Tíminn - 21.06.1987, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Sunnudagur 21. júní 1987
Sunnudagur 21.júní 1987
Tíminn 9
Kvenfólkið auk húsmóðurinnar
var ráðskonan, Steinunn Árna-
dóttir, 47 ára, 5 vinnukonur og
3 ölmusukonur, þ.e. tvær ungl-
ingsstúlkur og ein gömul kona.
Það var því ekkert fámenni á
heimilinu og hægt að geta sér
þess til að Guðrún hafi viljað
hafa full not hjúa sinna.
KÚGUN LANDSETA
Guðrún átti allar jarðir milli
Skorar og Bjargtanga, en það er
Rauðasandshreppurinn allur og
voru því allir bændur þarna
landsetar hennar. Auk þess átti
hún helstu nytjajarðir alla leið
sunnan frá Siglunesi vestur
Barðastrandarsýslu, um Patr-
eksfjörð að Vatneyri og Geirs-
eyri og varð hver skattbóndi frá
Skor til Geirseyrar að gjalda
henni eina vætt til kirkjunnar á
Rauðasandi, en það þætti ríflegt
kirkjugjald nú til dags. Systir
hennar Helga átti auk þessa
nokkrar jarðir í Patreksfirði og
hafði Guðrún umráð þeirra.
Hún mátti því kallast voldug
kona.
Guðrún beitti landseta sína
slíkri kúgun að með eindæmum
má telja og var smátt og smátt
búin að hneppa þá ánauð sem
Árni Magnússon lýsir í jarðabók
sinni. Um þetta skrifar hann á
þýsku eða frönsku í bókinni,
líklega til þess að gera það
óaðgengilegra almenningi, en
honum hefur blöskrað framferði
kerlingar.
Afgjöld jarða hennar voru
misjafnlega há að vonum eftir
stærð jarðanna, en yfirleitt fór
hún það sem hægt var að komast
í þeim efnum. Sérstaklega urðu
þeim þung í skauti hin mörgu
kúgildi og leigupeningar sem
Guðrún þrengdi upp á þá, en
pening þennan urðu þeir að
ábyrgjast, yngja hann upp og
skila fullgildum í fyllingu
tímans. Hafði henni tekist að
hlaða 77.5 kúgildum á kotin á
Rauðasandi, eða sem svaraði
465 leiguám. Til frekari skýring-
ar á hve þungbært þetta hefur
verið bændum skal þess getið að
á Lambavatni, lítilli jörð, voru
hvorki meira né minna en 11
kúgildi, í Melanesi 8, á Stökkum
6 og annars staðar eftir þessu.
Afleiðingin varð sú að bændum
tókst ekki, þegar illa áraði, að
heyja fyrir meiru en kúgildunum
2S
g-
....u^táf ■
Eigendur
skuldabréfa
Vegna mikillar eftirspurnar óskum við eftir góðum
skuldabréfum í umboðssölu.
Helstu skuldabréf i sölu hjá
Verðbréfaviðskiptum
Samvinnubankans
Veðdeild Samvinnubankans 9,3% ávöxtun umfram verðbólgu
yncl hf. 11,0% ávöxtun umfram verðbólgu
Glitnir hf. 11,1-11,4% ávöxtun umfram verðbólgu
Samvinnusjóður Islands 10,8% ávöxtun umfram verðbólgu
Samband ísl. samvinnufélaga 10,8% ávöxtun umfram verðbólgu
Fasteignatryggð skuldabréf 13—15% ávöxtun umfram verðbólgu
Allar nánari upplýsingar í Bankastræti 7, 3. hæð.
Síminn er 20700.
UERÐBREFAUHDSKIPTI
SAMUINNUBANKANS
og gátu svo enga skepnu átt
sjálfir, enda varð líka endirinn
sá að Guðrún átti svo að segja
hverja skepnu í hreppnum.
SKEPNURNAR
LÁTNAR
INN I BÆINN
Ekki lét Guðrún sér nægja að
setja allan þennan fjölda kúgilda
á jarðir sínar. Auk þess skyldaði
hún bændur til að taka fóður-
pening hjá sér og lét hún flytja
skepnurnar til þeirra, hvort sem
þeir voru færir um að fóðra þær
eða ekki. Ef þessar fóðurskepn-
ur féllu svo úr hor var borgun
fyrir þær heimtuð með harðri
hendi. Ef menn mölduðu í mó-
inn og vildu ekki veita skepnun-
um viðtöku voru þeir beittir
ofbeldi og skepnurnar látnar inn
í bæinn hjá þeim og skildar þar
eftir. Pá þorðu menn ekki öðru
en að taka við þeim. Annars
áttu þeir vísa óvild þessa vold-
uga landsdrottins.
Guðrún bannaði bændum að
eiga hesta en vildu þeir hafa
hross til afnota urðu þeir að taka
þau á leigu hjá henni. Frá því er
sagt að Jón nokkur Steingríms-
son á Siglunesi hafi tekið hest á
leigu hjá Guðrúnu, en svo ila
tókst til að hesturinn féll úr hor.
En þar sem Jón gat ekki látið
annan í staðinn, varð hann að
borga leigur eftir hestinn í fimm
ár. Þá gat hann loks borgað
Guðrúnu verð hestsins og þurfti
hann að láta sex vættir fyrir
hann, sem var geypiverð. Jón
þessi átti meiri viðskipti við
Guðrúnu, sem ekki urðu honum
ábatasöm. Hann hafði líka tekið
tvær kýr og 12 kindur á leigu hjá
henni og voru allar þessar skepn-
ur líka horfallnar. Eftir kýrnar
varð hann að gjalda leigur í
fjögur ár og eftir ærnar í sautján
ár. Þá loks hafði þessum vesa-
lings manni tekist að koma sér
upp skepnum, svo hann gat
skilað Guðrúnu leigupeningi
þessum ungum og fullgildum.
ÁTTI ALLA
ELDUNAR-
POTTANA
Enn ein kvöðin var sú að
Sjúkraflutninganámskeið
Vegna mikillar aðsóknar á sjúkraflutninganámskeið Rauða kross Islands og Borgarspítal
ans verða hér með auglýst tvö námskeið eitt í haust og annað næsta vor.
HAUSTNÁMSKEiÐ verður haldið 19.-30. október 1987
VORNÁMSKEIÐ verður haldið 14.-25. mars 1988.
Innritun á bæði námskeiðin er hafin og er umsóknarfrestur til 1. ágúst n.k.
Innritun og nánari upplýsingar eru veittar í síma 91-26722.

Ef bændur þráuðust við að taka gripina frá Bæ á fóður lét hún vinnumenn sína
flytja þá heim á kotin og ýta þeim inn um dyrnar.
þyrfti Guðrún sjálf á fleiri hest-
um að halda, voru hestar þeir
sem hún hafði lánað bændum
teknir umyrðalaust til nota fyrir
hana og það án nokkurs gjaids.
Var hún þó ekki ódýr á leigunni.
T.d. varð bóndinn á Tóftavöll-
um að gjalda henni heila vætt
fyrir gamlan húðarjálk sem mun
nema því að leigan hafi verið
40% af hestverðinu. Enginn
mátti hafa þarfanaut í hreppnum
nema Guðrún ein og urðu menn
að gjalda henni eins dags slátt í
bolatoll í túninu í Bæ. En verst
þótti mönnum að nautin voru
Íátin ganga laus í kúnum allt
sumarið, sem varð til þess að oft
spilltu þau kúm bænda. Þá var
enn sú kvöð að hjáleigumönnum
var gert skylt að flytja árlega
einn hríshest heim að Bæ úr
hríslandi, en var svo náðarsam-
legast leyft að taka hrís á einn
hest sjálfum sér til gagnsemdar
án endurgjalds.
Undir þessu harðbýli urðu
menn sem eðlilegt er niður-
beygðir og kjarklitlir, en örbirgð
og fátækt bættist ofan á. Svo
voru menn orðnir snauðir að
sumir áttu ekki eldsgagn eða
eldunarpotta, til þess að geta
soðið ofan í sig matinn. Guðrún
fór þá að leigja eldunarpotta
með jörðunum og fór leigan
eftir stærð þeirra. Þannig tók
hún 1.5 til 4 fjórðunga í ársleigu
fyrir pottinn og leikur vafi á að
hver pottur, sem eins og tekið er
fram var úr járni, hafi verið
meira virði. En þá hefur leigan
líka borgað pottinn á hverju ári.
SKYLDAÐI MENN
TIL SKIPSRÓÐRA
Sumarið hjá mönnum fór að
miklu leyti í það að vinna fyrir
þessum sköttum, en þessi „dá-
indiskona" réð líka yfir vor og
haustvinnu landseta sinna. Hún
átti nefnilega og hafði umráða-
rétt yfir öllum veiðistöðvum á
Barðaströnd, í Víkunum og
Patreksfirði. Stundaði hún það-
an útgerð, en landsetarnir voru
skyldir til skipsáróðra á bátum
hennar. Var hálf vætt fiska áskil-
inn vertollur af hverjum manni.
Því hefur hún haft umráð yfir
vinnu hvers bónda árið um
kring, því veturinn fór ekki í
annað en að stunda leigupening
hennar. Má með sanni segja að
bændurnir voru þrælbundnir
Guðrúnu. Með hverju skipi sínu
leigði Guðrún ketil eða pott til
soðningar fyrir skipshöfnina, en
tók fjórðung af hverjum róðrar-
manni í leigur. Katlinum skilaði
formaðurinn svo í vertíðarlok
heim að Bæ.
Segl voru aldrei notuð á skip-
um Guðrúnar, því hún var ófá-
anleg að leggja þau til, þótt
sjómennirnir æsktu þess mjög
að fá þau. Ein hlunnindi höfðu
sjómenn í verstöð hennar í
Keflavík, en þau voru að þeir
máttu rífa lyng ókeypis sér til
eldiviðar. Þegar illa fiskaðist
kom það oft fyrir að aflinn
nægði ekki nema til þess að
fullnægja hinum miklu kvöðum
og sköttum og urðu menn þá að
ganga slyppir úr skipsrúmi.
Margar verstöðva hennar voru
hættulegar vegna erfiðrar lend-
ingar og voru manntjón tíð af
skipum hennar.
JÓK SINN
MIKLA AUÐ
Guðrún í Bæ hefur átt ekki
færri en 25 skip og báta og á
þeim hafa róið 150-200 menn,
sem aðallega voru landsetar
hennar og vinnumenn þeirra.
Af hverjum tók hún hálfa vætt í
vertoll sem hefur því numið
75-100 vættum fiskjar, sem var
ekki smáræði. Safnaðist Guð-
rúnu líka mikill auður í viðbót
við sitt mikla erfðafé. Þannig
var það líka hjá flestum auð-
mönnum við Breiðafjörð fyrr á
öldum að einkum auðguðust
þeir á útgerð. Daði í Snóksdal
og síðar Oddur lögmaður áttu
mesta útgerð undir Snæfells-
jökli. Staðarhóls Páll og síðar
Skarðsmenn áttu útgerðina í
Bjarneyjum, Flatey og Odd-
bjarnarskeri, en Bæjarmenn á
Rauðasandi áttu útverin í
Barðastrandarsýslu. Á öllum
þessum stöðum sátu ríkismenn
yfir hlut kotunganna, héldu þá
þrælatökum og söfnuðu auði
mann fram af manni um aldarað-
ir.
Um eitt var Guðrún þó á
undan sinni samtíð, því hún
mun hafa látið leggja braut eða
veg um endilangan hreppinn, til
þess að geta gengið þurrum
fótum milli bæja, þegar hún var
að líta eftir hjá landsetum
sínum. Ekki hefur þessi vega-
gerð samt verið vönduð og sér
þess engin merki nú hvar braut
þessi hefur legið.
Þó segja megi að landsetar
Guðrúnar hafi ekki verið þrælar
í lagalegum skilningi, þá voru
þeir það í reynd. Hún átti jarð-
irnar, skepnurnar að mestu,
eldunargögnin, bátana og veið-
arfærin og loks réði hún yfir allri
vinnu þeirra. Hún hafði því allt
ráð þeirra í hendi sér. Skattar og
gjöld sem hún var búin að leggja
á þá voru þessi: 1 vætt af hverj-
um skattbónda til kirkjunnar í
Bæ, landskuld af ábúð, leigur af
kúgildum og öðrum leigupen-
ingi, leigur eftir eldunarpottana
heima, hálfrar vættar skipsrúms-
gjald af hverjum háseta, hestlán
í ferðalög, dagsláttur í túni fyrir
bolatoll, ferðalög í kaupstaðar
og skreiðarferðir og fleira.
Öllum þessum tekjum sínum
safnaði Guðrún saman í þau 45
ár sem hún bjó í Bæ í ekkju-
standi sínu og að lokum var hún
orðin langsamlega ríkasta kona
landsins á sinni tíð. Þegar hún
lést, 88 ára gömul, gaf hún Þrúði
frænku sinni allt eftir sig. Áþján
Barðstrendinga mun hafa haldið
áfram um sinn, en hversu lengi
er órannsakað mál. Annars má
ætla að margvísleg kúgun hafi
átt sér stað víðar hér á landi, þar
sem svo hagaði til að þéttbýlt
var í kring um verstöðvar og
einn maður hafði umráð allra
jarðarnytja.
TÖLVUNOTENDUR
Við í Prentsmiðjunni Eddu
hönnum, setjum og prentum
allar gerðir eyðublaða fyrír tölvuvinnslu.
i PRENTSMIOIAN■
édddu
Smiðjuvegi 3, 200 Kópavogur. Sími 45000
KM
Vél 24 hestöfl
Sprengirúm 348 cc.
4-gengisvél.
5 gíraráfram 1 afturábak
Hátt og lágt drif
Rafstart/handstart
Læsist sjálfkrafa í fram-
drif þegar þörf krefur
Fjöðrun á öllum hjólum
Tengill fyrir 12 volt
Hæð frá jörðu 18 cm
Grindur framan og aftan
Þyngd 252 kg.
Y-FM 350 4x4
FJÓRHJÓL
Fyrírliggjandi
Góð lausn fyrir þá sem þurfa að
fara um óslétt land.
Hefur ótrúlega dráttarhæfileika.
Góð varahlutaþjónusta
Hafið samband og fáið nánari upplýsingar.
Kaupfélögin
og
ÁRMÚLA3 REÝKJAVÍK SÍMI 38900

£ Fleiri vörutegu^1
l Fljótari afgreiðsla
& Nægbíiastæöi
KBÓKHÁLSI 7 SÍM. 672088