Tíminn - 07.10.1978, Blaðsíða 11

10
Laugardagur 7. október 1978
G-®
tVttva1"
töíes*°r
asott V

frumorkunni i nothæft form,eink-
um eldsneyti, sem hægt er að
flytja á hagkvæman hátt um
langan veg til notenda og jafn-
framt að nota á farartæki.
Það viröist álit flestra sérfræö-
ing aö eitt af brýnustu verkefnum
mannkynsins sé aö koma sér
saman um hvaöa alþjóöaelds-
neyti, eina tegund eöa fleiri, skuli
nota i framtiöinni. Er taliö aö
ákvöröun um þetta verði aö taka
mjög fljótlega.
Vetni — framtíðar-
eldsneyti?
— Hvaöa eldsneyti kemur þá
Þessi geymir tekur 3,7 millj. litra af fljótandi vetni. Hann er á
Canaveral-höföa f Bandarikjunum og er vetniö úr honum notaö á
geimflaugar Bandarikjamanna.
láta jarögas hvarfast viö gufu viö
hátt hitastig: meö þvi aö leiöa
gufu yfir glóandi kol og meö raf-
greiningu á vatni. Fyrstu tvær
aöferöirnar þurfa kol eða jarögas
og veröa þvi vart notaöar um
langa framtiö. Af ofangreindum
aöferöum virðist þvi rafgreining-
in ein vera til frambúöar.
Þá fara fram miklar rannsókn-
ir sem miöa aö þvi aö finna nýjar
leiöir til vetnisframleiöslu. Má
þar nefna aö nota varmaorku
kjarnorkuvera til aö kljúfa vatn
meö efnafræöilegum aöferöum.
Þó er mjög vafasamt aö hægt
veröi að framleiöa vetni ódýrar
en meö rafgreiningu, þar sem
rafmagnið er fengiö úr vatns-
orku.
Vetni framleitt meö raf-
greiningu er nú 70% dýrara en
bensín selt á heimsmarkaðsverði
og er þá miöaö við raforkuverö til
vetnisframleiöslunnar, eins og
þaö mundi veröa frá næstu orku-
verum sem byggð yröu hérlendis.
Þó er talið aö lækka megi fram-
leiösluverðiö verulega á næstu
árum.
— Hvaö meö flutning og
geymslu á vetni?
— Vetni er hægt að geyma eöa
flytja i þrenns konar ástandi:
sem lofttegund, fljótandi eöa i
málmsvampi sem drekkur i sig
vetnið og gefur það siöan frá sér
aftur viö upphitun. Málmsvamp-
ar eru langsamlega heppilegasta
geymslan.ef geyma á vetni á
ákveðnum staö i stórum stil. Þeir
eru öruggir og geta geymt helm-
ingi meira vetni en ef þaö væri á
jafnstórum tanki i fljótandi formi
Hvaö snertir flutninga á landi
þá er talið að vetni veröi flutt svo
— Hvaöa orkulindir kemur til
greina aö nýta er oliu þrýtur?
— Kjarnorka er talin llklegust
til aö veröa meginuppistaöan i
orkubúskap mannkynsins fyrst
eftir aö olia og jarögas fara aö
minnka. Siöar kunna aörar orku-
lindir aö leysa hana af hólmi, t.d.
sólarorka.
Vatnsorka kemur einnig til meö
aö skipa nokkurn sess i orku-
búskap framtiöarinnar, en hún
gæti nú fullnægt 1/6 af núverandi
orkuþörf ef hún væri fullnýtt. Hún
er jafnframt talin vera hag-
kvæmasta leiðin til aö framleiöa
rafmagn um alllanga framtiö. A
vissum svæðum, t.d. á lslandi og i
Afriku, veröur vatnsorka að lik-
indum ein aöaluppistaöan 1 orku-
búskapnum a.m.k. fyrst um sinn.
Aö öllu athuguöu viröist mann-
kyniö eiga næga orku. Vandinn er
ekki orkuskortur heldur aö breyta
helst til greina i framtíöinni?
— Nú þegar hafa farið fram
miklar rannsóknir á hugsanleg-
um eldsneytistegundum. Eigin-
leikar, framleiösla og notkun fjöl-
margra tegunda hafa verið könn-
uö. Samkvæmt þeim upplýsing-
um sem nú eru fyrir hendi viröist
hreint vetni vera heppilegasta
framtiðareldsneytiö þegar litið er
til langs tíma. í sumum tilfellum
kynni aö vera allt eins heppilegt
aö nota tréspiritus, en hann yrði
þá aö mestu leyti geröur úr vetni.
Það sem mælir meö þvi aö nota
vetni er eftirfarandi: Til aö fram-
leiöa vetni er hægt aö nota næst-
um hvaöa orkulind sem er. Eina
nauösynlega hráefniö er vatn, en
af þvi er viöast hvar nóg. Vetni er
hægt aö geyma og flytja á tiltölu-
lega öruggan og hagkvæman
hátt. Til dæmis er talið aö ef flytja
á mikla raforku um langan veg,
500 kílómetra eöa lengra, þá geti
veriö allt eins hagkvæmt að nota
raforkuna fyrst til aö framleiöa
vetni, sem siöan yröi flutt á
áfangastaö þar sem þvi yröi aftur
breytt i raforku. Þá er vetni mjög
hentugt eldsneyti i stóriðju. Bilar,
skip og flugvélar geta gengiö
fyrir þvi og flutt þaö meö sér i
nægilegu magni. öll mengun
samfara olinotkun yröi svo til úr
sögunni ef notað yrði vetni.
— Hvað með framleiðslu á
vetni? Hvaöa aöferöum er þar
einkum beitt?
— Vetni er nú aðallega fram-
leitt á þrennan hátt: Með þvi aö
Þennan bll smlöuðu Daimler-Benz verksmiöjurnar I Vestur-
Þýskalandi. Er hann knúinn vetni sem geymt er I fyrirferöarlitl-
um málmsvampi undir bilnum.
HR — A siðustu árum hefur umræða um orku-
kreppu eða réttara sagt eldsneytiskreppu farið
vaxandi um heim allan. Olían virðist á þrotum og
spurt er hvaða eldsneyti geti komið í staðinn.
Þótt litið hafi borið á þessari umræðu hérlendis
hafa nokkrir islenskir vísindamenn fengist við
þetta vandamál i tengslum við orkumál okkar
Islendinga. Einn þessara manna er Bragi Árna-
son prófessor við verkfræði- og raunvísindadeild
Háskólans. Við hittum hann að máli og lögðum
fyrir hann nokkrar spurningar er lúta að þessu
máli. Fyrst var hann spurður um núverandi
ástand orkulinda i heiminum.
— Meira en 90% þeirrar orku
sem mannkyniö notar nú eru
fengin úr oliu, jarðgasi og kolum.
Þó viröist sem 200 ára timabili
þessara orkulinda sé senn að
ljúka og um næstu aldamót veröa
oliubirgöir heimsins svo til þrotn-
ar. Eftir þaö veröur olia aöeins
fáanleg sem hráefni til iðnaðar.
Svipaöa sögu er aö segja um kol
og jarögas, þau veröa þó aö visu
notuð nokkru lengur.
Þaö viröist þvi nokkuö ljóst aö
mannkyniö veröur mjög fljótlega
aö finna aöferöir til aö nýta aðrar
tiltækar orkulindir.
Næg orka
fyrir hendi
Rætt
vio
dr
Braga
Árnason
vetm
prófessor
dsneyti
fram
arinnar?
• Má framleiða það
hér í stórum stíl?
# Verða íslendingar
eldsneytis-
útflytjendur
í framtíðinni?
Laugardagur 7. október 1978
11
asta eldsneytið i þotur framtiöar-
innar og benda þær til þess aö
fljótandi vetni komi helst til
greina. Þar ræöur einkum úrslit-
um þyngd eldsneytisins, en miöaö
viö þunga er vetni lang orkurik-
asta eldsneytiö sem völ er á. Sem
dæmi um þýöingu þess má nefna
aö þota sem flýgur yfir Atlants-
hafið mundi aöeins nota 20 tonn af
vetni i staö 60 tonna af þotuelds-
neyti nú.
Lítíl
mengunarhætta
— Nú er vetni ákaflega eldfimt
efni — er þaö þá ekki hættulegra
eldsneyti en bensin og olia? Hvaö
meö mengun samfara vetnisnotk-
un, er hún ekki minni en ef notuð
er olia?
— Að sjálfsögöu er vetni mjög
eldfimt, eldfimara en annaö elds-
neyti. Þó viröast rannsóknir
benda til þess aö þaö sé jafnvel
hættuminna en bensin eöa jarö-
gas. Ef vetni er geymt á málm-
svömpum er sú geymsla mjög
örugg. Hætta á sprengingu eða
eldsvoöa yröi miklu minni en ef
um væri aö ræöa bensintank.
Fljótandi vetni er á hinn bóginn
vandmeðfarnara, en þó ylli þaö
liklega minni skaöa en bensin, ef
eitthvaö bæri út af.
Þá yröi mengun andrúmslofts-
ins svo til alveg úr sögunni ef tek-
iö yrði aö nota vetni. Loks má
geta þess aö stórkostleg varanleg
mengun á náttúrunni eins og nú
verður ef olia kemst i vatnsból
eöa sjóinn, mundi vera úr sögunni
ef vetni yrði tekiö upp sem elds-
neyti.
íslendingar
eldsneytís-
útflytjendur
— Nú er vetni framleitt á
tslandi. Er hugsanlegt að hér
verði i framtiöinni framleitt svo
mikið vetni aö flytja mætti þaö
út?
— Já, vetni er nú framleitt i
talsveröu magni i Aburöar-
verksmiöjunni i Gufunesi, og þar
er þaö framleitt á þann hag-
kvæmasta hátt sem nú þekkist,
þ.e. meö rafgreiningu þar sem
rafmagn úr vatnsorku er notaö.
Og ef viö höldum skynsamlega
á rannsóknarmálum okkar gæt-
um viö ef til vill einnig framleitt
ódýrt vetni i framtiöinni meö þvi
aö nota varmaorku báhitasvæð-
anna eöa jafnvel varmaorku gló-
andi hraunkviku.
Viö höfum nú virkjað um 10%
þeirrar vatnsorku sem viö getum
virkjaö. Ef viö fjölguöum virkj-
unum og framleiddum allt okkar
eldsneyti sjálfir, værum viö farn-
ir aö nýta 40% vatnsorkunnar. Þá
er um 60% hennar eftir og aö auki
öll orka háhitasvæöanna, en hún
erum þrisvar sinnum meiri en öll
vatnsorkan. Mér sýnist þvi ekki
fráleitt að viö gætum hugsaö til
útflutnings i framtiðinni.
— Ef þetta getur oröiö okkur
slikt hagsmunamál, er þá ekki
nauösynlegt að fara aö huga i al-
vöru aö þessum málum og þaö
fljótlega?
— Það hefur að visu ekki enn
veriö ákveðið endanlega hvaöa
alþjóöaeldsneyti, eitt eða fleiri,
verði notaö i næstu framtið. Hitt
sýnist þó nokkuö öruggt aö ef ekki
veröur notaö vetni þá veröur
vetnisframleiöslan a.m.k. meg-
inuppistaöan i framleiöslu
væntanlegs eldsneytis.
Ég held aö viö ættum aö fylgj-
ast vel meö þeirri þróun,sem nú á
sér stað i þessum efnum. Viö
getum aö visu varla haft mikil
áhrif á tækniþróunina en viö ætt-
um þó aö vera tilbúnir aö nýta
þessa nýju tækni, hver sem hún
veröur, jafnskjótt og hagkvæmt
yröi. Viö gætum jafnvel oröið
meðal þeirra fyrstu til aíTnota
annaö ejdsneyti en oliu á skip.
Þá held ég að við ættum aö
beina rannsóknum okkar i vax-
andi mæli aö þvi hvernig megi
nýta orku háhitasvæöanna. Þar
gæti vel komið til greina aö fram-
leiða vetni eöa eitthvert annaö al-
þjóöaeldsneyti. Slikt krefst þó án
efa timafrekra rannsókna og þær
framkvæmir enginn fyrir okkur.
Viö veröum aö vera vakandi i
þessum efnum þvi þau gefa okkur
möguleika á eldsneytisútflutn-
Framhald á bls. 19.
Kaleikur, sem fannst I haugi Þyri. Hann er meö myndum,
sem geröar eru I Jelling-stll.
ungsætt í heimi. Sonur
þeirra var Haraldur
blátönn, sem fyrstur
byggði kirkju í Dan-
mörku. Sagan segir, að
hann hafi veitt likams-
leifum foreldra sinna
virðulegan umbúnað,
reist rúnasteina við
gröf þeirra og lagt
góða gripi í grafir
þeirra.
Danskir fornleifafræöing-
ar hafa leitaö þessara grafa
frá 1820. Þá fannst gröf, sem
taiin var drottningargröfin.
En hún var tóm af gripum.
Grafræningjar höföu eins og
svo oft áöur oröiö á undan
vlsindamönnunum.
Oft hefur veriö leitaö undir
kirkjugólfinu i Jellingkirkju.
En þaö var ekki fyrr en nú
fyrir nokkru, aö Knud
Krogh, safnvöröur viö Þjóö-
minjasafniö I Kaupmanna-
höfn, fann gröf, sem talin er
vera hinsti hvllustaöur
Gorms og Þyri. Þau munu
hafa látist um miöja tiundu
öid. Haraldur sonur þeirra
lagöi þau fyrst i tvo hauga,
en er hann tók kristni lét
hann flytja likamsleifar
þeirra I grafhvelfingu undir
kirkjunni. Þessi hvelfing
hefur nú fundist. Og
fornleifafræöingarnir velta
nú fyrir sér hvort þetta séu
ekki áreiöanlega Gormur og
Þyrihin enska drottning hins
fyrsta danska kóngs, og köll-
uö Danabót.
Sementsverksmiöjan á Akranesi: Hún brennir árlega 12 þús. tonnum af svartollu sem kosta 350-
360 millj. kr. miöaö viö núverandi gengi. 1 staöinn mstti nota vetni framleitt hér á landi. Aö vfsu
yröi þaö enn nokkru dýrara en þaö breytist þó liklega I náinni framtlö.
til eingöngu sem lofttegund eftir
pípum sem unnteraðgrafa i jörö.
En milli heimsálfa verður vetni
flutt I stórum tönkum eöa jafnvel
tankskipum.
Vetni fyrir bfla
— Hvaö meö notkun vetnis á hin
ýmsu farartæki?
—Ef viö athugum fyrst blla þá
er ltklegt aö I framtlöinni veröi
notaöir þrenns konar bllar.
Rafmagnsbllar, bllar sem nota
metanól (tréspiritus) og bilar
sem nota hreint vetni.
Rafmagnsbllar nýta orkuna lang-
best en gallinn viö þá er þungi
rafgeymanna. Veröa þeir því
mest notaöir á styttri vega-
lengdum.
Bllar sem aka á lengri leiðum
munu liklega nota annaö hvort
metanól eöa hreint vetni. Til þess
aö aka bll á metanóli I staö
bensins þarf aöeins að gera
nokkrar b^eytingar á blöpdung-
um. Þaö er þvi eins liklegt aö á
næstu árum þegar bensinfram-
leiöslan fer aö minnka veröi I
vaxandi mæli farið aö aka bilum
á metanóli. Þá má nota sömu bil-
ana og sama dreifingarkerfiö og
viö notum I dag. Einnig er hægt
að láta bensinbil ganga fyrir vetni
en baö krefst að vlsu talsveröra
breytinga á aöfærslukerfinu til
vélarinnar og auk þess þarf að
skipta um eldsneytistank.
Slikar breytingar eru þó ekki
mjög flóknar og nú þegar hefur
nokkrum bilum veriö breytt
þannig að þeir ganga á hreinu
vetni. t þessum bilum eru málm-
svampar notaöir til aö geyma
vetnið. Eru þeir nokkru þyngri en
venjulegir benslntankar án þess
þó aö þaö valdi teljandi erfiðleik-
um.
Þá má brenna vetni I svonefnd-
um brennslukerjum (fuel cells) I
staö þess að nota sprengimótora.
Brennslukerin breyta vetni i raf-
orku og viö það tvöfaldast nýtni
eldneytisins og þá yröu vetnisbiÞ
ar eins hagkvæmir og rafmagns-
bilar. Liklegt viröist þvi aö bilar
framtiöarinnar veröi rafmagns-
bllar sem ganga fyrir vetni. Þá
kæmi vetnisgeymir og
brennsluker I staö rafgeymis.
t skipum gæti aflvélin verið
hvort sem er sprengimótor eöa
brennsluker og vetniö annað
hvort geymt I fljótandi formi eöa i
málmsvömpum.
Þá hafa verið gerðar athuganir
á þvl hvert muni vera heppileg-
Gormur gamli og
Þyri Danabót
fundin eftir
þúsund ár
Fyrsti Danakóngur,
sem sögur fara af, var
Gormur gamli. Drottn-
ing hans hét Þyri. Þau
bjuggu í Jelling á
Austur-Jótlandi. Danir
telja, að danska kon-
ungsf jölskyldan geti
rakið ættir sínar til
Gorms og Þyri, og sé
bví elsta núlifandi kon-
Teikning frá miööldum af grafhaugum Gorms og Þyri Danabótar viö kirkjuna I Jelling.
Bautasteinarnir, sem Haraldur blátönn lét reisa, eru meö myndum og áletrunum, þar sem
segir m.a., aö hann hafi „kristnaö Dani”.
Ielling