Ísafold - 30.09.1911, Blaðsíða 3

ISAFOLD
237
SBDDDDZ
Munið
að
Stóra Haust-Útsalan
hjá
Árna Eirikssyni,
Austurstræti 6,
stendur yfir þessa daga.
Sú geysimikla aðsókn, seni að henni hefir verið síðan
hún var opnuð, er bezta sönnunin fyiir þvi, í hvað mikið
álit hún hefir komist hjá fólki. Öllum ber saman um,
að þár fari saman:
Ágætt verð og vandaðar vörur.
Alþfðusöngur Sjálfstæðismanna.
Vor attjörð hún kallar, og knýr jram
vorn dug,
og krcjst pess vér störjum og vökum,
með tldmóð í hjarta, með einurð í hug,
og ajitreystnm drengskapattökum,
vir Jram berum merkið, og jylgjumst i
praut,
og Joringjann verjum, er ryður oss braut.
Vlr eigum að sníða burt eitraða rót,
setn íslenzka pjóðkjarnann sýkir,
vér eigum að ganga par öndverðir mót
hvar óstjórn og síngirni ríkir,
er sveita vorn drekkur, og sýgur vort blóð,
og sajnar með róstum að höjði’ okkar glóð.
Vér hötum par dróttir, sem draga’ að oss
háð
og dirjast í óhreinum sökum,
vort pingrœði’ er brotið og pjóðerni stndð
tneð prœlslegum níðingatökum,
en réttlceti’ og sannleiki’ er troðinn um
tar,
hvar tignarsess lygin og varmenskan fcer.
Vér Jylgjum ei pcim, setn að vejjast um
veilt
sem vcltandi rekald á jioti,
vér heimtum að alt sé nú innbyrðis heilt
svo óhappaverkunum sloti.
Þvi soralaust stdl d að brúka’ í pann
brand
sem bítur til sigurs og ver petta land.
Vor cettjörð hún kallar vér heyrum pað
hljóð,
er hájjallatindarnir duna,
ó, sjdðu’ að pér Jdtceka’ og svívirta pjóð
og segðu’ að pú skulir pað muna,
að velja’ ei pá Julltrúa’ er valda’ oss
ápján
með vaxandi bölvun og framtiðar srnán.
Ej situr pú hér ejtir sojandi hjá
og sérð ei hvað nú er að gerast,
en beint út i tímanna löðrandi lág
pú latur pig dreymandi berast,
pá stefnirðu’ á blindsker og botnlausan
hyl
par býr pú i Jramtið og verður ei til.
AlþýOumaOur.
Hraðritun.
(Stenografi).
Stenografi (atyttingarskrift), sem einn-
ig er nefnd Phonografi (hljóðskrift) eða
Tachygrafi (hraðskrift) er t á k n skrift,
þar sem notuð eru smá, einföld og hand-
hæg tákn fyrir hvern staf í stafrofinu,
og einnig fyrir tvo eða fleiri samhljóð-
endur, fyrir algengustu samstöfur og
heil orð.
Hraðritun er eldri en margur heldur.
Sagt er, að á (irikklandl hafi verið gerð-
ar hraðritunartilraunir 350 árum f. Kr.
Fyrsta hraðritunarkerfið, er mikið var
notað, var samið af einum af leysingjum
Ciceros, M. Tullins Tiro að nafni; var
það síðan kent við hann og nefnt »Notæ
Tironianæ« og á daglegu máli »Notæ«.
Titus keisari var sagður dugandi hrað-
ritari, enda var hraðritun þessl mikið
tíðkuð og töluvert alment kend i skólum.
Nútíðarhraðritun á rót sína að rekja
til Englands og hefir jafnan átt aðal-
bækistöð sína þar. Fyrstu tilraunir i
þá átt, voru gerðar i lok sextándu aldar.
Fyrsta hraðritunarkerfið var prentað árið
1602, hét það »Art of Stenographi«
samið af John Willis. Frá því að Willis-
kerfið kom út og þar til Isaak Pitmann
(f. 1813 — d. 1897) kom með sína
hraðritunaraðferð (árið 1837), höfðu kom-
ið út á Englandi 201 kerfi bygð á sömu
grundvallarreglu og Williskerfið — sór-
stakt tákn fyrir hvern staf — og voru
þau því kölluð a-b-c kerfin.
Eitt þessara kerfa var Sheltonskerfið
(1620), sem síðar var þýtt á þýzku,
hollenzku og latínu. Þess má geta, að
auglýsing sú sem 3 október 1850 kom
í »Mercurius Politicus« um sölu þessar-
ar hraðritunarbókar Shelton’s mun hafa
verið fyrsta verzlunarauglýsing á prenti.
Árið 1750 kom út fyrsta »Phonografi«-
an1) eftir Tiffin og nokkru seinna sex
ný kerfi, er öll hölluðust að Tiffins-kerf-
inu, þar á meðal eitt, er sórstaklega
ruddi sór til rúms, samið af Samuel
Tailor. Þetta var árið 1786. Hraðritun
Tailors var mikið notuð og gefin út á
8 Evrópumálum.
Loks kemur Isaak Pitman, sá er áður
er getið, með sína hraðritunaraðferð og
kallar hana »Stenographic Sound-Hand«.
Pitman var Tailorsskrifari með afburð-
um og kerfi hans mun að nokkru styðj-
ast við Tailorskerfið. í nýrri útgáfu
1840 kallar hann kerfið »Phonography«.
Yfirburðir Pitman’s kerfisins urðu brátt
allkunnir, enda rak nú hver útgáfan
aðra. »Pitman’s Phonetic Short-Hand«,
sem það sfðar var kallað, náði því afar-
mikilli útbreiðslu, einkum þó meðal
enskumælandi manna og er enn fram á
þenna dag mest notaða hraðritunarkerfið
á Englandi.
En fullkomasta hraðritunarkerfið hefir
búið til Þjóðverjinn Franz Xaver
Gabelsberger (1789—1849)ogkom
það út 1834. Það var töluvert frábrugð
ið öllum öðrum hraðritunaraðferðum, er
sóst höfðu og leit út fyrir að hafa margt
til síns ágætis. Nú er það langmest
notaða hraðritunarkerfið á meginlandi
Evrópu og er það einkum notað í Dan-
mörku, Noregi, Finnlandi, Þýzkalandi,
Austurríki, Ungverjalandi, ítalfu, Bul-
garfu, Serbíu og Grikklandi og auk þess
allmikið í Svíþjóð, Sviss, Rússlandi og
Hollandi. í 40 ríkis- og landsþingum
nefndra landa er hraðritað eftir þessu
kerfi. Á Frakklandi er mest hraðritað
eftir Duployó kerfinu — gefnu út 1867.
A Spáni nota menn mest aðferð Spán-
verjans Don Francisco de Paula Marti
(1803). Það kerfi er samsuða úr Tailors-
kerfinu og öðru ensku kerfi (Coulins)
og er það elzta kerfið sem staðist hefir
samkepni nútíðarinnar. I Portugal iðka
menn mest Martis og Pitman’skerfið.
í Svfþjóð er auk Gabelsberger’s mikið
notað sænskt kerfi, hið svokallaða Milins
kerfi, gefið út árið 1893.
Æfður hraðritari (Stenograf) á að geta
skrifað um 150—200 orð (270—360
samstöfur) á mínútu. Til þess að ná
slfkum hraða þarf auðvitað sórstaka iðni
og góða skrifarahæfileika; þó er svo
mikill hraði eigi nauðsynlegur til þeirr-
ar notkunar hraðritunarinnar, sem al-
mennust er á skrifstofum; að jafnaði
mun 75—125 orð (135—225 samstöfur)
á mfnútu nægilegur hraði. Þessum
hraða er auðvelt að na, ef viljann vantar
ekki.
Notkun hraðritunarinnar eykst með
ári hverju að miklum mun. Sem dæmi
um vaxandi fjölda hraðritara — og það
einungis eftir Gabelsberger-kerfinu — má
geta þess, að frá 1. júlí 1896 til 1. júlí
1897 nutu 55000 byrjendur tilsagnar í
þessari hraðritunaraðferð, en 10 árum
síðar, frá 1. júlí 1906 til 1. júlí 1907
voru byrjendurnir 145000 að tölu. Öll
þjóðþing — nema íslendinga — þar
') í »Phonografi« er einungis farið eftir
framburði orðsins og hinnar venjulegu
stafsetningar þess að engu gætt.
sem þingræður á annað borð eru ritaðar
— nota hraðritara í þjónustu sfna; sama
má segja um allan fjölda bæjarstjórna.
í Vesturbeimi var Pitman’skerfið lengi
hið almennasta, en árið 1893 var gefið
út í Chicago enn þá eitt hraðritunar-
kerfið, eftir John Kobert Gregg. Kerfi
Óetta náði þó lítilli útbreiðslu fyrst í
stað, þar til það 5 árum siðar var gefið
út af nýju í endurbættri útgáfu; tók
)að þá mjög að ryðja sór til rúms og
mun það nú notað tvöfalt, ef ekki þre-
falt meira en Pitman, en lítið mun það
notað utan Vesturheims.
Auk þessarra hraðritunarkerfa, er hór
hefir verið minst á, eru ótalmörg enn,
sem þó tiltölulega Iftið eru notuð, má
t. d. nefna Stolze, Arends og Tant
manns öll þýzk og að meira eða minna
leyti soðin upp úr Gabelsberger.
Einn af aðalkostum góðs blaðamanns
er að vera hraðritari, eitt- af aðalskilyrð-
um til að fá þolanlega stöðu á skrif-
stofum erlendis — hverju nafni sem
nefnist — er að vera hraðritari. Verzl-
unarmaður, sem sækir um stöðu erlendis
verður oftastnær að svara spurningunni:
»Eruð þór braðritari?«
Hór á landi hefir lítið sem ekkert
verið átt við hraðritun, örfáir menn hafa
kynst einhverju hraðritunarkerfanua —
flestir hafa gefist upp við það, mjög
má því um kenna, að engu hraðritunar-
kerfinu hefir verið snúið á íslenzku og
mun íslenzkan það eina af menningar-
málum heims, sem svo illa stendur á
fyrir.
Eftir því sem mér er kunnugt hefir
einungis einn íslendingur (Halldór sál-
ugi Lárusson) fengist við þýðingu á
einu kerfinu »Pitman’s«, en bæði var
það, að honum entist ekki aldur til að
ganga frá þeirri þýðingu og mikið efa-
mál, hvort hann hefði nokkurn tíma
getað gefið það út af eigin rammleik,
því útgáfan, sem yrði tiltölulega dýr á
við aðrar smábækur, mundi naumlega
geta borgað sig hjá jafn fámennri þjóð
sem vorri. Hörmulegt, ef svo búið þarf
að standa.
Jón Þorvaldsson Sívertsen.
Ritstjóri Þjöðölfs
Árni Pálsson er af ráðherra settur
bókavörður við Landsbókasafnið í stað
Jóns Jónssonar docents.
S jálandsbiskup
í stað Peder Madsens, sem lézt í
ágúst er nýverið skipaður Ostenjeldt
prófastur á Friðriksbergi.
Bardagi
verður háður á íþróttavellinum á
morgun kl. 2 í knattsparki milli íslend-
inga og skipshafnarinnar á Fálkanum,
ef vel viðrar. Það verður áreiðanlega
góð skemtun.
Tiísögn
í fortepiano-spiíi
veitir
Higmor Ófeigsson,
Spítalastíg 9.
Húsnæði, ásamt fæöi og þjón-
ustu, fæst á góðum stað í bænum.
— Ritstj. ávísar.
Lipur unglingsstúlka eða
telpa getur fengið hægt pláss og
gott, með góðu kaupi, nú þegar. —
Ritstjóri vísar á.
íj^ABODD er blaða bezt
íj^ABODD er fréttaflest
íjsABOLD er lesin mest.
Nýir kaupendur fá i kaupbæti:
Fórn Abrahams (700 bls.),
Davið skygna, hina ágætu
sögu Jónasar Lie og þar
að auki söguna
sem nú er að koma
i bl., sérprentaða, þegar
hún er komin öU.
H'V ísafold mun framvegis
jafnaðarlega flytja myndir af
merkum mönnum og við-
burðum.
Látið ykkur þykja vænt
um Suniight-sápuna.
Hún mætir ykkur á miðri
leið. Hun styttir vinnu
ykkar um helming og
hefur helmingi minni
kostnaó i för með sjer en
grænsápa.
SUNLIGHT SÁPA
Með % Glyg
komu yflr 50 tegundir af alfataefnum og vetrarfrakkaefnum (afpössuðum)
sérlega vel vönduðum í viðbot við hin, er skömmu áður voru komin í klæðaverzl.
H. Andersen & Sön,
Aðalstræti 16.
Munið að skoða þessi efni áður en þér gjörið út um fatakaup annarsstaðar.
Trá
íandssímanum:
3. ffohks íandsstmasföðvar
eru opnaðar á Kiðjabergi og
Efra-Tfvoíi, og 3. flokks einka-
sföðvar á Tfemfu, TTliðeij og
Tíóímum í Landegjum.
- 29. sepf. Í9Í1. -
Ágætt brenni
fæst í kolaverzlun
Bj. Guðmundssonar.
Alls konar húsgögn
fást bezt og ódýrust hjá
Jónatan brsteinssyni,
Laugavcg 31.
Isafold
öll frá byrjun innbundin verður seld
á uppboði í G.-T.-húsinu 4. okt.
Fiður,
fiðurhelt Léreít
og Sængurdúka
er bezt að kaupa hjá
Jónatan forsteinssyni,
Laugaveg 31.
Tilsögn
i að taka mál og sníða kjóla geta
nokkurar stúlkur fengið, frá 15. okt.,
hjá Hedvig Blöndal, Stýrimannastig 2.
Gólfdúkar
(L i n o 1 e u m) og
vaxdúkar,
af ýmsum gæðum, nýkomnir í
yerzl. Jönatans Þorsteinss.
Feikna stórt úrval.
Hvergi eins góð kaup.
BMlntir bæhir
Á uppboði í G.-T.-húsinu 4. okt.
verður selt mikið af innlendum og út-
lendum bókum:
Ný Félagsrit,
Árbækur íslands,
ísafold frá byrjun,
Fjallkonan,
Ljóðabækur,
Lögfræðingur allur,
Lagasafnið
og mjög mikið annað af skemti- og
fræðibókum eldri og yngri.
Ennfremur búsáhöld margskonar.