Fréttablaðið - 06.10.2007, Blaðsíða 24

námsárið mitt og fæddist Baldur sonur okkar
þar.“ Dramatískir hlutir gerast oft í leikhús-
inu og á æfingarferli leikrita en Stefán segir
að Poppleikurinn Óli hafi þó slegið öll met
hvað slíkt varðar. Í enda æfingaárs höfðu leik-
arar sýningarinnar farið í gegnum fimm
hjónaskilnaði og stofnað hafði verið til tveggja
nýrra hjónabanda. Sjálfskoðunin sem átti sér
stað í meðferð verks sem fjallaði um
einstaklinginn og mótun hans hafði áhrif á
raunveruleg líf leikaranna og Stefán og
Þórunn eignuðust barn. Þegar þau komu heim
með soninn höfðu sænskar velferðartaugar
einnig grasserað í taugakerfi Stefáns og
Þórunnar og voru þau ein af þeim sem tóku á
dagvistarvanda borgarinnar með því að stofna
eigið barnaheimili sem enn er starfrækt í dag,
það nefnist Ós.
Ferilskrá Stefáns er löng og þétt. Stefán var
fréttaritari Ríkisútvarpsins í Stokkhólmi öll
námsárin og vann sem fréttamaður á sumrin.
Árið 1974 sneri hann sér alfarið að leikstjórn.
Leikverkin sem hann hefur sett upp eru nú
orðin 80 talsins og árin orðin 35 sem hann
hefur leikstýrt. Þrátt fyrir stjórnunarhlut-
verk í Þjóðleikhúsinu og nú sem óperustjóri
lítur hann alltaf fyrst og fremst á sig sem leik-
stjóra, fær mesta útrás þar og líður best úti á
gólfi. „Sem nýtist mér svo mjög vel í leikhús-
stjórnun því þar ertu í raun að reka og stjórna
mörgum sýningum.“
Spurður um hverja af eigin leiksýningum
hann haldi mest upp á, svarar hann: „Það er
erfitt að gera upp á milli en mér þykir vænst
um sýningar eins og Stundarfrið eftir
Guðmund Steinsson. Eins sýningarnar á Sölku
Völku og Degi vonar. Af sýningum seinni ára
þykir mér hvað vænst um verk Ibsens;
Villiöndina og Brúðheimilið og svo er það
auðvitað Veislan, sem ég er einna ánægðastur
með af öllu sem ég hef gert.“
Stefán gat ekki svo auðveldlega hætt í leik-
húsinu eftir að hann lét af störfum Þjóðleik-
hússtjóra og stofnaði sitt eigið leikkhús með
Hilmi Snæ, leikhúsið Skámána. Þær sýningar
sem þeir hafa sett upp þar segir Stefán að sér
þykir líka mjög vænt um: Ég er mín eigin
kona og KillerJoe. „Jú, auðvitað er það sér-
kennilegt að vera kominn í grasrótina í leik-
húsheiminum eftir að hafa leikstýrt leikhús-
flaggskipinu. Það er líka mikil barátta því
stóru leikhúsin hafa fjármunina og þar með
auglýsingafjármagnið. Þótt KillerJoe þyki til
dæmis ein besta sýning bæjarins eigum við
erfitt uppdráttar af því að þeir sem peningana
hafa geta auglýst okkur í kaf.“
Það sest enginn í stól Þjóðleikhússtjóra án
þess að einhverjir kasti brenni á bálið af og
til. Stefán segir þó að í það heila hafi engir
átakanlegir árekstrar orðið. Í byrjun voru
þó, eins og frægt er orðið, nokkrir starfs-
menn látnir fara og Stefán segist hafa tekið
viðbrögðin í kjölfar þess inn á sig. „Þetta
voru ekki margir einstaklingar en ég hafði
unnið með þeim lengi og þekkti þá alla per-
sónulega. Nokkur hystería fór í gang en
hugsunin með þessum aðgerðum var að fá
smá hreyfanleika á leikhópinn og yngja
hann upp en yngsti fastráðni leikarinn þá
var 34 ára gamall. Það var algjör stefnu-
yfirlýsing og meðvituð ákvörðun um að fá
inn kornunga leikara á fasta samninga.“
„Stjörnufaðirinn“ hafa einhverjir kallað
Stefán og vísa þá í þá fjölmörgu ungu leik-
ara sem þá fengu tækifærið og komu sér
rækilega á kortið. Stefán hefur áður blásið
á stjörnuhugtakið í viðtölum og gerir það
enn. Honum finnst sígilda umræðan um
„gulldrengina“ með tilvísun í meðal annars
Baltasar, Ingvar og Hilmi Snæ líka mjög
ósanngjörn. „Ungu leikkonurnar sem komu
þarna fram voru líka mjög sterkar og eru.
Ég setti þetta unga fólk í framlínuna af því
ég hafði tröllatrú á hæfileikum þeirra. Það
er grundvallarkrafa leikhússtjóra að rækta
sitt listafólk. Gefa því fjölbreytileg tæki-
færi og ólík. Þegar fólk fær slík tækifæri
hefur það möguleika á að verða betra og
betra. Það má segja að þessir leikarar hafi
verið undir mínum verndarvæng. Maður
vonaðist allavega til þess að þetta yrðu
burðarleikarar framtíðarinnar.“
Sé þreifað fyrir sér er fljótlegt að komast að
því að Stefán er fremur vel liðinn maður
miðað við hversu umdeildur hann gæti verið
í sínu starfi og stöðu. Af hverju telur hann
það vera? Stefán tekur mínútu í umhugsunar-
frest. „Ég reyni að byggja mín mannlegu
samskipti á því að mynda traust og vera
hreinskiptinn. Mér hefur alltaf fundist
fáránlegt, eins og einstaka leikstjóri gerir,
að öskra og æpa á fólk og skipa því fyrir. Þú
færð ekkert til að springa út hjá leikaranum
nema það gerist í mjög miklu trúnaðar-
sambandi. Ég reyni að láta fólk njóta sann-
mælis og virða það. Svo skiptir auðvitað öllu
máli í starfi að trúa því að við séum að gera
gagn.“
Almannarómurinn segir þó ekki aðeins að
Stefán sé vel liðinn. Hann segir einnig að
hann sé ofurstundvís og stilli klukkuna sína
nokkrum mínútum á undan. Hafi jafnvel
stillt klukku annarra leikara of fljótt. Stefán
staðfestir það. Einnig hefur heyrst að hann
sé yfirleitt skapgóður og mjög dagfarsprúður
en misbjóði honum, sé vissara að verða ekki
á vegi hans. „Það fýkur ekki oft í mig, ef ég
á að lýsa sjálfum mér – sem enginn á
auðvitað að gera. Í grunninn er ég húmanisti
en þrjóskari en andskotinn, segir konan
mín. Ég er fæddur í tvíburamerkinu sem
skýrir líka ýmislegt – fyrir þá sem eru í
þeim pælingum. Tvíburinn er mjög óút-
reiknanleg persóna og við erum nokkur úr
leikhúsinu sem eigum sama afmælisdag í
þessu merki, 18. júní klúbburinn, Viðar
Eggerts, Kristbjörg Kjeld, Tinna Gunnlaugs
og fleiri.“
Afköst listamanna eru misjöfn en Stefán
skorar hátt á því prófi. Er hann jafnskipu-
lagður og stundvís? „Um leið og maður hefur
gaman af því sem maður er að gera verður
maður aktífur. Mér finnst ég sko eiga fullt
eftir og leyfi mér að segja að mér finnst ég
aldrei hafa jafnmikið að gefa í starfi og núna
því lífsreynslan er orðin svo miklu meiri og
dýpri.“ Stefán er einn þeirra sem stundað
hefur kínverska leikfimi hjá Gunnari
Eyjólfssyni leikara í nokkur ár og ætlar hann
að byrja fljótlega aftur eftir að hafa trassað
það um langa hríð. „Maður kemst auðvitað
ekki yfir allt en mig hefur alltaf langað að
læra á píanó, bara fyrir sjálfan mig, sem og
að læra ítölsku! Kannski óperustjórastarfið
verði til þess að ég drífi í málinu.“
Tilveran er þá kannski eitthvað rólegri
eftir að hann kom í óperuna? Eða hvað? „Já,
þetta er auðvitað aðeins umfangsminna og
starfseminni meiri takmörk sett. Þannig séð
er þetta eitt leikhúsið enn og maður hefur
því nokkuð góða stjórnunarreynslu í far-
teskinu. Þó er þetta öðruvísi. Hér ræður
tónlistargyðjan ríkjum og það finnst mér
skemmtileg ögrun. Ég fór að hafa áhuga á
óperum um það leyti sem ég byrjaði í
menntaskóla og fór þá að kaupa þær á
grammafónplötum. Ég á margar eftirlætis-
óperur og eftirlætistónskáldin eru Verdi og
Mozart – svo sem ekki mjög frumlegt. En
þeir eru bara einfaldlega óviðjafnanlegir.“
Stefán segir óperuheiminn vera ótrúlega
lítið framandi eftir að leiðin hafi legið um
leikhúsið í svo langan tíma. „Ég hef séð
flestar uppfærslur Íslensku óperunnar frá
upphafi. Óperan er auðvitað ákveðið leik-
húsform sem er mjög spennandi og ótrúlega
mótsagnakennt. Því þótt að hver einasta nóta
sé þar fyrirfram skrifuð er formið um leið
svo abstrakt og opið að það býður upp á
óendanlegt frelsi í sviðsetningu. Slíkt er
mjög spennandi fyrir leikhúsmann eins og
mig. Mig langar að gera íslensku óperuna að
meira spennandi leikhúsi en hún hefur oft
verið. Sýningarnar á undanförnum árum
hafa oft verið frábærar tónlistarlega séð en
kannski ekki alltaf jafn spennandi út frá
leikhússjónarmiði.“
Þegar óperustjórinn er inntur eftir stefnu-
yfirlýsingu ítrekar hann að það sé alltaf
hættulegt að vera með einhverjar stefnu-
yfirlýsingar. „Ég hugsa að ég reyni frekar
að sýna stefnu mína í verki á næstu misser-
um. Og það tekur alltaf smá tíma að marka
sér ímynd. Þegar ég var ráðinn hingað var
til dæmis búið að skipuleggja töluvert af
þessum vetri. Ég fékk að vísu að breyta því
flestu. Mín fingraför munu því betur koma
í ljós þegar líður á vetur og það tekur um
tvö til þrjú ár að sýna andlit sitt almenni-
lega.“ Fyrsta stóra óperan sem Stefán ber
alfarið ábyrgð á er sjálf drottning óperunn-
ar; La Traviata. Er hún dæmi um það sem
koma skal? „Það var stefna forvera mína
hér að sýna fyrst og fremst óperur sem
hafa ekki verið sýndar áður. Það er mjög
virðingarvert að kynna þær en það má samt
ekki gleyma hinu. Fjöldinn fer frekar á
óperur sem þeir kannast við og hefur heyrt
aríur og dúetta úr og þess vegna er það
ákvörðun mín að opna dyrnar aftur fyrir
þessum þekktari og vinsælli óperum sem er
alltaf hægt að gera upp á nýtt með nýjum
listamönnum á ferskan og spennandi hátt.
Samhliða þessu er auðvitað nauðsynlegt að
bjóða svo upp á eitthvað kröfuharðara fyrir
áhorfendur og flytjendur sem og íslenskar
óperur.“
Stefnt er að að gjörnýta hús Íslensku óper-
unnar með samstarfsverkefnum, tónleikum
og ýmsu öðru en óperum vetrarins. „Hús-
næðið sem slíkt er alltof lítið. Það er mjög
sjarmerandi en bæði eru sætin of fá til að
þau standi undir kvöldkostnaði óperusýn-
inga fjárhagslega og svo er engin aðstaða
baksviðs. Það er í raun kraftaverk hve oft
hefur verið hægt að koma hér upp flottum
sýningum. Nú er hinsvegar verið að leggja
drög að því að koma upp Óperuhúsi í Kópa-
vogi í miklu samstarfi við okkur. Óperan
mun þá afsala sér húsinu hér í Ingólfsstræti
þegar ný bygging verður risin. Við skulum
vona að húsið verði notað áfram undir
menningarstarfsemi og ekki verði opnaður
hér stórmarkaður. Það er trú mín og ósk að
Íslenska Óperan eflist og dafni enn frekar á
næstu árum og mikilvægt að ráðamenn
haldi áfram eindregnum stuðningi við
óperuflutning. Okkar er að vanda okkur og
standa okkur gagnvart áhorfendum.“ Ætl-
arðu að vera jafn lengi hér og í Þjóðleikhús-
inu? „Ég er ráðinn hér til fjögurra ára.
Lengra hugsa ég ekki í bili.“
Auðvitað þótti okkur á þessum tíma óperan
hámark niðurnjörvaðra borgaralegra gilda.
Barsmíðarnar áttu sér stað þegar við ætluð-
um að hertaka óperuhúsið þar í Stokkhólmi.
Mann grunaði eflaust ekki hvar maður ætti eftir að lenda
tæpum 40 árum síðar.