Ísafold - 10.06.1899, Blaðsíða 1

ÍSAFOLD
TJppsögn (skrifleg) bnndin við
áramót, ógild nema komin sé til
útgefanda fyrir 1. október.
Afgreiðslustofa blaðsins er
Austurstræti 8.
Reykjavík, laú^ardaginn 10. júní 1899.
38. blað.
Kerrmr út ýmist einn sinni eða
tvisv. i viku. Yerð árg. (80 ark.
minnst) 4 kr., erlendis 5 kr. eða
1 ll» doll.; borgist fyrir miðjan
júli (erlendis fyrir fram).
XXYI. árg.
xix. A. .xfX. .xfx. .xfx. .xfx. .xfx. .xfx. .xfx. xfx, ,xfX. xfx. xfx.
Forngripasafn opið mvd. og ld. kl.ll—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjóri við 12—2, annar
gæzlustjóri 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—2, og einni stundu lengnr (til kl.3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Strandferðabátar (Hólar og Skálholt) fara
á stað austur og vestur á morgun kl. 9 ár-
degis.
Xfx.xfx..xfx..xfx..xfx..xfx..xfx..xfx..xfx..xfx„xfx.,xf>.xfx
'xíx' 'x;x 'x;x' 'x;x *x;x * x;x* 'x;x *xix' 'x;x' 'x;v" x;x' 'x;x'
Um fátækramálafrumvarp
efrl deildar 1897.
Eftir
Einar B. Guðmundsson (Hraunum).
|>etta mál (þ. e. fátækramálið) er svo
mikilsvarðandi fyrir land og lýð, að
vel er takandi til greina orð hins
góðkunna þingmanna síra þorkels
Bjarnasonar á Beynivöllum — erkom-
ið hefir málinu á dagskrána bæði utan
þings og innan — í þjóð. í fyrra (45.
—47. bl.), að sem flestir létu álit sitt
í Ijósi um það. Bn þó að sá, sem
ritar línur þessar, hafi mjög lítið ann-
að en dálitla reynslu við sveitarstjórn-
arstörf til að leggja þar orð í belg, þá
vil eg þó eigi að síður gjöra það, af
því mér falla ekki vel í geð öll fyrir-
mæli í fátækramálafrumvarpinu, eins
og efri deild samþykti það.
þau atriði, sem eg fyrir mitt leyti
álít að þyrftu að komast inn í fátækra-
löggjöfina, eru sérstaklega þessi:
1. að fátækraflutningar á fullorðnu
fólki ætti sér alls ekki stað, svo það
fé sparaðist, er til þeirra gengur og
þau mörgu tár og hugraun hyrfi tir
söguDni hjá þeim aumingjum, er fvrir
þeim verða,
2. að tíminn til að vinna sveitfesti
miðist sem mest má verða við sjálf-
bjarga vinnu hvers manns í hverju
einu sveitarfélagi, án þess að missa
sjónar á því, að fátækraflutningar séu
af teknir;
3. að lögin girði svo sem hægt er
fyrir það, að nokkurir hrekkir ogund-
anbrögð geti átt sér stað; og að greið
skil fáist frá einu sveitarfélagi til ann-
ars á öllu því fé, er gjalda ber;
4. að aldurstakmark sé sett að ofan,
eins og að neðan, til þess að geta
unnið sér framfærslurétt, svo að girt
verði fyrir, að örvasa aldur hvers eins
geti haft nokkur áhrif í því tillití.
Ef fátækralög í líkingu við efrid,-
frumvarpið kæmi í gildi, þá mundu
þau nú að vísu horfa dálítið í áttina
á sura þessi atriði, en þó óeðlilega og
á ófullkominn hátt. T. d. mundu fyr-
irmæli 1. greinar, «að hið síðasta dval-
arár á lögheimili vinni algjörða sveit-
festi«, draga nokkuð ur fátækraflutn-
ingium, þegar lögin væru búin að fá festu,
en þó ekki útrýma þeim alveg, úr því
þeir að öðru leyti ættu að vera sjálf-
sagðir, þegar svo bæri undir. En þeg-
ar þingið væri búið að samþykkja svoua
löguð fyrirmæli, þá mundi verða mik-
ið uppþot í hreppunum að hreinsa til
hjá sér, þangað til lögin gengju í gildi,
og ennfremur mundi jafnan eftirleiðis
verða leitað allra bragða til að losa
sig við ímynduð eða fyrirsjáanleg sveit-
arþyngsli. En auk þessa eru þessi fyrir-
mæli í sjálfu sér mjög ranglát: að eins
eitt dvalarár látið ráða algjörðum úr-
slitum, en það sveitarfélag, er máske
hefði átt manninn sem nýtan sam-
borgara sinn ein 20 ár eða lengur,
engan eyri þurfa fram að leggja mann-
inum til hjálpar, þegar hann yrði ó-
sjálfbjarga. því getur þó enginn neit-
að, að vinnan (o: athöfnin — viðleitnin
að bjarga sér) er lífsskilyrðið fyrir allri
tilveru, eins félagsheildanna, hinna
smærri og stærri, eins og einstaklings-
ins. það kemur því illa við, að það
félag, sem mest og bezt nýtur vinnu
manns á fullorðins-árunum, geti kom-
ið af sér yfir á annað sveitarfélag
skyldunni að styrkja manninn, þegar
hann þarf með, — það félag, sem hef-
ir, ef til vill, ekkert borið upp af á-
vöxtum af vinnu hans.
En auk þessa er að minni hyggju,
engu síður hugsaniegt, að sveitarstjórn-
irnar geti beitt brögðum til að losa sig
við fyrirsjáanleg sveitarþyngsli, þó ekki
sé nema eitt ár til að hlaupa á í stað-
inn fyrir 10 nú. Já, hygginn og slæg-
ur sveitarstjóri getur með góðu móti
alt í einu losað sig við slna eigin menn
og dembt þeim yfir á önnur sveitarfé-
lög, ef því er að skifta; skal eg taka
2, dæmi er benda á þetta.
1. Eg sem sveitar3tjóri á jörð eða
jarðarhorn í öðru sveitarfól. en því er
eg bý sjálfur í, og þegar súo einhvern
þarf að óttast sem þurfamann hjá mér,
þá byggi eg honum þetta jarðnæði og
er þá um leið búinn að koma honum
af mínu sveitarfél. yfir á hitt, ef hann
kemst aðeins af styrklaust þetta eina
ár, þó að hann hafi allan sinn aldur
alið hjá mér.
2. Eg get átt ráð á öldruðum manni,
sem alla ævi sína hefir unnið í mínu
sveitarfélagi, en er bláfátækur og ekki
annað sýnilegt en að hann verði þurfa-
maður á næstu árum. þennan mann
útvega ég kunningja mínum í öðrum
hreppi, sem vantar vinnuafl og getur
haft allgóð not af honum árlangt, þótt
hann sé orðinn hálfgerður aumingi, og
er eg þá um leið búinn að koma þess-
um manni af mér yfir á hitt sveitar-
félagið.
þetta bragð gæti nú samt síður kom-
ist að, ef eitthvert takmark yrði sett
með aldurinn, t. d. 60 ára aldur sé
tiltekinn fyrir því. En finna mætti ef-
laust fleiri dæmi, er benda í sömu átt;
en það er tilgangslaust; því hvernig
sem lögin eru eða verða, geta slungn-
ir menn ætíð ýmsum brögðum beitt
við þau. það er aðalatriðið, að lögin
sjálf feli f sér sem minsta ástæðu eða
hvöt til að fara í kringum þau.
Skal eg svo fara nokkrum orðum
um þessi fjögur atriði, er eg nefndi í
byrjuninni.
1. þetta fyrstá þarf engin meðmæli.
það hlýtur að vera hverjum manni
með heilbrigðri skynsemi ljóst, að það
er mikið unnið, að geta verið laus við
alian kostnað og fyrirhöfn, sem þurfa-
mannaflutningar hafa í för með sér.
Alt það sem rýrir hagsældina og stel-
ur tíma frá okkar lítilsiglda vmnuafli
um bjargræðistímann, ætti að faranorð-
ur og niður. Og þá ættu þeir, sem
nokkura reynslu hafa við sveitarstjórn-
arstörf, engu síður að metaþað mikils,
að þurfa ekki að skaprauna aumingj-
um, sér í lagi ósjálfbjarga fjölskyldu-
mönnum, með því að rífa þá upp þar,
sem þeir hafa kosið sér stað og vilja
vera, ef til vill í námunda við vini og
ættingja, er vildu gjarnan rétta þeim
hjálparhönd, en flytja þá þangað er
þeir mættu að líkindum ganga að vísri
fyrirlitningu,' og vera þar ef til vill
slitnir frá konu (eða tnanni) og böm-
um. þetta er aunars nægilega útlist-
að af forvígis- og flutningsmanni máls-
ins, síra þorkeli á Beynivöllum, og fleir-
um, og er því óþarft að taka það frek-
ar fram hér. það ætti alveg að nema
skylduflutníng á þurfamönnum úr lög-
um nema ef vera kynni á börnum inn-
an við fermingaraldur eftir frjálsu
samkomulagi þeirra, er hlut gætu átt
þar að.
2. það hefir verið tekið fram af síra
þorkeli og jafnvel fleirum, að engin
sveitfesta sé í raun og veru óeðlilegri en
sú, er fæðingin skapar, og skal fúslega
tekið í þann streng. Eæðingin er hverj-
um einum ósjálfráð; og þó vitanlega
séu margar undantekningar frá því, að
það sveitarfélag leggi fram uppeldis-
kostnaðinn, þá er þó hitt miklu al-
gengara, að foreldrar barnsins eigi þar
Iögheimili og framfæri þar afkvæmi
sitt, og kemur þá framfæri barnsins
niður á það sveitarfélag, þó að það
komi ekki heinlínis af sveitarsjóði.
þetta verður nú samt enn ljósara, þá
er svo er ástatt, að barnið ásveitþar,
er það fæðist og þarf að meira eða
minna leyti að framfærasfc af sveitar-
sjóði þegar frá fæðíngunni, en kemur
svo aftur á sveit sína á fullorðinsárun-
um eða ellinni, án þess að hafa, ef til
vill, átt þar heimili einu sinni eitt ár
sem vinnandi maður, hvað þá heldur
lengur, eftir 16 ára aldur, og verða þá
þyngslin á þessu fél. tvöföld í roðinu,
án þess að hafa borið nokkuð upp á
móti því. Fyrir tveimur árum var t.
d. sjötugur maður fluttur skydduflutn-
ingi héðan úr hreppi (austasta hreppi
í Skagafjarðarsýslu) á fæðingarhrepp
sinn vestur í Strandasýslu. Hann hafði
alist þar upp þangað til um ferming-
araldur, en þá farið burt ogaldrei séð
þann hrepp síðan fyr en hann var
fluttur þangað sem ómagi. Eg þarf
þannig ekki langt að leita að dæmi
um þetta. Eigi að síður yrði ef til
vill óhjákvæmilegt, að láta fæðingar-
staðinn skapa sveitfesti þeirra, er væru
áframhaldandi ómagar á 16 ára aldri,
sem oft hefir við borið, en fram hjá
því atriði hefir frumvarp efrid. gengið.
Svo eru og þar heldur engin fyrirmæli
um þá menn, er hingað til landsværu
fluttir frá útlöndum sem þurfamenn —
sem einnig hefir komið fyrir — en
enga dvalarsveit átt hér á landi eftir
16 ára aldur. — Sömuleiðis ætti að
taka til ihugunar framfærslurétt óskil-
getinna barna, sér í lagi þeirra, er
hefðu mist foreldra sína.
Eins og vikið er á hér að framan,
held eg þvífram.að sjálfstæð vinna i ein-
hverju sveitarfélagi á fullorðinna árunum,
sjálfstæð atvinna sem bóndi, vinnu-
maður, húsmaður, handiðnamaður eða
hvað helzt annað sem væri, án þess
að njóta nokkurs styrks, en vitanlega
bundinn við lögheimili, eigi að vera
svo mikill gjörandi, sem hægt er að
koma við, til að vinna sveitfesti, eins
og líka núgildandi lög grundvallast á.
Og þegar það væri orðið lögmáli
bundið, þá liggur það beint við, að sá
hreppur væri framfærslusveit, sem
lengstan tíma hefir haft manninn. sem
atvinnumann hjá sér. En með því
að í raun og veru er ekki til neins
að miða við þann tíma, sem næst
liggur, eða að dvölin sé samföst,
þá ætti alls ekki að gjöra það, heldur
telja saman dvalarárin í hverjum hreppi,
þótt þau séu á sundrungu, og miða
við það. En til þess að geta þó sem
mest útrýmt hinum leiða þurfamanna-
flutningi, þarf að reyna að miðla hér
málum.
Eg leyfi mér því að varpa hér fram
þeirri tillögu, að dvalarsveitin beri ætíð
xf% hluta af styrknum til þurfamanns-
ins, þegar hann verður styrks þurfi,
og helming, ef maðurinn hefir áður
verið 3 ár sjálfur verkamaður í hreppn-
um, en hinn hluti styrksins greiðist
af þeim hreppi, er maðurinn hefir
unnið lengsfc í, og hafi hann verið jafn-
langan tíma í tveimur hreppum eða
fleiri, þá skiftist þessi hluti niður á
þá tiltölulega. þegar nú færi saman
dvalarsveit og flest atvinnuár í hreppn-
um, þá ætti maðurinn þann hrepp al-
gjörlega, og það yrði oftast svo.
Að undanförnu hafa raddirnar verið
margar — ef ekki flestar — fyrir því,
að láta dvalarsveit þess manns, er
styrks þarf, vera algjörða framfærslu-
sveit, og hefir þurfamannaflutningurinn,
sem mörgum er að vonum illa við,
eflaust gefið aðal-tilefnið til þess. —
það eru því líkindi til, að svipuð regla
því, sem hér er bent á, yrði vinsæl
með tímanum. Og hér hefir dvalar-
sveitin verulegt aðhald, til að gera
ekki þá að þurfamönnum, sem með
nokkuru móti geta bjargað sér sjálfir.
En í frumv. efri deildar er það aðhald
oftast sama sem ekki neitt, þó að
henni (dvalarsv.) sé gert að bera J/4
af flutningskostnaðinum, en alls ekk-
ert að öðru leyti.
Menn finna máske þessari tillögu
það til foráttu, að svo mikið þurfi að
borga út úr sveitarfélögunum til þurfa-
mannaframfæris, sem ætíð er óhægra
en að leggja fram kostnaðinn innsveitis.
En þetta mundi nokkuð jafna sig,
þegar lögin væru búin að ná festu,
og einn hreppur fá hjá öðrum það,
sem hann þyrfti út að borga, svo að
það gætu orðið úr því sífeldir víxlar
í gegnum sýslumann. En að því leyti
sem mismunur yrði á þessu, þá er
þess að gæta, að gjaldareíkningurinn,
sem út þyrfti að borga, væri miklu
lægri en ella mundi, enda sveitarfé-
lagið laust við flutningskostnaðinn, aem
getur líka komið til greina.
J>að yrði líka ef til vill fundið að
þessu fyrirkomulagi, að fátækramálin
yrðu flóknari og margbrotnari en áður.
En það finst mér alveg ástæðulaust.
J?að þarf hvort sem er að halda rétt-
arpróf um verustaði styrkþurfanda, og
þó að sýslumaður þurfi að senda
bréflega tilkynningu um það í hreppana,
þá mundi það ekki á miklu standa,
enda mundi það fullkomlega borga
sig, því allar málsóknir og skriffinska
um sveitfesti mundi brátt hverfa, og