Fréttablaðið - 30.09.2005, Blaðsíða 26

Í síðustu viku birtist heilsíðuaug-
lýsing í Fréttablaðinu frá lands-
samtökum hjartasjúklinga o.fl. í
tilefni af alþjóðlegum hjartadegi
sem haldinn var 25. september.
Þar er barátta gegn offitu sett á
oddinn, eins og svo oft áður þegar
fjallað er um hjartasjúkdóma.
Þessi forvarnaraðferð er afar
undarleg í ljósi þess að offita er
alls ekki einn af helstu áhættu-
þáttum hjarta- og æðasjúkdóma.
Helstu áhættuþættirnir hér á
landi eru reykingar, háþrýstingur,
blóðfitutruflanir og sykursýki.
Samkvæmt rannsóknum Hjarta-
verndar skýra þessir þættir fjög-
ur af hverjum fimm tilfellum
kransæðasjúkdóma. Það væri því
nærri lagi að fjalla nánar um
þessa þætti í stað þess að einblína
á offitu.
Ein sterkustu rökin gegn því að
offita sé mikilvægur áhættuþátt-
ur fyrir hjarta- og æðasjúkdóma
eru að tíðni þessara sjúkdóma
hefur farið mjög lækkandi á sama
tíma og offita hefur aukist. Tíðni
kransæðastíflu lækkaði til dæmis
um heil 44% meðal karla og 36%
meðal kvenna á árunum 1981 til
1994. Hefur þessi þróun breyst
frá því að offita tók að aukast á
níunda og tíunda áratugnum? Nei,
síður en svo. Tíðni kransæðastíflu
hefur haldið áfram að lækka og
voru tilfellin árið 2001 meira en
50% færri en tuttugu árum áður.
Það er varla mögulegt að skýra
samhliða fækkun kransæðasjúk-
dóma og vaxandi tíðni offitu nema
gera ráð fyrir að offita sé í raun
veigalítill áhættuþáttur fyrir
þessa sjúkdóma.
Þess ber að geta að lækkandi
tíðni hjarta- og æðasjúkdóma
hefur meðal annars verið þökkuð
bættu mataræði og aukinni hreyf-
ingu hér á landi. Breytingar á ís-
lensku mataræði síðustu 20 árin
hafa til dæmis leitt til þess að
meðalgildi kólesteróls hefur
lækkað um 12% hjá körlum og um
14% hjá konum. Þetta kemur
sannarlega á óvart miðað við
hvernig rætt er um lifnaðarhætti
þegar talið berst að offitu. Þá er
staðhæft að Íslendingar lifi svo
óheilsusamlegu lífi að búast megi
við holskeflu sjúkdóma innan tíð-
ar sem muni leggja heilbrigðis-
kerfið í kaf. Til dæmis segir í ný-
legri skýrslu Manneldisráðs að of-
neysla og hreyfingarleysi séu
meðal þeirra þátta sem helst ógni
heilsu landsmanna um þessar
mundir. Þessi myrku orð koma á
óvart í ljósi niðurstaðna könnun-
arinnar, sem sýndu nánast alfarið
jákvæðar breytingar á neyslu-
venjum þjóðarinnar, svo sem
aukna vatnsdrykkju, aukna
neyslu ávaxta og grænmetis og
stórminnkaða fituneyslu. Þá hafa
rannsóknir Hjartaverndar sýnt að
hreyfing í frístundum hefur auk-
ist til muna á síðustu þrjátíu
árum.
Það er ekki heillavænlegt að
láta hjá líða að hrósa þegar vel
gengur, ef markmiðið er að halda
áfram á sömu braut. Enn síður er
það vænlegt að slá á fingur þeirra
sem standa sig vel. Íslendingar
eiga skilið viðurkenningu fyrir
frábæran árangur – þeir hafa bætt
mataræði sitt, dregið úr reyking-
um og aukið hreyfingu. Afrakstur-
inn er lækkandi tíðni hjartasjúk-
dóma og vaxandi lífslíkur. En í
stað þess að fá klapp á bakið upp-
skera landsmenn eftir sem áður
stöðugar umvandanir. Ef jákvæð
hegðun er ekki verðlaunuð eru
minni líkur til þess að hún verði
endurtekin. Þetta er nokkuð sem
lýðheilsufrömuðir þessa lands
ættu að taka til athugunar.
Lykillinn að góðri heilsu og
langlífi er heilbrigt líferni. Þetta
höfum við alltaf vitað. Þegar tekið
er tillit til þátta eins og mataræðis
og hreyfingar hefur líkams-
þyngdin ein og sér lítið að segja.
Þessu til stuðnings sýna rann-
sóknir að feitt fólk í góðu formi
lifir lengur en þeir sem eru grann-
ir og lifa kyrrsetulífi. Með tilliti
til þess að fólk hefur mun betri
stjórn á hegðun sinni en holdafari
ætti heilsuefling fremur að bein-
ast að lifnaðarháttum en líkams-
þyngd. Áherslur á kjörþyngd og
offitu draga aðeins athygli frá því
sem mestu máli skiptir – lífsvenj-
um.
Þetta getur haft afdrifaríkar
afleiðingar. Þegar grannur vöxtur
er helsta markmið heilsueflingar
er til að mynda líklegt að fólk
gefist upp á því að bæta lífsvenj-
ur sínar þegar ekki tekst að
grennast til frambúðar. Í ljósi
þess að níu af hverjum tíu megr-
unarkúrum mistakast má gera ráð
fyrir því að þetta verði niðurstað-
an í flestum tilvikum. Enn fremur
hafa endurteknar tilraunir til þess
að grennast í för með sér heilsu-
farslega áhættu. Nýleg ítölsk
rannsókn sýndi sem dæmi of feit-
ar konur sem aldrei höfðu farið í
megrun höfðu eðlilegan blóð-
þrýsting, en blóðþrýstingur
þeirra sem höfðu gert margar til-
raunir til að grennast var of hár.
Þetta ætti að skipta máli þegar
litið er til þess að fyrsta boðorð
læknisfræðinnar er að valda
engum skaða.
Að lokum veitir stöðug áhersla
á offitu grönnu fólki falska örygg-
iskennd. Hversu oft hefur maður
ekki heyrt þá sem eru grannir
lýsa því yfir með stolti að þeir
þurfi aldrei að hreyfa sig eða
hugsa um hvað þeir borða? Þeim
grönnu er kerfisbundið talin trú
um að holdafarið sem slíkt verndi
þá gegn sjúkdómum og ótímabær-
um dauða. Það er þó fjarri sanni,
því jafnvel þótt ýmiss konar
heilsubrestir séu algengari meðal
feitra en grannra eru þeir grönnu
fólki oft hættulegri. Til dæmis
eykur háþrýstingur meðal feitra
dánarlíkur þeirra aðeins örlítið,
en meðal grannra tvöfaldast líkur
á ótímabærum dauða.
Höfuðáhersla á líkamsþyngd
við eflingu heilbrigðis er röng. Það
er tímabært að forvarnir gegn
hjartasjúkdómum og öðrum lífs-
stílskvillum einkennist af stað-
reyndum og vandlega raunprófuð-
um aðferðum í stað siðferðilegs of-
stækis og hræðsluáróðurs. Fólk á
rétt á sannreyndum og fullnægj-
andi upplýsingum um áhrif þyngd-
ar á heilsu, en ekki hálfsannleik og
siðaboðskap í dulbúningi stað-
reynda. Hættum eilífri þráhyggju
um holdarfar og beinum sjónum að
því sem skiptir máli: Heilsu, vel-
ferð og vellíðan. ■
30. september 2005 FÖSTUDAGUR26
Höfu›áhersla á líkamsflyngd
vi› eflingu heilbrig›is er röng.
fia› er tímabært a› forvarnir
gegn hjartasjúkdómum og ö›r-
um lífsstílskvillum einkennist
af sta›reyndum og vandlega
raunprófu›um a›fer›um í sta›
si›fer›ilegs ofstækis og
hræ›sluáró›urs.
Baugsmáli›
Átök milli voldugustu höfðingja Ís-
lendinga hafa skekið samfélagið í
vikunni líkt og uppfærð útgáfa
sturlungaaldar. Áreiti fjölmiðla,
vopnagnýrinn og mannorð Styrmis
ritstjóra efst í valhrauknum.
Nýjasta áhlaupi Baugsmanna mætti
jafna við úrræði sumra baldinna
höfðingja þjóðveldisins sem freist-
uðu að hleypa upp dómum með
dólgshætti og látum á Alþingi svo
dómstólarnir fengju ekki frið til að
dæma í málum þeirra.
Ásakanirnar sem liggja að baki
blaðaskúbbi vikunnar eru ekkert
gamanmál. Er það raunverulega
svo að leiðin að eyrum ákæruvalds-
ins í landinu sé í gegnum valdaklík-
una í kringum ráðherra Sjálfstæðis-
flokksins? Eiga Íslendingar raun-
verulega á hættu að verða ákærðir
að undirlagi stjórnmálamanna? Al-
menningur á heimtingu á svörum
við þessum spurningum. Skiptir þar
engu hver
n i ð u r s t a ð a
Baugsmálsins
verður fyrir
dómi. Nægj-
anlegur vafi
leikur nú
þegar á því að
svarið við
þ e s s u m
spurningum
sé ekki af-
dráttarlaust
nei. Það má ekki horfa hjá því ógn-
arvaldi sem felst í því að geta ákært
menn. Sjá má fjölmörg dæmi úr
sögunni þar sem slíkt vald hefur
verið notað til misgæfulegra verka.
Allt frá galdraofsóknum miðalda til
sýndarréttarhalda Stalíns. Það má
að sjálfsögðu ekki líkja ástandinu
við þær hörmungar. Skylda ríkis-
valdsins gagnvart þegnunum er
samt sú að menn eigi ekki á hættu
að verða ákærðir fyrir engar sakir
eða af annarlegum ástæðum.
Við höfum byggt ríkisvald okkar
á kenningum franska lögspekings-
ins Montesquieu sem á 18. öld setti
fram kenningar um þrískiptingu
ríkisvalds. Samkvæmt kenningum
hans skiptir það ekki máli þótt ein-
um þætti ríkisvaldsins sé misbeitt
því hann verður ávallt tempraður af
öðrum hvorum hinna þáttanna.
Þannig er lítil ástæða til að óttast að
Baugsmenn verði dæmdir að ósekju
þrátt fyrir að svo ólíklega reynist að
framkvæmdarvaldið hafi farið
offari í rannsókn málsins og útgáfu
ákæru. Dómstólarnir eru óháðir,
samkvæmt kenningunni, og dæma
því einungis eftir lögum en ekki
duttlungum ákæruvaldsins eða yfir-
manna þess. Athugist þó með fyrir-
vara um skipunarhátt æðstu dómara
landsins sem ekki verður rakið hér.
Lagasetningarvaldið hefur einnig
úrræði til þess bremsa framkvæmd-
arvaldið af með ákvæðum stjónar-
skrár um Landsdóm og rannsóknar-
nefndir þingsins. Mögulegt er með
þeim verkfærum að ganga úr
skugga um réttmæti framkvæmdar-
valdsathafna á ábyrgð ráðherra og
ákæra þá sjálfa, ef ástæða þykir,
fyrir brot í starfi. Sbr. Tamílamálið í
Danmörku fyrir nokkrum árum.
Þannig á stjórnarskráin svör við
mörgum klassískum deilum sem
komið hafa upp í lýðræðissamfélög-
um um aldir. Nú er bara að sjá hvort
fulltrúar lagasetningarvaldsins á
Alþingi séu vaxnir einu af megin
hlutverki sínu samkvæmt stjórn-
skipun lýðveldisins. Að halda fram-
kvæmdarvaldinu í skefjum með
lýðræðislegu og stjórnarskrár-
bundnu eftirliti. Það er í höndum Al-
þingis að þvo ákæruvaldið af ásök-
unum um óeðlileg vinnubrögð og
brigslum um pólitísk afskipti með
skipun rannsóknarnefndar, rétt eins
og það er í höndum dómstóla að
dæma um sekt eða sakleysi Baugs-
manna.
Höfundur er laganemi og járn-
bindingamaður.
HAUKUR LOGI
KARLSSON
SENDIÐ OKKUR LÍNU
Við hvetjum lesendur til að senda okk-
ur línu og leggja orð í belg um málefni
líðandi stundar. Greinar og bréf skulu
vera stutt og gagnorð. Eingöngu er tek-
ið á móti efni sem sent er frá Skoðana-
síðunni á visir.is. Þar eru nánari leið-
beiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni
birtist í Fréttablaðinu eða Vísi eða í
báðum miðlunum að hluta eða í heild.
Áskilinn er réttur til leiðréttinga og til
að stytta efni.
Hjartaheill á villigötum
SIGRÚN DANÍELSDÓTTIR
SÁLFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
HJARTAVERND