semi.”
Þetta eru vissulega mikil
tiðindi og hljóta að vera öllum
bindindissinnuðum mönnum
gleðifréttir. Það er lika i sam-
ræmi við þetta, að i æskulýðssam
tökum sumra stjórnmálaflokka á
Norðurlöndum er nú vaknaður
áhugi á bindindismálum. Dæmi
þess eru a.m.k. bæði i Noregi og
Finnlandi.
Úr þeim hluta ræðu Hjördisar,
sem var málefnalega rökstudd
þjóðmálaumræða, var hvergi
birt, nema þar sem ræðan kom
öll.
Áhyggjur við
reisnarstjórnar
Fyrir tiu árum var á íslandi,
rikisstjórn, sem kenndi sig við
viðreisn. Þá var mikið talað um
þann vanda, sem framundan
væri, að sjá vaxandi þjóð fyrir
verkefni. Þetta var ríkisstjórn,
sem vildi vera framsýn og hugsa
fyrir morgundeginum, eins og
allar ábyrgar stjórnir gera.
Þetta var rikisstjórn, sem hafði
ekki mikla trú á fornum atvinnu-
vegum islenzkum. Að visu töldu
sumir ráðherrarnir, að land-
búnaðurinn gæti haldizt nokkurn-
veginn i horfi hvað mannfjölda
snerti, þó að sú skoðun væri líka
áberandi innan þeirrar rikis-
stjórnar að mikil þjóðarnauðsyn
væri að bændum fækkaði
verulega. Ekki var talið að fisk-
veiðarnar gætu tekið við fleira
fólki og fiskiðnaðurinn ekki nema
i smáum stil. Hér var talið að
þyrfti að kom stóriðja. En þar
sem hún byggist jafnan mjög á
fjármagni, en íslendingar lágu
ekki með ónotað fjármagn, varð
að leita á náðir erlendra auðjöfra
i þeim sökum.
Þeir héldu að
vatnsorkan yrði
einskis virði
A þessum árum var haldið
fram, að það væri hver siðastur
að gera sér eitthvert verðmæti úr
virkjanlegum fallvötnum og raf-
orku. Þvi iægi lifið á að ná
samningum við erlent auðvald
um að þiggja islenzka raforku og
borga eitthvað fyrir, og var talið
hagkvæmt að gera slika
samninga, þó að söluverð raf-
magnsins næði ekki kostnaðar-
verði. Innlenda neyzlan þyrfti þá
ekki að bera allan virkjunar-
kostnaðinn, og mætti vel við una
að greiða miklu hærra orkuverð
en hinir erlendu bjargvættir.
Eitthvað yrðu að gera fyrir þá,
sem að þeir vildu lita hingað i náð
sinni.
Svona var hugsað á Islandi
fyrir örfáum árum. 1 samræmi
við þetta var stjórnað þá. Það
þarf svo sem ekki að fara 10 ár
aftur i timann. Það eru enn ekki
full 3 ár siðan horfið var frá slik-
um stjórnarháttum.
Mönnum er enn i fersku minni
gleði stjórnendanna yfir samning
unum um álbræðsluna I Straums-
vik. Þeir voru stoltir af þvi að
hafa tekizt að gera þá samninga
um raforkusölu. Og suma
dreymdi um 20 slikar verksmiðj-
ur fyrir aldamót.
Breytt viðhorf
Nú eru aðrir timar. Nú er þjóð-
in byrjuð að feta sig af svokölluðu
nýlendustigi, en það einkennist af
þvi, að útflutningurinn er mest
megnis óunnið og litt unnið
hráefni. Nú vex það hröðum
skrefum að islenzkar vörur eru
fluttar út fullunnar og er þó, sem
vænta má., aðeins á byrjunar-
stigi. nú vantar viða fólk til að
vinna við innlenda framleiðslu,
vinnslu hinna fornu islenzku hrá-
efna áður en þau eru flutt á mark-
að. Nú er stefnt að þvi, að
endurbæta fiskihafnir landsins,
svo það hætti að endurtaka sig að
innan þeirra verði mörg hundruð
milljóna tjón á fiskiskipum i einu
ofviðri. Nú er unnið að þvi að
endurbæta fiskvinnslustöðvarnar
svo að þær verði samboðnar þvi,
sem er hlutverk frjálsrar þjóðar,
að skila fyrsta flokks
nauðsynjavörum. Og fiski-
skipaflotinn er endurnýjaður, svo
að viða dugar nú um það hálfur
mannafli móts við það, sem áður
var til samskonar veiða.
t
Þjóð, sem trúir
á land sitt
Þetta eru dæmi um það, sem er
að gerast á landinu. Þessu fylgir
annað viðhorf en áður gilti hjá
stjórnarvöldunum. Nú trúir þjóð-
in þvi, að hún geti lifað góðu lifi á
eigin framleiðslu, á landi sinu og
fiskimiðum þess, og vinnslu þess,
sem þaðan fæst. Nú trúa menn
þvi, að islenzkar orkulindir eru
enn i fullu gildi og munu verða um
fyrirsjáanlega framtið. Og þjóðin
er ákveðin i þvi að nýta þessi
auðæfi til eigin þarfa. Nú hefur
hún opin augu fyrir þvi, að það
eru svo geysimörg verkefni, sem
biða islenzkra handa i sambandi
við vinnslu þess, sem landið og
fiskimið þess gefur af sér.
Nú er þvi ekki lengur trúað, að
undirstaða mannlifs á Islandi
hljóti og eigi að vera erlent
auðvald, mengunarstóriðja og
landleiga með einum eða öðrum
hætti undir herstöðvar og vig-
vélar framandi stórveldis. Nú
vilja Islendingar vinna fyrir sér
sjálfir við innlenda framleiðslu i
hreinu og frjálsu landi.
Þannig vill þjóðin mæta fram-
tið sinni.
En framkvæmdir kosta
peninga. Og peningar til stór-
framkvæmd á íslandi fást ekki
nema gegnum rikissjóðinn. Þess
vegna verður ekki haldið fram
sem horfir nema með mikilli
skattheimtu.
Verðbólgu-
samningur
Nýlega er búið að ganga frá
viðtækum kjarasamningum við
launþegasamtökin, þó að lengst-
um séu eftir einhverjir smáhóp-
ar, sem eru frjálsir að þvi að hóta
verkfalli og nota sér rétt sinn.
Mönnum létti, þegar hinir
almennu samningar náðust án
þess að viðtækt verkfall stæði
nema eina helgi. Þó er talið að
það hafi kostað þjóðarbúið nálægt
500 milljónum króna. Stéttar-
félögin sömdu um verulegar
launahækkanir. Og þau tryggðu
sér það, að óbreytt visitala sæi
um sjálfvirkar hækkanir i krónu-
tölu framvegis, að öðru leyti en
þvi, að tóbak og áfengi var tekið
út úr visitölugrundvellinum.
Þessir kjarasamningar eru
miklir verðbólgusamningar.
Sumir hafa talað eins og þeir
væru undrandi yfir ýmsum þeim
verðhækkunum, sem siðan hafa
gengið yfir. Það er þó ekki annað
en barnaskapur. Þetta er það sem
um var beðið og um var samið.
Og það er von á meira I
framtiðini. Sllkir eru þeir
kjarasamningar.
Varnarsigur
ríkisstjórnarinnar
Þrátt fyrir allt má þó segja, að
rikisstjórnin hafi unnið nokkurn
varnarsigur i þessari baráttu.
Stjórnarandstaðan barðist fyrir
enn óskaplegri verðbólgu-
samningum. Morgunblaðið
kallaði launasamninga opinberra
starfsmanna kjaraskerðingar-
samninga. Þeim Morgun-
blaðsmönnum þykir þvi nú, sem
alltof litið rikisfé eyðist i
launagreiðslur. Og i samræmi við
þetta brigzluðu stjórnarand-
stöðublöðin ýmsum fulltrúum
annarra launamannahópa um
linku i kröfugerð um kauphækk-
anir. Stjórnarandstaðan barðist
þannig fyrir stórum ferlegri
verðbólgusamningum en raun er
á orðin. Það, sem nú gengur yfir
er að þvi leyti lágmark þess, sem
þótti koma til greina.
Einkenni
verðbólgu
Það þarf ekki að lýsa neikvæð-
um áhrifum verðbólgu: Þau eru
býsna mörg og hér skal nefna
nokkur:
Stöðugur rekstursfjárskortur,
þar sem alltaf þarf miklu meiri
peninga til að gera sama hlut eða
liggja i ð sömu birgðir.
Ofboð framkvæmdum, þvi að
menn flýta sér að gera strax, þó
að hagkvæmt væri að biða.
Almennt kaupaæði, svo að
menn þurfi ekki að liggja með
peninga, sem eru i bráðri hættu af
verðrýrnun.
Þessu öllu fylgir mikil eyðsla og
þar af leiðandi þurrð á sparifé og
varanleg lánsfjárkreppa.
Samhliða þessu er það ranglæti
að menn greiða ýmsar lifsþarfir á
mjög mismunandi verði og er þar
nóg að nefna húsaskjólið.
Ekki sæm.ir að gleyma þvi,að
skefjalaus verðbólga jafngildir
eignaupptöku, ef ráðdeildarsamir
menn og sparneytnir hafa átt eitt-
hvert sparifé.
Þessi dæmi, sem hér hafa verið
nefnd, ættu að duga til að minna á
það, að verðbólguástand gerir
efnahagsmálin að vissu leyti
óviðráðanleg.
Hvað getur þing
og stjórn?
Það er talað um þenslu, eins og
jafnan þegar árferði er gott,
atvinnulíf i blóma og fjárráð
almennings mikil. Sumir vilja
mæta þvi með þvi að rikið dragi
úr framkvæmdum sinum. Víst
eru takmörk fyrir þvi hvað rikið
getur látið gera i einu, og þar er
alltof margt sem biður og verður
að biða. Ef einstaklingar, fyrir-
tæki og stofnanir eiga að vera
frjáls að þvi að gera hvað sem
hugur stendur til, hafa stjórnar-
völdin ekki I hendi sér, að hægja
neins staðar á nema I fram-
kvæmdum hins opinbera.
Það er ástæðulaust að loka aug-
unum fyrir þvi, að það eru ekki
allir glaðir yfir sliku stjórnarfari.
Sumir nefna það stjórnleysi eða
óstjórn og vilja að þing og stjórn
ráði einhverju um það hvað gerist
i landinu. — H.Kr.