Ísafold - 26.05.1915, Blaðsíða 3

ISAFOLD

• sem skulduðu Gu0
5 jóni heitnum Jóns-
syni málara Skólavörðustig; 20 hér í
bænum, fyrir vinnu eða annað, eru
vinsamlegast beðnir að greiða þær
skuldir Sveini Björussyni yfir
dómslögmanni, Fríkirkjuvegi 19 hér
í bænum.
St. í Reykjavík 18. maí 1915.
F. h. erfitígjanna.
Klemens Baldvinsson
frá Hvassafelli.
18. og 19. maí héldutn vér áfram
að reka óvinina úr Shavlihéraðinu.
Vér tókum stöðvar hjá Kurszany,
náðum nokkrum hundruðum fanga
og fjölda vélbyssna. Fyrir vestan
Shavli hörfa óvinirnir undan á löngu
svæði.
í Galiciu heldur orustnn áfram og
er barist af enn meiri ákafa en fyr.
Mikið óvinalið, sem hafði tekist að
komast yfir Sanfljót eftir grimmilega
orustu, hefir ruðst inn á svæðið
Taroslav-Radowna-Sieniawa, en hliðar-
fylkingar vorar á þessu svæði hafa
unnið mikið á á vinstri bakka San-
fljóts eftir grimmilega orustu.
Milli Przemysl og hinna miklu
mýra hjá Dniester hafa áhlaup óvir,-
anna náð hæsta stigi og hafa þeir
þar látið ógrynni manna.
19. og 20. stóð grimmileg orusta
hjá Stry, en úrslit hennar eru enn
ókunn.
Fyrir norðan Bolechow tókum
vér aftur nokkrar skotgryfjur, sem
vér höfðum mist deginum áður.
Loftför óvinanna flugu yfir Prze-
mysl og vörpuðu niður sprerigikúl-
um, en þeir hafa ekki gert frekari
árás á vígið.
Orusta austan viö Ypres.
London, 25. maí.
Eftirfarandi tilkynning kemur frá
yfirhershöfðingja Bretahers í Frakk-
landi, 24. þ. m.
í orustunum austan við Festubert
16. og 17. þ. m. voru 7 vélbyssur
teknar herfangi og það er sennilegt
að fleiri séu grafnar í skotgrafarúst-
um. í dag var þaggað niður í þrem-
ur þýzkum skotvigjum, og eitt vígi
hittu kúlur vorar gereyðilögðu það
og sprengdu skotfærabirgðar þess í
loft upp. Þjóðverjar héldu áfram
fótgönguliðsáhlaupum austan við
Ypres kl. 3 i nótt og veittu á und-
an sér kæfandi gasi, og samtímis
skaut stórskotalið þeirra að oss sprengi-
kúlum, hlöðnum kæfandi gasi. Her-
sveitir vorar neyddust til að yfirgefa
nokkrar skotgrafir og óvinirnir rudd-
ust inn á stöðvar vorar á tveim eða
þrem stöðum. Orustan stendur enn
og nokkurn hluta af stöðvum þess-
um höfum vér þegar tekið aftur.
Erl. simfregnir
fri fréttarit. ísafoldar og Morgunbl.
Austnrríkismenn skjóta á
Feneyjar.
Kaupmannah. 25. maí.
Austurríkst lottfar heflr
varpað sprengikúlum á
Peneyjar.
Norskt gufuskip, Minerva var
skotið í kaf. Mannbjörg.
Konstantin Grikkjakonungur alvar-
lega veikur.
Fuglafriðunarlögin.
I. Rjúpan.
Friðunarlögin frá alþingi 1913 taka
það fram, að rjúpur skuli vera friðað
ar frá 1. febr. til 30. sept. ár hvert,
og auk þess alfriðaðar 7. hvert ár; og
friðunarárið fyrsta byrja með n/ári
1915.
Sé það nægilegt að vernda einhverj
ar fnglateguudir um aldur og æfi með
því að þyrma þeim nokkra máuuði á
ári hverju, eða 7. hvert ár, ætti rjúp-
unni að vera borgið. En hingað til
hefir þó reynslan sýnt hið gagnstæða.
Hún hefir sfnt, að nokkurra mánaða
friðun á ári er ekki nægileg til að
halda tegundinni við, því að þess
lengri sem friðunartimi fuglanna er,
þess óhemjulegar eruþeir drepnir þann
tímann, sem þeir eru ófriðaðir. Rjúpum
hefir stórkostlega fækkað síðan farið
var að friða þær með lögum nokkra
mánuði á ári. Og það stafar eingöngu
af því, að þann tímann sem þær eru
ófriðhelgar, eru þær gegndarlaust veidd-
ar, einkum næstu mánuðina á undan
friðunartímanum. Veiðin er þá stund
um geymd þangað til friðunartíminn
byrjar, til þess að nota tækifærið,
sem þá b/ðst að selja hana með hærra
verði en ella.
Búast má því við að ijúpur verði
mÍ8kunnarlaust drepnar næstu mánuð-
ina á undan 7. árinu, sem þær eiga
að vera friðaðar. Menn myndu jafn
vel ekki skirrast við að gereyða þeim
alveg, ef einhver hagnaðarvon væri
að þvl í svipinn. Þegar menn vissu
að friðunarár rjúpunnar byrjaði með
n/ári í vetur, er útlit fyrir að þeir
hafi notað sér að drepa sem mest af
henni fyrir áramótin, því að bæði hafa
einstakir menn byrgt sig upp með
rjúpur fram á þenna dag, og líka haft
á boðstólum í Reykjavík til skamms
tíma fyrir hátt verð, í samanburði við
það, sem þær áður voru seldar.
Samkvæmt skoðun manna og ríkj
andi hugsunarhætti er þetta eðlilegt.
Viti menn það fyrirfram að takast
muni fyrir veiði einhvern ákveðinn
tíma, þykir sjálfsagt að færa sér hana
sem bezt í nyt, meðan hennar n/tur
við, þó að menn geri sér skaða og
skömm með því í framtíðinni.
Fuglafriðunarlögin, sem eflaust voru
búin til meðfram í þeim tilgangi að
firra þjóðina þeirri óhamingju að svifta
landið algerlega rjúpunni eins og geir-
fuglinum sæla, geta orðið til hins gagn-
stæða. Þau taka því miður ekki fram
fyrir hendurnar á óvitanum, eins og
þau nú eru úr garði gerð. Útr/ming
rjúpunnar stendur fyrir dyrum, þrátt
fyrir íriðunarlögin.
Hverjum manni ætti að vera ljúft
og skylt að gera sitt ítrasta til að
vernda og efla náttúrugæði landsins,
hverju nafni sem þau nefnast, og þá
ekki sízt rjúpuna — þessa saklausu
og sárofsóttu fuglategund, sem hjarað
hefir í þessu landi frá ómunaöld. Hún
hefir ekki einungis átt við /miskonar
harðrétti að búa sakir óblíðu náttúr-
unnar, heldur líka þolað blóðugar of-
sóknir frá mannanna hálfu, síðan þeir
komu til sögunnar.
Fyrir löngu er kominn tími til að
útr/ma þeim hugsunarhætti að rjúpan
eigi engan rótt á sór. Þó að seint verði
honum útr/mt með lögum. Eu ekki
er ósanngjarnt að fara fram á það, að
þingið í sumar endurbæti svo fugla-
friðunarlögiu að rjúpur verði algerlega
friðaðar 7 árin næstu fyrir það fyrsta,
eða einhvernveginn búa svo um hnút-
ana að tilveru þessarar fuglategundar
só algerlega borgið í framtíðinni.
2. Valurinn.
í 2. gr. fuglafriðunarlaganna er tek-
ið fram að valir, og um 17 aðrar fugla-
tegundir, skuli vera ófriðaðir eða rótt-
dræpir allan tíma ársins. í þessari
grein felst það, að mönnum bó jafnvel
gert að skyldu að beita sór fyrir því
að útr/ma valnum úr íslenzkri nátt-
úru og öðrum þeim fuglum, sem taldir
eru með houum í nefndri grein.
Hingað til hafa ekki þurft lagaboð
til þess að hvetja meun til að leggja
ymsar fuglategundir í einelti og út
r/ma þeim með drápi, mönnum hefir
tekist það samt.
Allir hljóta að sjá að hór er verið
að gera tilraun til að svifta í burtu
og afmá úr tölu hinna lifandi fugla-
tegunda, einhverjum hinum fegurstu
Og tilkomumestu fuglum, sem til eru í
náttúru Islands, fuglum, sem landinu
er bæði pr/ði og sómi að. Þeim sem
ekki er alveg sama um hvernig nátt
úruauð landsins er svívirðilega ruplað
og rænt, hl/tur að renna til rifja
skamms/ni manna og einfeldni í þessu
efni.
Eg get ekki ímyndað mór að ís
leudingar verði álitnir á eftir meiri
menningarþjóð, eba standi öðrum þjóð
um framar í ættjaiðarást og ræktar
semi til fósturjarðsr sinnar, þegar þeir
eru búnir að útryma valnum eða öðr-
um þeim fuglum, sem dæmdir eru
með honum til gereybingar í 2. grein
fuglafriðnnarlaganna frá síðasta alþingi.
Svo mikið þótti íslendingum til vals
ins koma einu sinni, að þeir lótu sór
sæma að s/na hann í merki sínu. Og
víst er um það að málaður er hann
yfir dyrum stjórnarráðshússins í Rvík,
og útskorin mynd af honum yfir dyr-
um Alþingishússins, yfir dyrum húss-
ins, þar sem menn sitja inni og búa
til lög um það, að valurinn skuli vera
róttdræpur og ófriðhelgur — óalandi
og óferjandi öllum bjargráðum á ís-
landi. Sannast að segja getur mönnum
samt þótt heiður að myndinni og lík-
neskjunni af valnum, þó að þeir s/ni
í verkinu, að^þeir hafi skömm á hon-
um lifandl og í fullu fjöri.
Allar fuglategundirnar, sem getið er
um í 2. gr. friðunarlagatma og tekið
er fram að skuli vera ófriðaðar, ættu
undantekningarlaust að vera alfriðaðar
með lögum, fyrir það fyrsta 10 árin
næstu, því allar hafa þær sama rótt-
inn og friðl/stir fuglar, að auka kyn
sitt og lifa í friði.
3. Örninn.
í 3. gr. fuglafriðunarlaganna, undir
e lið, er tekið fram að »ernir skuli
friðaðir 5 ár, frá því að lög þessi koma
í gildi, en síðan ófriðaðir og teljast
undir 2. gr.«.
Ekki er laust við að grein þessi beri
það með sór, að þingið hafi verið nokk-
uð hikandi er það samdi hana, og
fundist það fara nokkuð langt með því
að ráðast í svona mikið, að friða erni
í 5 árin næstu, sem taldir hafa verið
vargar í vóum, á það beudir þetta,
sem tekið er fram í lögunum, að ernir
skuli »ófriðaðir« að þeim tíma
liðnum.
Fyrirmæli þessi í lögunum virðast
ekki vera annað en eintómur leikur,
sem enga þ/ðingu hefir. Hór er að
eins verið að gefa erniuum 5 ára frest,
en þegar hann er útrunninn á með
lögum að leggja örninn á höggstokk-
inn — strádrepa alla erni á landinu,
ef mönnum s/nist svo, og útr/ma þeim
með öllu.
Enginn skal halda að menn verði
orðnir svo afvanir að skjóta erni að 5
árum liðnum, að þeir verði látnir af-
skiftalausir. Það er síður en svo.
Drápgirni manna og ránf/si er það
mögnuð. Hafi friðunarlögin ekki komið
of seint til að frelsa örninn algerlega
frá gereyðlngu, má nokkurn veginn
ganga að því vísu, að búið verði að
útr/ma honum alveg að 10 árum liðn-
um.
Fjölgun arnanna er svo hægfara, að
engin hætta er á því, að hún verði
nokkurn tíma meiri en góðu hófi gegn-
ir. Ohætt er því að herða svo á lög-
unum, að ernir verði friðaðir 50 árin
næstu eða jafnvel um aldur og æfi.
4. Eggin.
Þá er það tekið fram í áðurgreind-
um lögum, að egg einstakra fuglateg-
unda, sem friðaðar eru, skuli ófriðuð.
Þetta er í alla staði ranglátt. Krían
er t. d. friðuð árið um kring, en egg
hennar skuln ófriðuð. Um leið og hór
er verið að þyrma móðurinni, eru lögð
drög fyrir að börn hennar verði deydd.
Eggin eru þó gróðurkvistur kynstofns-
ins, og tilvera tegur.darinnar er undir
þeim komin. Ef eggjunum er tak-
markalaust rænt, er tegundin fyr eða
siðar dæmd til dauða.
Að vísu finna ekki eggin til þó að
þau sóu deydd, en sársaukinn kemur
fram á móðurinnj. Hán er jafn við
kvæm fyrir því, að eggjum hennar er
rænt, eins og þó hún væri særð með
vopnum.
Svo mikil hörmung, sem til þess er
að vita, að mönnum skuli vera heimil-
að með lögum að drepa vmsa fugla og
svifta landið þeirti fegnrð og þjóðinni
þoirri ánægju, sem af þeim getur staf-
að, er hitt þó enn sorglegra, að eggin
skuli vera ófriðuð. Þau geta þó ekki
flúið, þegar óvinurinn nálgast þau eing
og fuglinn. Með sanngirni má heimta
að egg allra viltra fugla verði alfriðuð
með lögum — friðhelg í uáttúru ís-
lands. Því verður ekki neitað, að það
er liálf níðangurslegt að spilla náttúru
síns eigin lands, með því að láta dráp-
girnina bitna á eggjum, aðal frjókvisti
fuglanna, af því að þau geta ekki
forðað sér. Það er uokkuð svipað og
að telgja frjóknappana af þroskuðu tró,
sem komnir eru að því að springa út,
og segja svo að tróð megi vaxa!
5. Undanþágan.
Það er undanþága frá fuglafriðunar-
lögunum. Ráðherra íslands er heimilt
að veita einstökum mönnum eða stótt-
um leyfi til að drepa friðl/sta fugla og
taka egg þeirra. »Visindalega ment
uðum fuglafræðingum og náttúrufræð
iskennurum, sem safna fyrir skólana,
og náttúrufróðum mönnum er safna
fyrir Náttúrugripasafnið í Reykjavík«,
er gefin þessi undanþága frá fugla-
friðunarlögunum. Ef maðurinn er
kallaður mentaður eða 1 æ r ð u r
í náttúrufræði fær hann leyfi 'njá æðstu
stjórn landsins, ef hann biður um það,
til þess að gjörspilla hinni íslenzku
náttúru, með því að murka lífið úr
hinum fáu fuglategundum, sem pryða
land okkar, og útr/ma þeim með öllu,
ef verkast vill, því að ekki vantar
nema herzlumuninn til þess að leggja
smiðshöggið á gereyðing sumra tegund-
anna.
Almenningi er bannað það með lög-
um, sem lærðu mönnunum svo nefudu
er leyft með lögum.
Margur maðurinn mun eflaust halda
því fram, að útr/mingarhætta fugla-
tegundanna geti ekki stafað af undan-
þágu frá friðunarlöguuum. Er því
vert að athuga það nánar.
í hverri sveit, kaupstað og sjávar-
þorpi á landinu fer skólakensla fram,
annað hvort í far- eða fastaskólum.
Og við hvern skóla er er kennari (einn
eða fleiri), sem kennir náttúrfræði, og
sem má því skoða »náttúrufræðiskenn-
ara«. Allir slíkir náttúrufræðiskenn-
arar eiga heimting á að fá undanþágu
frá fuglafriðunarlögunum hjá ráðherra,
ef þeir sækja um það, til þess að
skjóta friðl/sta fugla, og safna eggj-
um þeirra, handa skólunum. Gæti eg
trúað að þunnskipað yrði hjá einhverj-
um fuglategundunum á landinu um
það lyki, ef allir notuðu leyfið.
Stundum getur það komið fvrir að
fuglar, sem skotnir eru í því skyni að
troða haminn af þeim út, verði ekki
hæfir til þess ; þeir geta orðið svo »illa
skotnir«. Leyfishafinn heldur því
áfram að drepa þangað til hann nær
í »vel skotinn« fugl, þó það kosti Iíf
10—20 fugla. Ganga má að því sem
gefnu, að tæplega verði færra drepið af
fuglum í framtiðinni, þó að gert só 1
því skyni að fullnægja andlegum þörf-
um nemendanna í skólunum, heídur
en nú er drepið til líkamlegra þarfa.
í hverri sveit landsins getur þá, að
minsta kosti, einn maður fengið und-
anþágu frá Iögunum til þess að skjóta
friðl/sta fugla og ræna eggjunum í
nafni skólanna — og æskulyðsins, sem
ætti að vera kjörinn til þess að vernda
fuglana, án tillits til hverrar tegundar
þeir eru. Það er ekki svo sem að hér
só unnið í eitt skifti fyrir öll, að safna
til skólanna. Náttúrugripasöfnin ganga
fljótt úr sór, svo árlega verður að fylla
í skarðið og bæta við n/jum gripum.
Það má því ganga að því sem gefnu,
að taldir verði dagar allra sjaldgæfari
fugla hér á landi eftir nokkur ár, verði
undanþága frá lögunum leyfð fram-
vegis.
Undantekning frá fugla-
friðunarlögunum á ekkiað
eiga sór stað. Það á engin und-
antekning að vera frá því að öllum
mönnum só skylt, Rem búa á þessu
landi, hvað mentaðir sem þeir eru, eða
koma hingað sem gestir, að varðveita
og efla hina íslenzku náttúru af fremsta
megni.
»Náttúrufróðum mönnum, er safna
fyrir náttúrugripasafnið í Reykjavík«
er líka gefin undanþága frá fuglafrið-
unarlögunum. Ekki get eg sóð að
þetta ákvæði róttlæti hið minsta fugla-
drápið. Eg fyrir mitt leyti vil ekki
skifta á því, að horfa á og skoða út-
troðna fuglsharai, sem safnaðir eru
saman á einhverjum ákveðnum stað f
höfuðstað landsins, heldur en að at-
huga fuglana lifandi, frjálsa og í fullu
fjöri úti í náttúrunni suniar og vetur.
Eg get ekki ímyndað mór heldur að
nokkur maðni læri að þekkja náttúr-
una betur af úttroðnum fuglshömum,
þó að hann horfi á þá inn í skápum
og hilium náttúrugripasafnanna, hvort
heldur þau eru í Reykjavík eða ein-
hversstaðar vib skóla út um sveitir
þessa lands, heldur en af fuglunum
lifandi úti í ríki náttúrunnar, sem sjá
má hinar margbreyttu hreyfingar þeirra
og hlusta á kvak þeirra og söng.
Fuglshamirnir á náttúrugripasöfnun-
um minna menn miklu fremur á fugla-
dráp en fuglaverndun. Drápstilhueig-
ingin vaknar hjá mönnum við það að
horfa á þá. Ef einhver maður sór
sjaldgæfan fugl, nyan gest, sem heim-
sækir land okkar, er byssan á lofti til
þess að murka úr honum lífið, og
hamnum síðan komið á Náttúrugripa-
safnið.
Þekking manna og glöggskygni á
fuglunum hefir jafnan verið fólgin í
leikni manna að greina sundur hverja
tegund frá annari og skipa þeiro í
flokka eftir einkennum o. s. frv., en
ekki { binu, að vekja hjá mönnum göf-
ugar tilfinningar fyrir fuglunum og
viðurkenning á tilverurótti þeirra. Til
þess er þekkingin of eintrjáningsleg,
og náttúru fræðingarnir of blindir.
Náttúrufræðingur, sem er frásueidd-
ur allri tilfinningu fyrir tilverurótti
fuglanna, og heldur áfram, samkvæmt
leyfi yfirvaldanna, að drepa friðl/sta
fugla í þarfir þekkingarinnar og vís-
indanna getur orðið einhver sá versti
morðvargur í fuglahjörð landsins, og
annara viltra d/rategunda, sem tengd-
ar eru við hina íslenzku náttúru. í
útlöndum eru slíkir metin álitnir skað-
ræði fyrir nát.túruna, og mundu því
eins geta orðið það hór.
Því verður ekki neitað að fuglafrið-
unarlögunum er töluvert ábótavant,
eins og bent hefir verið á, en þó skal
það viðurkent, að með þeim er stigið
fyrsta sporið í áttina til þess að firra
þjóðina þeirri smán að útr/ma ymsum
fuglategundum, sem skylda er að
vernda. Áð því leyti eiga þeir þakk-
læti skilið, sem þetta spor hafa stigið.
Það er erfitt að brjóta í bág við al-
menningsálitið. Margir menn álíta það
sjálfsagða skyldu einstaklingsins að
drepa vilta fugla (jafnvel þó það kosti
lagabrot) hverrar tegundar sem eru,
án þess að taka tillit til hvort teg-
undinni só borgið eða ekki, og án þess
að menn geri nokkurn skapaðan hlut
til að vernda þá. Það er eins og
mennlrnir eigi fuglana undantekningar-
laust, hafl skapað þá, gefið þeim rótfe
til þess að lifa og auka kyn sitt, og
menn eigi þess vegna með að svifta
þá þessum rétti, og dæma hverja teg-