Tíminn - 07.11.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1982.
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjórl: Gfsli Sigur&sson. Auglýslngastjóri: Stelngrfmur Glslason.
Skrifstofustjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Slgurður Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarlnn Þórarinsson, Elfas Snæland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Olafsson. Fréttastjóri: Kristlnn Hallgrlmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tlmans: Atli
Magnússon. Bla&amenn: Agnos Bragadóttlr, Bjarghildur Stefánsdóttir, Elrlkur St.
Elríksson, Frl&rik Indri&ason, Hel&ur Helgadóttlr, Slgur&ur Helgason (Iþróttlr), Jónas
Gu&mundsson, Krlstín Lelfsdóttlr, Skaftl Jónsson. Útlltsteiknun: Gunnar Traustl
Guðbjörnsson. Ljósmyndlr: Guðjón Elnarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elln
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson, Kristln
Þorbjarnardóttlr, Marla Anna Þorstelnsdóttlr. Ritstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Síðumúla 15, Reykjavlk. Slml: 86300. Auglýslngasfml: 18300. Kvöldslmar: 86387 og
86392.
Verð I lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrift á mánu&i: kr. 130.00.
Setnlng: Tæknldeild Tlmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Harmleikurinn
í Mið-Ameríku
skuggsjá
■ Bandaríski rithöfundurinn Susan Sontag.
■ Síðustu dagana hefur fulltrúi Mannréttindanefndar El
Salvador, Marienella Carcia Villas, sem jafnframt er
varaformaður Alþjóðlegu mannréttindanefndarinnar í
París, verið hér á landi og kynnt íslenskum stjórnmála-
mönnum, fjölmiðlafólki og fleiri aðilum hið hörmulega
ástand mála í heimalandi sínu, þar sem almenningur býr
við gífurlegt misrétti og ógnir borgarastyrjaldar. Hún
hefur mikla þekkingu á ástandinu í El Salvador, en
mannréttindanefndin í landinu starfar undir verndarvæng
kaþólsku kirkjunnar.
Mið-Ameríka hefur óneitanlega verið mikið í sviðsljós-
inu síðustu árin vegna vaxandi átaka þar á milli ríkra
valdastétta og fátæks almennings. í Nicaragua, sem er
nágrannaríki E1 Salvador, fór svo að róttæk skæruliða-
samtök, Sandinistar, náðu völdum og hröktu einræðisherr-
ann, Somosa, úr landi. Sú þróun mála var bandarískum
stjórnvöldum mjög á móti skapi, en þau hafa því miður
alltof oft bundið trúss sitt við óvinsælar ógnarstjórnir
hægri manna í þróunarríkjum einungis vegna þess að þær
segjast berjast á móti kommúnistum. Staðreyndin er
auðvitað sú, að engir hrekja jafn marga í þessum löndum
í arma kommúnista og einmitt slíkar spilltar einræðis-
stjórnir. Það virðist bandarískum stjórnvöldum seint ætla
að lærast, svo sem nú síðast má marka af frásögnum í
bandaríska vikuritinu Newsweek um leynilegar hernaðar-
áætlanir og hernaðarundirbúning bandarísku leyniþjón-
ustunnar gegn Sandinistastjórninni í Nicaraqua. Par
kemur skýrt fram, að bandarísk stjórnvöld hafa í því
sambandi gert bandalag við stuðningsmenn hins fallna
einræðisherra, Somosa, en þá um leið gert að engu vonir
um samstarf við hófsamari öfl.
Það kom skýrt fram í máli Marienellu Carcia Villas, að
ástæðan fyrir hernaðarátökunum í landinu er það
gífurlega misrétti, sem þar hefur viðgengist um árabil.
Landið og framleiðslutækin eru í höndum örfárra
auðmanna, en mestur hluti almennings býr við sult og
seyru og eignarleysi. Þegar við bætist manndráp og kúgun
af hálfu skipulagðra herflokka, þá má ljóst vera, að
margur almúgamaðurinn telur sig ekki eiga annan kost en
að grípa til vopna í von um bjartari framtíð. Þetta er
meginástæðan fyrir vaxandi starfsemi skæruliða í landinu.
Bandarísk stjórnvöld líta sýnilega á málið nokkuð
öðrum augum. Þar er litið á atburðina í stórpólitísku ljósi
svipað og þróun mála í Suðaustur-Asíu fyrir tveimur
áratugum eða svo. Samkvæmt þeirri skýringu eru Kúba
og Sovétríkin undirrót atburðanna í Mið-Ameríku að
undanförnu. Með því að skera á vopnasendingar frá Kúbu
til skæruliða í El Salvador telja bandarískir ráðamenn sig
geta kæft andóf þeirra. Og samkvæmt Newsweek er inni
í þeirri mynd að stuðla að því með vopnum, fjármagni og
þjálfun hermanna að koma Sandinistastjóminni í Nicarag-
ua á kné í leiðinni.
Auðvitað hlýtur að liggja í augum uppi, að kúbönsk
stjórnvöld reyni eftir megni að nýta sér það upplausnaE
ástand, sem ríkir í ýmsum löndum Mið-Ameríku um
þessar mundir. Það er staðreynd. En rót vandamálanna
er að finna heima fyrir. Þeir sem leita að lausn á átökunum
í El Salvador á Kúbu, og styðja því í vaxandi mæli
ógnarstjórn forréttindastéttarinnar í El Salvador, munu
vakna upp við vondan draum. En á meðan mun
almenningur í landinu búa við stöðuga fátækt og sífelld
mannvíg.
Það er brýnt að finna friðsamlega lausn á deilumálunum
í El Salvador. Pólitíski armur skæruliðasamtakanna hefur
boðið upp á viðræður um slíka lausn. Þótt kannski sé ekki
raunhæft að búast við miklum árangri af þeim viðræðum,
þá er vonandi að þær geti hafist, því orð eru til alls fyrst.
-ESJ
„Um 99.9% þess sem rit-
að er fer í glatkistuna”
— gripið ofan í viðtal við bandaríska rithöfundinn Susan Sontag
SuSAN SONTAG HEFUR ÁVALLT VERIÐ UM-
DEILDUR RITHÖFUNDUR. Enda hefur hún verið ófeimin
að segja meiningu sína. Einna mest læti urðu sennilega út af
bók hennar „Ferð til Hanoi“ (Trip to Hanoi), sem gefin var
út árið 1968 - en þar lýsti hún heimsókn sinni til
Norður-Víetnams á þeim tíma, þegar Víetnamstríðið stóð
sem hæst og ferðir Bandaríkjamanna til Norður-Víetnam
voru bannaðar. Nokkrir aðrir bandarískir rithöfundar fóru
sömu leið og skrifuðu þar um bækur, svo sem Mary McCarthy.
Fyrr á þessu ári olli Susan Sontag á ný uppnámi; að þessu
sinni ekki fyrir ferð til „óvinalands" né bók, heldur ræðu sem
hún hélt á fundi í New York. Þar fluttu margir bandarískir
rithöfundar ræður til stuðnings pólsku verkalýðssamtökunum
Solidarnosc. Susan Sontag var ein þeirra, en hún notaði
tækifærið ekki aðeins til þess að styðja baráttu frjálsu
verkalýðsfélaganna í Póllandi, heldur einnig til þess að
gagnrýna afstöðu vinstrisinna í Bandaríkjunum til kommún-
ista gegnum árin. Þótti ýmsum, sem Susan Sontag hefði þar
rækilega snúið við blaðinu, og í framhaldi af þessari ræðu
hefur hún orðið fyrir bylgju árása úr ýmsum áttum, bæði frá
öflum til vinstri og hægri.
*
„Eg held að vandamálið hafi einfald-
LEGA VERIÐ AÐ ÉG VAR AÐ SKERA MIG ÚR“ Svo
segir Susan Sontag í nýlegu viðtali um ræðuna og eftirmál
hennar. „Satt að segja komu margir rithöfundar á þennan
fund til þess að segja ekki neitt. Þeir voru bara að gera
góðverk. Ég spjallaði við Gore Vidal á meðan við biðum eftir
að' fundurinn hæfist og hann sá, að ég hafði skrifaða ræðu.
Þá sagði hann: „Ó, ég er ekki með neitt skrifað - ég veit ekki
einu sinni hvað ég ætla að segja“. Hann var fyrstur
ræðumanna, stóð upp og sagði nokkra brandara um Reagan.
Fyrsta setning hans var: „Hjarta mitt er kalt, en höfuðið
tómt“. Ég fór þegar ég hafði flutt mína ræðu, en mér var sagt
að Doctorow, Vonnegut og Ginsberg hafi líka sagt ekki neitt.
Ég var eini rithöfundurinn sem sagði eitthvað. Ég sagði hluti,
sem ekki var ætiast til að ég segði, og ég vissi alveg hvað ég
var að gera. Ég vissi að það yrði pípt á mig og að ég myndi
eignast óvini á staðnum. Ríkjandi skoðun var sú, að viðættum
að vera góðu börnin og styðja fyrst Pólverja og síðar baráttuna
gegn kjarnorkuvopnunum, en ég hafði engan áhuga á að vera
þannig lengur. Þetta þótti mörgum við mig, og það kom fram
í fyrstu viðbrögðum svokallaðra vinstrisinna.
Það, sem ég er að segja, er svo augljóst, en það er aldrei
of seint að segja sannleikann, og það er mikilvægt að fólk
rökræði um sannleikann. Ég tel að mjög verulegur hluti
vinstrisinna hafi vanmetið illsku kommúnista. Ég gerði sjálf
þau mistök allt frá því að ég fór snemma á sjöunda
áratugnum til Kúbu og varð óskaplega hrifin af kúbönsku
byltingunni (sem þá var ekki einu sinni kommúnisk), og
fram til innrásarinnar í Tékkóslóvakíu árið 1968. Margir
gleyma því að tímabilið milli 1963 og 1968 einkenndist af
merkilegri frjálsræðisþróun í Sovétríkjunum. Solsjenitsyn
fékk Leninverðlaunin. En þessu lauk öllu saman með
ákvörðuninni um að ráðast inn í Tékkóslóvakíu. Þannig að
stjórnmálaskoðanir mínar fóru að breytast fyrir 14 árum síðan.
Sú fullyrðing í ræðu minni, sem talin var ósvífnust og mest
ögrandi, var þessi: ímyndið ykkur ótrúlega aðstöðu manns,
sem einungis las Reader’s Digest á árunum 1950-1970, og
annars, sem aðeins las The Nation (vinstrisinnað tímarit) á
sama árabili. Hvor þeirra hefði fengið sannferðugri lýsingu á
eðli kommúnismans? Það er enginn vafi á því, að það væri
lesandi Reader’s Digest, og það af tiltekinni ástæðu, sem ég
því miður útskýrði ekki í ræðunni þar sem það hefur líka
verið misskilið. Ástæðan er sem sé sú að Reader’s Digest birti
mikið af verkum útlægra rithöfunda og lýsingum þeirra á lífinu
í Sovétríkjunum.
Ég hef orðið fyrir mörgum fáránlegum árásum vegna
Póllandsræðunnar; þær hafa verið ofsafengnar, illkvittnar og
stóryrtar á þann hátt, sem á ekkert skylt við að láta í ljósi
sterka andstöðu við skoðanir mínar. Ég hef aldrei áður orðið
fyrir slíku. Ég hef, fremur hikandi þó, látið sannfærast um,
að hluti af þessum illmælum sé aðeins sú óhjákvæmilega
andúð, sem fólki finnst nauðsynlegt að láta í ljósi við þá, sem
því finnst að njóti of mikils brautargengis. Það bíður bara
eftir því að þú verðir að skotmarki; fjöldi fólks bíður
einfaldlega eftir því að geta tekið þátt í árásunum. Þetta fólk
er alls ekki í alvarlegri andstöðu við skoðanir mínar, heldur
segir í reynd: „Tökum hana í gegn“.
Um þessar mundir er ég að skrifa langa ritgerð um
menntamenn og kommúnisma. Ég ætla ekki að svara neinum
þessara árása, af því að þær eru bara kjánalegar, en mér finnst
að ég hafi eitthvað að segja um þetta efni. Viðfangsefni
ritgerðarinnar er fólk, sem býr við tvöfalt siðgæði. Ég vonast
til að geta lokið þessu, og síðan mun ég ekkert meira segja
um málið. Enda er það, að skrifa vel, besta hefndin“, segir
hún svo og brosir.
SuSAN SONTAG HEFUR SKRIFAÐ BÆKUR í UM
TVO ÁRATUGl. Og nú fyrir skömmu var gefin út safnbók,
þar sem nokkur bestu verka hennar eru birt í einu lagi. Susan
Sontag Reader nefnist bókin. Hún kveðst í fyrstu hafa verið
treg til að leyfa útkomu slíkrar bókar; safnrit af þessu tagi
væru yfirleitt gefin út þegar rithöfundar væru nánast búnir að
ljúka æfistarfi sínu. En hún hafi látið sannfærast.
Safnrit þetta hefst á fyrsta ritverki hennar, skáldsögunni
„The Benefactor" eða „Velgjörðarmaðurinn". Hún hefur
reyndar aðeins skrifað tvær skáldsögur um æfina, en sú þriðja
er í smíðum.
Mestur hluti ritverka hennar eru ritgerðir um málefni
bandarísks þjóðfélags. Ritgerðasöfnm hafa ávallt vakið
miklar umræður og oft harðar deilur.
„Auðvitað vil ég fá lesendur, og ég vil að verk mín skipti
máli“, segir hún. „En mest af öllu vil ég að ritverk mín séu
ekki aðeins nógu góð til að endast, heldur að þau eigi skilið
að lifa áfram. Það er ekki svo lítill metnaður þegar til þess
er litið, að 99,9% af öllu því, sem skrifað er á hverjum tíma,
fer í glatkistuna. Það er litið á mig sem umdeildan rithöfund.
Þannig lít ég ekki á sjálfa mig. En kannski hef ég rangt fyrir
mér; kannski er lýsing annarra rétt.“
SlJSAN SONTAG ER EIN ÞEIRRA SEM HÁÐ HEFUR
STRÍÐ VIÐ KRABBAMEINIÐ. Hún var lögð inn á
sjúkrahús árið 1975 af þeim sökum. Og að sjálfsögðu fjallaði
hún um þessa lífsreynslu sína í bók; „The Illness Metaphor",
sem kannski mætti nefna „Sjúkdómslíkingin". Þar ræðst hún
hatramlega að ýmsum þeim goðsögnum, sem myndast hafa
um ýmsa sjúkdóma, svo sem krabbamein, og sem íþyngja
sjúklingunum enn frekar. Þetta varð henni afdrifarík reynsla.
„Mér var sagt að ég myndi mjög líklega deyja. En ég dó ekki.
Ég var heppin. Mér tókst að lifa.
Kannski hef ég hlotið lækningu. En reynslan gleymist ekki,
reynsla sem breytir afstöðu þinni til lífsins, sem leiðir til slíkrar
nálgunar við dauðann, að þér tekst aldrei að komast alla leið
til baka. Þetta breytti miklu í lífi mínu... þú gerir þér á mjög
sársaukafullan hátt grein fyrir eigin dauðleika, og fyrir öllum
þessum þarflausu mannlegu þjáningum. Það reiddi mig ti!
reiði og þess vegna skrifaði ég bókina".
„The Illness Metaphor" vakti almenna aðdáun og hlaut
m.a. verðlaun gagnrýnenda í Bandaríkjunum. -ESJ

Elías Snæland ■xww
Jónsson skrifar