Tíminn - 23.03.1980, Blaðsíða 9

Sunnudagur 23. mars X980
9
Jón Sigurðsson:
Má hafa vit í hlutum?
AB undan förnu hafa nokkur
skrif birst f Tfmanum um mál-
efni samvinnuhreyfingarinnar,
og vonandi halda þau áfram.
Timinn er eblilegur vettvangur
slikra umræöna, og þær eru til
góBs bæBi vegna málstaBar
samvinnuhreyfingarinnar og
einnig hins aB þær gefa fulltrú-
um hreyfingarinnar tækifæri til
aB svara fyrirspurnum og út-
skýra þau atriBi sem vefjast
kunna fyrir mönnum.
1 þessum blaBaskrifum hefur
veriB minnst á margvislega
þáttu i starfsemi samvinnu-
hreyfingarinnar og Sambands-
ins. Hinn ómetanlegi þáttur
hreyfingarinnar f þjónustu viB
landsbyggBina hefur komiB
fram, en einnig nokkrar aB-
finnslur frá greinahöfundum
sem áhuga hafa á málefnum
hreyfingarinnar og eru félags-
menn i samvinnufélögum.
Þessar aBfinnslur virBast mér
1 fljótubragBi vera þriþættar, og
verBur aB telja aB alvara sé á
ferBum ef þær eiga rétt á sér.
I fyrsta lagi er fullyrt — eBa
spurt — aB SambandiB sé
auöhringur sem hafi sett eigin
fjárhagssjónarmiö ofar al-
mannaþjónustu: 1 öBru lagi aB
samvinnuhreyfingin lúti
fámennisstjórn sem ekki takl
miB af lýBræBislegu valdi innan
hreyfingarinnar :i þnBja lagi aB
kaupfélögin hafi tekiB sér ein-
okun á mikiivægum sviBum vfBa
um landiB i staB þess aB þjóna
fólkinu.
Um þaB verBur ekki felldur
dómur hvers vegna um slika
hluti er spurt, en úr þvi aB-
finnslurnar hafa komiB fram
verBur aB svara þeim. Þær
byggjast á miklum misskilningi
á eBli og starfsemi samvinnu-
hreyfingarinnar, og þeim
verður aB svara á sannfærandi
og upplýsandi hátt. I raun og
veru er þaB merkilegt, aB ein-
mitt þessar aBfinnslur skuli
koma fram einmitt á þeim tfma
sem samvinnufyrirtækin eiga I
miklum öröugleikum og hafa
sum hver orBiB aB grlpa til
varnaraBgerBa.
ósjálfrátt kemur þaB upp i
hugann aB aBfinnslurnar beri
þess merki ab menn annaB
hvort geti ekki eBa vilji ekki sjá
viBhverjar aBstæBur samvinnu-
hreyfingin starfar I efnahags-
og atvinnumálaástandi þjóBar-
innar.
Viljinn flytur
ekki sjálfkrafa
röksemdir
Nú er þaB út af fyrir sig rétt aB
samvinnuhreyfingin á Islandi
hefur náB þeim lofsverBa ár-
angri aB verBa mjög fjölmenn
og breiBast út um landiB allt.
StærBin ein og umfang umsvif-
anna getur orBiB til þess aB tor-
tryggni einhverra vakni, en
þessi mikli árangur á aB sjálf-
sögBu ekki aB geta orBiB tilefni
ásakana um aB hreyfingin hafi
horfiB frá grundvallaratriBum
hugsjóna sinna. ÞaB þarf meira
til — miklu meira — til aB sýna
fram á slikt.
Og enn hefur ekki veriB sýnt
fram á neitt af sliku tagi.
A þaB er bent I blaBaskrifum
um þetta efni aB samvinnu-
félögin hafi umsvif á flestum
sviBum athafna og framleiBslu,
ýmist sjálf eBa dótturfyrirtæki
Sambandsins. En þetta getur
ékki réttlætt tal um einokunar-
starfsemi, — nema þá sé sýnt
fram á viBskiptalegar þving-
anir. MeBan slikt kemur ekki
fram verBur aB álykta aB um al-
hliBa og almenna þjónustu sé aB
ræBa, og þegar haft er I huga
hvernig umhorfs hefur veriB
vfBa um landiB fer ekki hjá þvi
aB réttsýnir menn viBurkenni aB
hin umfangsmiklu umsvif sam-
vinnuhreyfingarinnar byggjast
Aðfinnslur í garð samvinnu-
hreyfingarinnar bera misskiln-
ingi vitni
á þvi aö hún hefur tekiB aö sér
þær byrBar sem aBrir hafa ekki
fengist til aB axla.
Svona til hliBar er þaB og
athyglisvert aö ýmis pólitisk
öfl vilja á vlxl komast til áhrifa
innan hreyfingarinnar eöa
leggja hana aB velli ella.
MeBan slikar hræringar eiga sér
staB er þaB ekki aB undra aB
menn reyni af pólitiskum.
ástæöum aB sverta samvinnu-
félögin, SambandiB og fyrirtæki
hreyfingarinnar. En þessi póli-
tlski vilji flytur ekki sjálfkrafa
málefnalegar röksemdir fyrir
eigin áróöri, nema sIBur sé.
Er góður
árangur til ills?
HiB sanna i þessum málum er
aö Sambandiö og samvinnu-
hreyfingin er ekki auöhringur I
neinni hugsanlegri merkingu
þess orös, hvorki neikvæöri
merkingu né efnislega „hlut-
lausri”. Hér er þvert á móti um
almannasamtök aö ræöa sem
tekist hafa á hendur mjög al-
' hliöa og viötæka þjónustustarf-
semi, innri samhjálp vegna
timabundinna eBa|staöbundinna
öröugleika og þessi samtök
halda uppi mjög nauösynlegri
þjónustu á ýmsum sviöum og
stööum þar sem ekki er um aöra
aöila aö ræöa eöa velja — vegna
þeirra erfiöleika og aöstööu-
leysis sem starfsemin býr viö.
SvipuBu máli gegnir um þá
aöfinnslu aö fámennis- eöa
kllkustjórn ráöi einu og öllu i
Sambandinu, fyrirtækjum þess
og samvinnuhreyfingunni.
Þvert á móti starfar samvinnu
hreyfingin á þeim lýöræöislega
grundvelli sem er eitt meginein-
kenni hennar. Árangur hreyf-
ingarinnar hefur m.a. veriö
tryggöur meö þvi aö stjórnir
félaganna hafa boriö gæfu til
þess aö velja sér hæfa starfs-
menn og fela þeim nauösynlegt
og virkt umboö. Menn veröa aö
hafa þaö i huga, aö samvinnu-
hreyfingin heldur uppi mikilli
starfsemi og atvinnurekstri,
og án góöra forstööumanna sem
hafa raunverulegt umboö i dag-
legu starfi getur þessi starfsemi
alls ekki gengiö.
En aö þetta valdi þvi aB
lýöræöiB innan félaganna
hverfi, er út i hött. — EBa strlöir
þaö gegn lýöræöinu aö stjórnar-
menn og málefni
menn hafi traust á starfsmönn-
um sinum? Væri þá ekki nær aö
segja þeim upp og ráBa nýja,
eöa hvaö?
Einokunartaliö ber aB sama
brunni. Þátttaka I kaupfélögun ■
um er mjög almenn vIBa um
land, og viöskipti þeirra mikil.
Ekki getur þaö taliast röksemd
fyrir þvi aö um einokun sé aö
ræöa. A sama hátt er ástæöa til
aö minna á þá staöreynd aö
samvinnufélögin flytja fjár-
magn ekki aö eigin vild forráöa-
manna milli héraöa, heldur nýt-
ist þaö og ávaxtast i héraöi,
jafnvei þótt einkaaöiiar flýi
erfiöar aöstæöur meö fjármagn
sitt og skiiji tóma kofa eftir.
Sist skortir
baráttumálin
Um þessar mundir á sam-
vinnuhreyfingin I margvisleg-
um örBugleikum sem gætu
reynst örlagarikir, ef ekki er aö
gert. Sannleikurinn er sá, aö
óöaveröbólgan hefur lent af
óskaplegum þunga á rekstri
samvinnufélaganna. Liklega er
ekki af ósanngirni mælt aö
mönnum beri lika aö hugleiBa
þessa öröugleika, fremur en
velta sér upp úr áróöri gegn
hreyfingunni.
Aö þessu sinni skal aöeins á
þaö minnst aö samvinnuhreyf-
ingin hefur meö höndum versl-
un og úrvinnslu landbúnaöar-
afuröa.og allir vita hvernig um-
horfs er I þeirri atvinnugrein
um þessar mundir. Samvinnu-
hreyfingin annast dreifbýlis-
versiunina og almenna þjdnustu
I drelfbýlinu.og þaö hefur ekki
átt aB fara fram hjó neinum
hvernig aBstæbur eru 1 þeirri at-
vinnugrein. Samvinnuhreyfing-
i in stendur fyrir umfangsmikl-
um iönaöi, t.d. á sviöi ullar og
skinna, til útflutnings.og eins og
fram hefur komiö i fréttum
berst sú atvinnugrein nú 1 bökk-
um. Loks má nefna hina miklu
útflutningsstarfsemi á sviöi
sjávarafuröa, sem er hvorki
meira né minna en meginstoB
efnahagsllfsins I landinu.
ÞaB er svo mikiö vlst, aö ekki
skortir raunveruleg baróttumál
þegar málefni samvinnuhreyf-
ingarinnar ber á góma. Og
reyndar hljóta menn aö undrast
hve lltiö er talaB um þessi mál-
efni, — sem þó snerta hvert
mannsbarn og afkomu allrar
þjóBarinnar I bráB og lengd.
Sjálfsagt er margt sem betur
má fara f starfi samvinnu-
manna, og munu þeir fyrstir til
aö viöurkenna þaö. En innan
hreyfingarinnar er reyndar
stööugt unniB aB þvi aö auka
lýöræöiö og virkja félagsmenn-
ina betur. Þannig stendur
hreyfingin fyrir skóla- og náms-
skeiBahaldi meira og minna all-
an ársins hring. A vegum félag-
anna starfar sérstakur félags-
málafulltrúi og a.m.k. I
nokkrum kaupfélögum hafa
veriö kosnir sérstakir starfs-
mannafulltrúar til aö vera meö I
ráöum um starfsemina.
Tvennt veröur aö telja aö
samvinnumenn þurfi aö taka til
sérstakrar athugunar. Annars
vegar hafa þeir sjálfsagt ekki
veriö nógu virkir eöa aösóps-
miklir I almennum umræöum
um málefni atvinnulifsins og
sérmál hreyfingarinnar, t.d.
þegar aö henni er sótt. Hins
vegar veldur þaö furBu margra
hve kaupfélagsstarfsemin
viröistvera takmörkuö eöa van-
máttug á Reykjavikursvæöinu.
Þar hefur þróunin fariö fram
hjá samvinnustarfseminni aB
mjög miklu leyti, og KRON
hefur alls ekki haldiö þvl hlut-
falli I almennri verslun sem
áöur var.
Verður allt að
vera jafn vitlaust?
ABfinnslurnar I garB sam-
vinnuhreyfingarinnar sem hér
hafa veriö geröar aö umtalsefni
vekja óneitanlega nokkrar
spurningar. Má félag eöa fyrir-
tæki yfirleitt hafa hæfa og virka
stjórnendur? — Er þaö alitaf áf
hinu illa ef atvinnustarfsemi er
vel rekin, ef hún stendur undir
sér eöa reynt er aö láta hana
bera sig? — Er þaö „siöferöi-
lega” rangt eöa andstætt hags-
munum „alþýöunnar” aö sam-
vinnuhreyfingin standist sam-
keppni og berjist kröftuglega
viö verkefni sín þótt aöstæöur
séu erfiöar?
Og þaö má einnig spyrja sem
svo: Nú er vitaö aö mörg kaup-
félög eiga I miklum erfiöleikum
og hafa leitaö til heildarsamtak-
anna um aöstoö. — Er þaö þá
ósæmilegt aö Sambandsins sjái
staöi I landinu? — Er þaö óeöli-
legt aö Sambandiö taki aö sér
hlutverk samhjálparinnar f
hreyfingunni?
Lokaspurningin sem þessar
umræöur vekja á reyndar ekki
sérstaklega viö um samvinnu-
hreyfinguna, heldur um gervallt
atvinnu- og efnahagslif lands-
manna, og hún er þessi: Má
yfirleitt hafa nokkurt vit i hlut-
unum? — Er raunsæi og skyn-
semi altaf og alla vega andstæö
„góöum” siöum og „réttum”
hagsmunum fóiksins?
Þeir sem fylgst hafa meö al-
mennum umræöum og fram-
vindu efnahagsmála á landi hér
vita aö þessar spurningar eru
ekki aB ófy'rirsynju.
JS