Fréttablaðið - 30.07.2008, Blaðsíða 9

H A U S
MARKAÐURINN 9MIÐVIKUDAGUR 30. JÚLÍ 2008
O P N U V I Ð T A L
stýrum þeim sjálf, líkt og tókst á
þessum tíma.“
Þórarinn: „Höfuðviðfangsefn-
ið er að móta sýn og stefnu
sem er trúverðug í okkar eigin
augum og annarra. Núna er þörf
á pólitískri forystu og þarf að
horfa á hvernig hagsmunum Ís-
lands verður best borgið bæði í
bráð og lengd og hvaða tækifæri
við þurfum að nýta okkur betur.
Ég tel að sátt þurfi að verða um
að nýta orkulindirnar sem mest
við megum næstu árin. Þar
höfum við forskot á aðrar þjóð-
ir. Einnig þarf sátt um hvernig
við getum tengst einhverju öðru
myntsvæði. Eftir á að hyggja
held ég það hafi verið mikil mis-
tök að halda að við gætum verið
með sjálfstæða mynt sem lyti
hreinum markaðslögumálum.
Það hefði þurft svo feikilegan
aga til að byggja upp gjaldeyris-
varasjóð sem staðið hefði getað
að baki henni.“
Ari: „Við erum náttúrulega
ekki með þann aga sem þarf,
hvorki hvað varðar vinnumark-
að eða efnahagsstjórn. Eins og
staðan er núna þá erum við ekki
tæk inn á evrusvæðið, jafnvel
þótt við sammæltumst um að
þangað vildum við fara.“
Þórarinn: „Á milli fimm og tíu
aðildarríki Evrópusambands-
ins fá ekki enn aðild að mynt-
bandalaginu af því þau uppfylla
ekki Maastricht-skilyrðin og
fjarstæða að ímynda sér að við
fengjum með einhverjum hætti
flýtimeðferð fram yfir aðildar-
ríki Evrópusambandsins. Þarna
er því engin skyndilausn. Við
þurfum hins vegar að geta séð
ljósið fram undan og stefnt í
það. Við þyrftum þá að vera
með það sem skilgreind mark-
mið að ætla að nýta svo og svo
mikið af orku næstu árin og að
við ætlum að stefna að því að
ganga í Evrópusambandið og
uppfylla að minnsta kosti skil-
yrði fyrir því að fá tekið upp
evruna.“
Í VEISLULOK SLOKKNA
LJÓSIN Í ÖLLUM SALNUM
Ari: „Við þurfum ef til vill að
endurskoða okkar mál. Upp á
síðkastið hefur til dæmis komið
í ljós að margt af því sem við
töldum okkar helstu styrk-
leika, líkt og sveigjanleiki og
svo framleiðis, reynist kannski
bara vera veikleiki og við þurf-
um að sammælast um á hvað við
ætlum að leggja áherslu. Þar er
orkan augljós kostur. Staðan er
líka orðin helst til ankannaleg
þegar hér má helst ekki veiða
fisk og ekki nýta orku. Á hverju
ætlum við þá að lifa? Þetta ligg-
ur því í pólitísku forystunni og
því hvernig vinnumarkaðurinn
leysir sín mál í vor. Það versta
sem hægt væri að gera væri
að búa þar til kjarabætur úr
engu með peningaprentun, líkt
og við gerðum til margra ára
fyrir þjóðarsátt og kannski í og
með síðan, því stöðugt er verið
að hækka laun umfram fram-
leiðniaukningu sem náttúrulega
gengur ekki til lengdar.“
Þórarinn: „Það er náttúrulega
nákvæmlega það sem hefur
gerst. Viðskiptahallinn hefur
byggst upp í ótrúlegar hæðir og
það á sér vitanlega bæði skýr-
ingu í tímabundnum fjárfest-
ingartoppi og því að launahækk-
anir hér og kostnaðaraukning
hefur verið miklu meiri hér
en í öllum nálægum löndum.
Því miður erum við ekki töfra-
menn, að minnsta kosti ekki í
þeim mæli að geta byggt mikið
úr engu. Efnið í þjóðarsáttina
er að viðurkenna að við höfum
skammtað okkur kjör umfram
það sem framleiðslan stend-
ur undir. Það hefur verið voða
gaman í veislunni, auðvitað mis-
gaman eftir hópum, en þegar
ljósin eru slökkt þá slokknar, jú,
í öllum salnum. Þess vegna sitj-
um við öll í þessu saman.“
En getur einhver sátt orðið um að
keyra upp framkvæmdir á nýjan
leik og keyra í nýja rússíbana-
reið þar sem sjá má fyrir sér við-
líka niðursveiflu á eftir og núna
ríkir? Þarf ekki að horfa til lengri
tíma og meiri stöðugleika?
Þórarinn: „Við þurfum að
læra af því hvað misfórst núna.
Við höfum nú á sársaukafull-
an hátt fengið að læra að í al-
þjóðlegu viðskiptaumhverfi þar
sem mörk athafnasvæða eru að
þurrkast út er krónan of lítil til
þess að þjóna hagsmunum fyr-
irtækja og einstaklinga, og þess
vegna ríkisins. Um þetta deila
menn í raun og veru ekki lengur.
Við verðum að fá stöðugri gjald-
miðil og við verðum að halda
áfram að treysta regluumhverfi
hér þannig að menn grípi ekki
um höfuðið þegar Ísland er nefnt
í samhengi við lánamál eða fjár-
festingar. Það mun taka tíma að
endurvinna það traust.“
Ari: „Þá má ekki loka á þá
möguleika sem við þó höfum út
af einhverjum öðrum ástæðum.
Við þurfum að meta það hvort
við til dæmis höfum efni á að
nýta ekki orkuna. En kjarninn
í því sem við er að etja er ekki
ósvipaður þótt tímarnir séu nú
aðrir. Þetta snýst um að halda
aga og halda uppi þokkalegri
hagstjórn. Því miður erum við
ekkert mjög góð í því. Árið 1990
tók vinnumarkaðurinn af skar-
ið og þessi samtök tóku að sér að
deila og drottna. Auðvitað voru
það fyrst og fremst Ásmundur
[Stefánsson] og Þórarinn sem
tóku að sér að gera það, þar
lá þunginn. Þessi samtök drógu
vagninn og sem betur fer ýttu
margir líka. Það var hins vegar
ekki þannig að hugmyndirnar
kæmu úr stjórnarráðinu eða við
ríkisstjórnarborðið. Það var bara
miklu meiri þörf sem knúði á
um að frumkvæðið kæmi annars
staðar frá. Núna erum við hins
vegar í þeirri stöðu að vinnu-
markaðurinn er miklu veikari
en hann var og maður sér ekki
fyrir sér að aflið komi úr þeirri
áttinni.“
Þórarinn: „Núna stendur kraf-
an á stjórnmálamennina að hafa
forystu um að móta sýn um það,
hvernig við komumst aftur á fast
land og getum hafið uppbygg-
ingu á ný. Þeir verða að gera það
algerlega skýrt, að ríkisvaldið
ætlar að tryggja stöðu banka-
kerfisins og sýna það í verki.
Bankakerfið er lífæð atvinnu-
lífsins og vantrú á bönkunum
kemur beint fram í gengi krón-
unnar, hækkandi skuldum fyr-
irtækja, rýrnun eiginfjár, gjald-
þrotum og atvinnuleysi. Það er
því engra kosta völ. Ríkisvald-
ið verður að standa fast að baki
bönkunum og vonandi með þeim
árangri að endurvekja tiltrú er-
lendis, krónan styrkist og bank-
arnir verði á ný uppspretta vel
launaðra starfa, hagnaðar og
skatttekna. En trúverðugleikinn
kemur ekki bara með talandan-
um, það þarf aðgerðir, sjálfsagt
sársaukafullar á vettvangi fjár-
mála ríkis og sveitarfélaga þar
sem trúlega mun þykja erfitt að
aðlaga útgjöldin að tekjunum.
Svo verða ríki og borg að taka
höndum saman um sóknarsýn í
orkumálum. Ekki gengur lengur
að hver tali þar út og suður.“
Ari: „Núna erum við náttúru-
lega með óvenjulega mikinn
stjórnarmeirihluta í ríkisstjórn
og ætti það ekki að draga úr
möguleikunum á því að taka á
málum. Komi stjórnarflokkarnir
sér saman um eitthvað á maður
erfitt með að sjá að aðrir geti
verið mikið á móti því. Það eru
því allir möguleikar á því að
ná utan um stöðuna með þeim
hætti.“
LYFTU ÞUNGU HLASSI Ari Skúlason, fyrrverandi hagfræðingur ASÍ, segir í viðtalinu hér að engum blöðum sé um það að fletta að þeir
Ásmundur Stefánsson og Þórarinn V. Þórarinsson séu hinir eiginlegu höfundar þjóðarsáttarinnar árið 1990. Hér sjást þeir félagar koma
samferða á sáttafund. Vegna starfa sinna nú sem ríkissáttasemjari sá Ásmundur sér hins vegar ekki fært að ræða aðgerðir í efnahagsmál-
um dagsins í dag. MARKAÐURINN/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
Samningarnir sem undirritaðir
voru milli samtaka atvinnurekenda,
verkalýðsfélaga og bænda í febrú-
arbyrjun árið 1990 mörkuðu tíma-
mót í efnahagslífi þjóðarinnar. Þeir
hlutu enda strax nafnið „Þjóðar-
sátt“, en að samningunum stóðu öll
félög launþega utan Bandalags há-
skólamanna. Markmið þjóðarsáttar-
innar var að draga hratt úr verð-
bólgu og tryggja atvinnuöryggi.
Í viðtali við Fréttablaðið í tilefni af
15 ára afmæli sáttarinnar árið 2005
sagði Ásmundur Stefánsson ríkis-
sáttasemjari, sem var forseti Al-
þýðusambands Íslands þegar samn-
ingarnir voru gerðir, að ekki væri
hægt að ofgera því hvað tímamót-
in hafi verið mikil við gerð samn-
inganna og hversu miklu þau hafi
breytt, hvort heldur sem það væri
fyrir kjör almennings eða atvinnulíf
í landinu. „Við vorum búin að kljást
við látlausa veltu verðhækkana og
launahækkana um mjög langan
tíma,“ sagði hann, en sú víxlverkun
hafi grafið undan fyrirtækjarekstri
með þeim hætti að langtímaáætlan-
ir voru nánast útilokaðar. „Svo var
staðan náttúrlega vonlaus fyrir al-
menning sem mátti eiga von á að
missa allt út úr höndunum ef ekki
var spilað rétt á verðbólguna.“
Ásmundur sagði breytinguna árið
1990 hafa búið til stöðugleika í verð-
lagi og atvinnurekstri, auk þess
sem eftir hana hafi verið hægt að
gera kjarasamninga til mun lengri
tíma en áður. Hann lagði hins vegar
áherslu á að þjóðarsáttin hafi átt sér
langan aðdraganda og alls ekki verið
svo að einhverjir örfáir menn hafi
lokað sig saman og ákveðið að um-
breyta öllum hlutum. „Gerð var al-
varleg tilraun til að fikra sig í þessa
átt í samningum árið 1984. Árið 1986
var líka gripið til víðtækra aðgerða
sem ekki gengu upp en endurspegl-
uðu engu að síður vilja manna til að
koma sér út úr vítahringnum,“ sagði
hann og taldi að ómögulegt hafði
verið að gera ámóta átak nema með
breiðum vilja alls staðar að úr sam-
félaginu.
ÁSMUNDUR
STEFÁNSSON
Viðfangsefnið var víxlverkun launa og verðlags:
Þjóðarsáttin var forsenda stöðugleika
í verðlagi og atvinnulífinu
ÞJÓÐARSÁTTARSAMNINGAR UNDIRRITAÐIR Samningarnir um þjóðarsáttina voru undirritaðir 2. febrúar árið 1990. Frá vinstri talið eru þarna Ásmundur Stefánsson, forseti ASÍ,
Haukur Halldórsson, formaður Bændasamtakanna, Einar Oddur Kristjánsson, formaður VSÍ og Þórarinn V. Þórarinsson, framkvæmdastjóri VSÍ. MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR