Ísafold - 27.12.1926, Blaðsíða 4

4
í S A F 0 L D
„viljirðu ei svo
þá víktu þjer undir tvo“
oít þá lá það undir tveimur þeirra,
„sting jeg við þjcr strá
stöktu nú undir þrjá“
o? þá lá það undir þremur
„leib je" við ]>i" löngum
li"ðu nú undir öngrum“
O-p þá lá það laust ofan á.
Aldrei fjekl: j e" að vita hvernig
í þessu lá, en það gætu einhverjir
gefið upplýsingar um, er kynnu að
þekkja leikfang þetta. Ef til vill
liefir hvalskíðið verið beygt inn-
undir borðana án ]>ess jeg vrði var
við það.
Á Espihóli er btejarlækur allstór
er kemur úr dal uppi í fjallinu er
heitir Kvarnárdalur. Lækurinn hef-
ir eflaust áður heitið Ivvarná. Hann
var hafður til áveitu á tvin og engi.
í læknum voru smá silungar og
þegar læknum var veitt á túnið
varð hann þur, nema smá pollar
hingað og þangað. Hafði jeg þá
ruikið gaman af að ná silungum
með höndunum. Auðvitað voru
þeir smáir; sá stærsti sem jeg man
eftir var 23 lóð (360 g.).
Á Espihóli voru smalapiltar: ár-
ið 1855—’56 Sigurður Ilalldórsson,
árið 1856—’57 Friðfinnur Frið-
finnsson og árið 1857—'58 Friðrik
Jóhannsson. Af því að þeir skift-
ust þannig á á hverju ári og jeg
var mikið með þeim, þá á jeg mik-
ið hægra með að vita hve gamall
jeg var þegar vms atvik komu fyrir
en ella mundi vera. Sumarið 1856
varð jeg 10 ára og það sumar sat
jeg hjá ánum á hverri nóttu uppi í
Kvarnárdal, ásamt Friðfinni, fram
í lok júlímánaðar og smalaði með
honúm alt sumarið. Þá var það
eitt sinn á áliðnu sumri að nokkrar
ær vantaði og fórurn við Friðfinn-
ur að leita þeirra. Við fundum þær
fljótt hátt upp í fjalli, þar sem
hertir Stóri-Stallur. Þæ r voru
styggar og mistum við ]>ær saman
vi8 fjeð. Veður var hið besta, bjart
og blítt. Jeg stakk þá upp á því
við Friðfinn að við skyldum reyna
að kornast upp á fjallið þar sem
það er hæst. og fjelst hann á þetta,
fíida mun þetta hafa verið á sunnu-
degi. Við gengum þá af Stóra-Stalli
veStur yfir fjallið þangað sem heita
Lambárbotnar. Þar var jökulbreiða
töluverð með sprungum nokkrum
eíi svo mjóum að við gátum þó
kotnist yfir þær. Þaðan gengum við
svo suðvestan frá upp. á brúnina,
og jeg held jeg hafi aldrei verið
jafnhrifinn af neinu. sem jeg hefi
sjeð eins og því, sem þá blast.i við.
Til vesturs sá jeg að vísu ekkert,
í*i til austurs og suðurs var landið
útbreytt fyrir neðau mig. Jeg var
svo kunnugur uppdrætti Islands, að
jeg kannaðist við flest. sem jeg sá
t. d. Ilerðubreið og Mývatn, sem
jeg ekki hefi sjeð nerna í það sinn.
í suðaustri tók Vatnajökull fyrir
útsýnið, en lengst í austri var nokk-
uð, sem jeg ekki gat greint, hvort
iieldur voru fjöll eða ský, en líklega
hafa það verið Dyrfjöll á Aust-
fjörðum. Innan t.i! í Eyjafirði er
fjall, er heitir Sneis, nokkuð hatt
að sjá úr bygðinni. en ]>aðan sem
jeg nú vsv leit það út ©ins og það
vttg-i aðeins lióll niðri í dalnum. x\ð
jeg naut svo vel útsýnisins var með-
fréfm því að þakka, að jeg sá á æsku-
árpm mínuni mjög vel í fjarlægð.
Ilaustið 1857 rjeíist sem heim-
ilbjkennari til föður míns, Davíð
Gjjjþmundsson, er M var nýútskrif-
aður af prestaskólanum, til að
kenna mjer og systkinUm mínurn.
Ilann var ágætur 'maður og ljet
sjer mjög ant um að kenna okkur
sem best og var einnig sjerlega lag-
inn vi.ð ]>að. Fram að þeim tíma
hafði jeg að heita mátti ekkert lært
annað en það sem rnjer sjálfum
sýndist, en nú varð jeg að fara
að læra eftir fastri reglu. Það kom
þá fram, að jeg átti mjög Ijett með
að læra sumt t. d. sögn og landa-
fr.æði, en tungumál átti jeg erfið-
ara með. Sjerstaklega A’ar jeg mik-
ill klaufi í latínskum stíl.
Davíð Guðmundsson var hjá
föður mínum frá því haust-
ið 1857 til vorsins 1860. Ilann
kendi ok!<ur livert ár fram í maí,
en vann svo sem verkamaður vorin
og sumrin.
Fyrri part vetrarins 1855—’56
gekk ákaflega skæð hundapest yfir
Norðurland. Ilún kom austan úr
Múlasýslum. fsvo var hún skæð, að
jcg heyrði sagt, og mun ]>að satt
vera, að ekki hafi lifað í þremur
instu hreppum Eyjaf jarðarsýslu
nema ein tík á Stóra-Eyrarlandi hjá
Akureyri. Að þessu urðu hin mestu
vandræði og fyrirsjáanlegt var, að
]>au mundu þó verða enn rneiri
með vorinu. Tóku nokkrir sig ]>á
til og fengu fjóra menn til að fara
um veturinn suður Eyfirðingaveg
suður í Árnes- og Rangárvallasýsl-
ur, til að fá hunda ]>aðan, áður en
pestin yrði komin ]>angað. Þetta
hepnaðist vel. Þeir komu norður
með 20—30 hunda og varð þeim
ekkert meint þegar norður kom.
Faðir minn fjekk einn af ]>eim
hundum, er var frá Stóruvöllum á
Landi. Þegar þetta gekk svo vel,
voru sendir suður aðrir tólf meun,
og komu þeir norður aftur á Ein-
mánuði með meira en 70 lmnda, og
bætti það svo úr þörfum manna að
vandræðalaust varð. Tíkina, sem
jeg gat ttm að lifað hefði á Stóra-
Eyrarlandi, átti ungur piltur. Ilún
var hvolpafull og er menn vissu
það fóru menn að bjóða afarverð
í hvolpana, en faðir piltsins rjeði
því, að hver hvolpur var ekki seld-
ur dýrara en 6 ríkisdali. Tilc ]>essi
var af útlendu kyni og var ágætur
fjárliundur. Jeg eignaðist seinna
hvolp undan tik þessari er reynd-
ist mjög vel og mjer þótti næsta
vænt um.
Fyrir’ mitt minni munu liafa ver-
ið nokkuð almennar í Eyjafirði
veislur þær, er kallaðar voru brauð-
veislur, en þótt þær væru orðnar
noldcuð fágætar eftir að jeg man
til, ]>á var jeg þó í einni þeirra, er
haklin var á Espihóli. í veislu þess-
ari voru lrvorki hafðir diskar nje
hnífapör. Borð voru dúkuð og fyr-
ir framan hvert sæti var settur
hlaði af laufabrauðskökum, að
minsta kosti 5 eða 6, og ofan á
hverjum hlaða var í veislu þeirri,
sem jeg var í, tvær ebelskífur, en
það mun ekki hafa verið gamall
siður. Ennfremur voru á borðin
settar undirskálar fullar af sírópi
cg var hver undirskál ætluð fjórum,
tveimur livoru megin við borðíð.
Eftir að borðsálmur var suuginn
voru menn beðnir að taka tilmatarog
fóru menn þá að brjóta laufabrauð-
ið og dýfðu hverju broti ofan í
sírópið. Frammistöðumenn gengu
stöðugt um og buðu brennivín
hvérjum, sem það vildi, en það
vakti furðu mína hvað fólkið borð-
*
aði lítið af brauðinu, en af síróp-
inu keptust menn. rið að ná sem
mestu, enda voru margar undir-
skálar tæmdar þótt lítið sæi á
laufabrauðshlöðunum. Eftir að
hætt var að borða, var sunginn
helstu manna í Húnavatnssýslu og
aunarsstaðar var það ráð tekið að
slcora skyldi niður alt fje á hverj-
um þeim þæ, þar sem ldáðans yrði
borðsálmur og því næst staðið upp. vílrh °S ]>ess utan sauði alla fvrir
En þá varð það, sem jeg átti ekki
von á, að konurnar tóku upp klúta
og Ijetu þar í alt það, sem þær og
rnenn þeirra áttu eftir af laufa-
brauðinu, og frammistöðumennirn-
ir hvöttu til að ryðja borðin sem
fyrst. Ekki man jeg hvort kaffi
en drykkfeldur var hann og frá því
að jeg man til, var hann orðinn
hreinn aumiingi. Aðstoðarprestur
hjá honum var sjera Magnús son-
ur hans. IJm 1856 ljet amtmaður
höfða sakainái á móti honum og
varð hann þá að láta af prests-
vestan Blöndu, en ær og lömb og
veturgamlar gimbrar skyldi geyma
í heimahögum á hverjum bæ næsta—sþaþ meðan á því stóð, en málið
sumar. Jafnframt skyldi leita sam- fór til hæstarjettar. Þar var liann
skota um alt norður- og airstur- sýknaður eins og í hinum lægri
amtið og stakk amtmaður upp á rjettum en málið stóð yfir í nokk-
því, að hver fjáreigandi lofaði alt ur ár. í staðinn fyrir sjera Magnús
var gefið, en eftir að frammistöðu-'l tólfta liluta af fje smu til að varð aðstoðarprestur lija sjera Ilall-
menn og aðrir er eigi liöfðu komist | hæta skaðann þeirn, er niður skáru.! grími sjera Sveinbjörn Hallgríms-
að voru búnir að borða, þá varjDetta gekk fram, svo að jeg heyrði son, er áður hafði vei'ið fyrsti rit-
farið að veita púns. Ekki þótti það j ekki get.ið um neinn sem neitaði' stjóri Þjóðólfs og síðar varð j>rest-
eiga ATið að
veislur
en >eir
j./ unuL j/oen j / u <> j •! --' ...... i ——r —
aðrir hjeldu biauð-j;ið verða við þessu, en sumstaðar.ur að Glæsibæ. Sjera Sveinbjöm
ir, sem voru heldur!mun Þ® hafa þurft að ganga nokk-Jvar fjörmaður mesti, og þótt hanns
efnalitlir, en brúðhjó,n sem voru
uð fast eftir því. Auk þess lofuðu’væri bláfátækur, þá var hann jafn-
rc.jög efnalítil voru oft gefin saman í ýmsir töluverðu jreningatillagi.
messunni og ljetu þá veita mörgu
eða flestu kirkjufólkinu sætt kaffi
með lummum eftir messuna.
Faðir minn hafði út af þessu mjög
an liinn glaðasti, hvernig sem á
stóð. Hafði jeg jafnan mjög mikla
miklar brjefaskriftir til lirejrpstjóra ánægju af því, þegar hami kom að
og annara málsmetandi manna í Espihóli, að lilýða á samræður
liverri sveit, því að alt þurfti aðjhans við föður minn eða sjera Da-
Veturinn 1858—’59 var mjög! komast fljótt í kring, og varð hann víð. Þegar hann var í Reykjavík
harður, svo að „elstu menn mundu I því jafnvel að nota mig til aðjvar þar prestur sjera Ásmundur
varla slíkan“. Þá kornust menn (slcrifa sum brjefin. Aldrei hefi jeg| Jónsson. Honum lág heldur lágt róm
víða á Norðurlandi í lieyþrot. Þá.' itað annan eins áhuga í fólki í ur, og heyrðu menn illa til hans í
| ^ *
var víða í Eyjafirði slátrað liross- j nokkru máli eins og þá, og alt gekk j Reykjavíkurkirkju, svo að menn
um og kjötið gefið kúm
drý
komust í heyþrot, var faðir minn. Jsýslu treystist enginn til að neita jvaldið það, að þar hafði næst áð-
Þá voru sumarpáskar. Á sumar- ag skera eins og fyrir var lagt, að ur verið prestur mjög tilkomumik-
daginn fyrsta (skírdag) var gott b'í undantelcnu, að Kristján bóndi'ill ræðumaður, þar sem var Helgi
veður, logn og sólskin, en frost j í Stóradal tók það ráð að reka um ^biskup Thordersen. Um 1850 var
mikið og væntu menn þá eftir lrata., veturinn alla sauði sína, um 300, j töluverð ókyrð í liugum manna í
var komin norð- suður fjöll í Biskupstungur og ljet i Reykjavík. Þá var ]>að eitt sinn í
til aðÁram eins- og amtmaður iagði fyrir þóttust lítið gagn Iiafa af að fara
ja töðuna. Meðal annara, er með samþykki manna. í Ilúnavatns þar í kirkju. Mun og nokkru h;ifa
En dag'inn eftir
anliríð mikil, og enn verra var þó(þá vera þar i gæslu þangað til messulok, að sjera Sveinbjörn stóð
á laugardaginn. Þann dag var tekið, haustið eftir að hann slátraði þeimiupp í kirkjunni og lijelt }>ar ræðu^
gamalt hey. sem liaft var þar undir < Reykjavík. Skaðabótaloforðin semiþar sem hann skoraði á sjera Ás-
sængum, til að gefa það sauðum og snfnað var á nokkrum vikum revnd- mund að sækja sem fyrst í burtu.
lrans
hestuin. Mjer varð ]>etta mjög "st miklu tneiri en þörf var á, en það því að j>restsþjónusta
minnistrett og taldi jeg ]>að fyrir-• var að mig minnir riim 6700 rd., jReykjavík yrði söfnuðinum að litl-
hyggjuleysi að setja á að liaustinu.þegar jeg seinna kom í Húnavatns- vim notum. Þetta þótti lmeyksli, og
fleiri skepnur en svo, að menn sýslu heyrði jeg aldrei annars getið orðasveinmr var um, að Pjetur
hefðu nóg fóðúr handa þeim hvern- en að skaðabæturnar hefðu greiðst, Pjetursson, er þá var forstöðumað-
ig sem veturinn yrði. Ef lökustu, með skiluni.
kúnni liefði verið fargað um Iiaust-
fur prestasltólans og síðar
varc
, Á næsta bæ fyrir utan Espihól, biskuP’ hefði komið sÍera Sveinbirni
ið sagði jeg, þá hefðiheyið verið nóg Stokkahlöðum, bjó l.óndi sáer Ólaf- 1il að "era ljetta' en honllm atti að
enda þótt batinn liefði dregist enn
þá lengur. Á páskadagsinorgun var
ur hjet. Hann var hreppstjóri í
ganga það til, að hann vildi fá'
Hrafnagilshreppi og góður bóndi. I Pr«dsembættið í Reykjavík jafn-
komið gott veður og um messutím-' xöluvert var |lanll <lrykkfeldur og llliða omba‘t1i sínu við ]>restaskpl-
ann kom sunnangola með ]>ýðu og | var þá meinlegur í ofðum. Var það t. imn’ Því truði 's-iera Ásmimdpr
upp frá því var liver dagurinn '(]; að hann sagði eitt sinn vi8 kaup. og mágur hans Grímur Thomsen..
öðrum betri, svo að allar skfepnur, \ mann nokkurn .á Alcureyri: „Án Nú var ÞaS eitt' sinn- að sJera Da
sem lifðu á páskadaginn, lifðu úr' |)(,ss að vil]-a fornerma ygul.; þá vil víð spurði sjera Sveinbjörn, hvort
]>ví. ,Jeg lie.s rði sagt að hóndi nokk-jje„ leyfa mjer ag taka það fram,
ur norður i Mývatmssveit hefði ájað þjer erilð mikill óþ0kki“ Ann-,
ars var hann duglegur maður,
greindur vel, vandaður og vel met-j
inn.
I«
föstudaginn langa álcveðið að slátra j E
60 sauðum daginn eftir, en þá var
veðrið svo vont, að enginn treyst-
ist til að lcomast í húsin til sauð-
anna, en á pásliadagsmorgun þótti
elcki við eiga að taka til sláturstarfa,
enda var þess ]>á vænst að batinn
væri í nánd, og svo lifðu sauðirnir
allir.
Jeg hefi stundum hevrt menni
álíta, að áður fvrri hafi alment
orðasveimur þessi va*ri á rökúm byðg
ur, en hann neitaði því með öllu og-
sagði að Pjetur liefði aldrei talgð
við sig eitt orð í þá átt- Þessu
man jeg vel eftir, og eklci hafði
sjera Sveinbjörn neina ástæðu til
jað dylja sannleikann í þessu efnii
við lcunningja sinn norður í Eyja-
verið farið mjög illa með þnrfa- j firði mör„„m árum .síðar? eu þessi
'merrn og niðursetninga. Jeg er: • orðasveimur var aðalástæðám
hræddur um, að í þessu efni hafi
undantelaiingar verið
,i>
i til þess kala, sem'kennir í æfisögu:
einhverjar undantelaringar verið pjetuHJ biskups eftir Grím í Aúd-
Veturinn 1857-’58 kom fjár- "erðar að almennri reglu. Jeg þekti yara 1893> 0„ þar sem Grímut> seg-
fáema niðursetninga í æsku minni; jr þag pjetri til afsokunar, að
og var eflaust eklci farið neitt illa' - - -.......- - • - -
kláðinn, sem borist hafði til Suður-
lands frá útlöndum, norður í Ilúna-
vatnssýslu. Þegar ]>að frjettist norð-
ur í Eyjaíjörð urðu rnenn ]>ar, einsj
og alment um Norðurland, gagn
mcð ]>á. Á Ilraungerði í Eyja-
firði bjó hóndi, er Ólafur lijet.
| Ilann var barnamaður og þáði af
eftir
að hann. kom til föður míns
klaga hreppstjórann fyrir ]>að, að
liann vildi ekki láta sig fá mjöl,
teknir af ótta og skelfingu. Þótt,sveit' Eitt sinn man &
þeir væru þá dánir, er sjálfir
mundu eftir fjárkláðanum 1761—
’79, þá var þó endurminningin
glögg um ]>ær hörmungar er hann l,ú Vffri hann orðinn alve- mjö1'
um þær hörmungar er
hann hafði liaft í för með sj.er og
það með, að eina ráðið, sem dugði
til að útrýma honum, var niður-
skurður og samgöngubann. Þá var
amtmaður fyrir norðan Pjetur Ilaf-
stein, maður mjög vel gáfaður og
framúrskarandi ötull og fram-
kvæmdarsamur, en jafnframt ákaf-
lega geðríkur, ef því var að skifta.
Hann tók að sjer að framfylgja
laus, svo að hann hefði varla ann-
að á að lifa en mjólk og rjúpur.
Jeg man eftir, að rnjer þótti ]>etta
| „hann hafi viljað bæta fyrir ]>að,
j er hann vissi að hann hafði of-
' gert,‘1 þá á hann við ]>að, að þeg
i ar sjera Ásmundur síðar var að
ni’ kosta tvo svni sína við háskólann
at í Kaupmannahöfn, ]>á bauð Pjetur
lionum peningalán, svo sem hann i
kynni að þurfa. Þetta sagði Þór-
hallur biskup mjer eftir Grími
sjálfnm. Síra Sveinbjörn bjó mig
undir fermingu ásamt öðrum börn-
, um, er fermd voru vorið 1860
enginn ueyðarlcostnr. Ilaun raun'
hafa fengið nokkuð af mjöli hjá
föður mínum, er hann ef til vill
borgaði moð rjúpum, því að hann
var rjúpnaskytta góð.
Þegar jeg var að alast upp, var
prestur að Hrafnagili Hallgrímur
skoðunum almennings að því er j Thorlacius. Hann liafði verið pró-
snerti fjárkláðann, og með ráði fastur og þótt mikilhæfur maður
og gerði hann það rækilega, að þvS"
er snerti skilning á trúarlærdómun-
nm, þótt liann hefði ekki eins mikií
áhríf á tilfinningar mínar eins •*.
síra Davíð.
FnMitli