Tíminn - 21.02.1990, Blaðsíða 9
8 Tíminn
Miðvikudagur 21. febrúar 1990 Miðvikudagur 21. febrúar 1990
Tíminn 9
íslendingar eru ekki eina þjóðin í
heiminum sem styrkir landbúnaðarfram-
leiðslu sína. í Evrópubandalaginu er
rekin umfangsmikil framleiðslustjórnun
á nær öllum landbúnaðarafurðum.
Kvótakerfi, niðurgreiðslur, fullvirðis-
réttur og byggðastefna, allt eru þetta
hugtök sem evrópskir bændur þekkja
mæta vel. Þeir eru líka vel kunnugir
styrkjum af ýmsum gerðum, en margir
þeirra þiggja beina styrki frá ríkisvaldinu.
Á ráðunautafundi Búnaðarfélags ís-
lands sem haldinn var fyrir skömmu
flutti Gunnlaugur Júlíusson, hagfræðing-
ur Stéttarsambands bænda, erindi um
landbúnaðarstefnu Evrópubandalags-
ins. Þar gerði hann ítarlega grein fyrir
því hvernig stefna bandalagsins í land-
búnaðarmálum hefur þróast undanfarin
ár.
í Evrópubandalaginu er búið á u.þ.b.
8,9 milljónum jarða, þar af eru um tvær
milljónir sem eru minni en einn hektari
lands, 3,4 milljónir sem eru 1-5 ha, og
2,2 milljónir upp á 5-20 ha. Jarðir sem
eru stærri en einn ha eru að jafnaði 18,9
ha að stærð. Evrópskir bændur búa því
á miklu minni jörðum en þeir íslensku.
Sameiginlegt verðmyndunar-
og markaðskerfi
Hinn svokallaði Rómarsamningur,
sem var undirritaður 1957, er sá grunnur
sem tilvist Evrópubandalagsins byggist
á. í 39. grein hans eru lagðar meginlínur
fyrir þá landbúnaðarstefnu sem réði
ríkjum innan EB á fyrstu árum þess. Þar
er lögð áhersla á aukna framleiðni með
tækniþróun og hámarksnýtingu fram-
leiðslufanga, að tryggja þeim sem starfa
við landbúnað viðunandi lífskjör, að
tryggja framboð landbúnaðarafurða og
að tryggja neytendum landbúnaðaraf-
urðir á viðunandi verði.
Þegar framliðu stundir mótaðist hin
sameiginlega landbúnaðarstefna banda-
lagins. í henni var lögð áhersla á tvö
meginatriði. í fyrsta lagi að hafa sameig-
inlega stefnumótun í landbúnaðarmálum
í öllum löndum innan EB, með það að
markmiði að ná fram nauðsynlegri þróun
í landbúnaði EB. Lagt var til að stofna
sérstakan sjóð til að fjármagna þessa
stefnu.
í öðru lagi var lagt til að koma á fót
sameiginlegri verð- og markaðsstefnu,
sem byggist á sameiginlegum aðgerðum
fyrir einstakar vörur. Einnig var lagt til
að stofna sérstakan sjóð til að fjármagna
kostnaðinn við þessa stefnu. Þessi stefna
náði fram að ganga upp úr 1970.
Til að standa undir þessari stefnu var
stofnaður sameiginlegur sjóður er nefn-
ist FEOGA, sem skiptist í þróunardeild,
sem fjármagnar kostnað við byggða-
stefnuna og tryggingadeild, sem sér um
fjármögnun á verð- og markaðsstefnunni.
Lágmarksverð og þröskuldsverð
EB valdi í upphafi þann kost að
byggja upp sameiginlega markaðsstefnu
fyrir mismunandi afurðir. Um er að ræða
marga mismunandi þætti, en sá mikil-
vægasti er sá að á vegum EB er markað-
inum stjórnað til að tryggja á þann hátt
að bændur nái ákveðnu verði fyrir afurð-
ir sínar. Einnig er grundvöllur ýmissa
aðgerða á markaðinum greiðsla beinna
styrkja til bænda í þeim tilgangi að
tryggja þeim ákveðin laun. Ráðherra-
nefnd EB ákveður ár hvert verð á
landbúnaðarafurðum innan bandalags-
ins. í fyrsta lagi er ákveðið svokallað
„leiðbeinandi verð“, sem er það verð
sem bændur eiga að hafa möguleika á að
ná á markaðinum, og í öðru lagi er
ákveðið svokallað „lágmarks verð“, sem
er 10-20% undir „leiðbeinandi verði“
vörunnar. Það er lágmarks innflutnings-
verð. Sé innflutningsverð vöru lægra en
„þröskuldarverð“ er lagður ofan á það
breytilegur skattur þannig að „þröskuld-
arverði“ er náð. Við útflutning eru
greiddar útflutningsbætur, sem eiga að
brúa bilið milli verðlags í EB og heims-
markaðsverðs. Ofantaldar reglur gilda
fyrir korn, sykur, mjólkurvörur, kjöt og
alifuglaafurðir.
Ráðherranefnd EB ákveður verð á
landbúnaðarafurðum fyrir 1. apríl ár
hvert, samkvæmt tillögum frá Stjórnar-
nefndinni. Tillögur um nýtt verð byggj-
ast á þeirri verðlagsþróun sem hefur átt
sér stað á liðnu markaðsári, þróun í
tekjum bænda og stöðunni á fjárlögum
EB svo og markaðsaðstæðum. Hags-
munasamtök bænda í EB (COPA) hafa
lengi farið fram á að nákvæmari reglur
verði settar um verðlagningu afurðanna.
Kvótakerfi komið árið 1984
Kvótakerfi hefur lengi verið við lýði
innan EB. Það var sett á mjólkurfram-
leiðslu árið 1984. Til að örva mjólkur-
neyslu innanlands eru ýmsar vörur niður-
greiddar s.s. skólamjólk, smjör, ís,
mjólkur- og smjörnotkun í bakaríum,
undanrenna og undanrennuduft sem
notað er í fóður. Útflutningsbætur eru
greiddar á smjör, undanrennuduft, ný-
mjólkurduft, ýmsa osta og feiti til Mið-
austurlanda.
Það kvótakerfi sem gildir í mjólkur-
framleiðslunni á að gilda a.m.k. til ársins
1992. Árið 1983 er notað sem viðmiðun-
arár. Framleiðendum er tryggt ákveðið
-verð fyrir mjólkurkvóta sinn. Um það bil
helmingur aðildarlanda EB hefur fram-
leiðendakvóta en hinn helmingurinn hef-
ur mjólkurbúakvóta. Ef þeir framleiða
umfram kvóta, þá greiða þeir skatt á
hvern lítra sem nemur umsömdu verði.
Þar sem mjólkurbúakvótinn hefur verið
valinn, þá er kerfið heldur sveigjanlegra
en ella, þar sem mjólkurbúið getur deilt
ónýttum fullvirðisrétti til þeirra fram-
leiðenda sem fóru yfir sinn framleiðslu-
rétt.
Árið 1987 var gefin út tilskipun um að
kaupa skyldi upp 3% af kvóta hvers
lands á næstu tveimur árum. Úr sjóðum
EB var ráðstafað ákveðinni upphæð á
hvern lítra til þessarar ráðstöfunar. Árin
1987-89 var ákveðið að Iækka fullvirðis-
réttinn enn frekar um 5,5% vegna mark-
aðsaðstæðna. Heildarkvótinn hefur því
verið lækkaður um 10,5% frá árinu 1984.
2200króna styvfcur á hveija kind
Stuðningsaðgerðir ríkisins við fram-
leiðslu og markaðssetningu á kindakjöti
samanstanda af opinberri verðlagningu,
styrkjakerfi og útflutningsbótum.
Grunnverð á kindakjöti var árið 1989
346.50 kr/kg (gengi DKR 9.25) á meðan
verð á íslensku kjöti var um mitt ár 1989
á DI: 365,35 kr/kg. Grunnverðið er
leiðrétt vikulega til að geta tekið mið af
árstíðabundnum breytingum á markaðs-
verði.
Framleiðendur sem hafa umfram 10
kindur (ær sem hafa átt lömb einu sinni
eða oftar) fá greiddan styrk á hverja
kind. Styrkurinn tekur mið af þeim
mismun sem fyrir hendi er á grunnverði
til bónda og markaðsverði á hverjum
stað (EB er skipt upp í 7 markaðssvæði).
Styrkurinn var árið 1987 sem svarar 2200
íslenskum krónum á hverja kind. í
Bretlandi er ekki greiddur styrkur á
hverja fullorðna á, heldur á hvert lamb
sem kemur til slátrunar.
EB flytur inn u.þ.b. 20% af heildar-
neyslu kindakjöts. Á innflutninginn er
lagður 10% innflutningstollursamkvæmt
samkomulagi við innflutningslönd.
Byggðastefna
andspænis offramleiðslu
Byggðastefna var tekin upp innan EB
eftir 1970. Árið 1972 voru teknir upp
þrenns konar styrkir, þ.e. uppbyggingar-
styrkur, styrkur til að hætta búskap og
styrkur varðandi ráðunautaþjónustu.
Árið 1975 hófst uppbygging styrkja-
kerfis innan landbúnaðarins í EB sem
hafði ákveðna byggðastefnu að mark-
miði. í upphafi var ákveðið að styrkja
landbúnað á sérstaklega erfiðum
svæðum, sbr. fjallabændareglugerðina.
Síðan hafa verið settar ýmsar reglur sem
hafa að markmiði að leysa mismunandi
vandamál s.s. varðandi skurðgröft og
þurrkun lands á írlandi.
í byrjun þessa áratugar fór offram-
leiðsluvandamál að hafa áhrif á ákvarð-
anatöku varðandi byggðastefnuna. Það
hafði í för með sér að dregið var úr
styrkjum, sérstaklega til mjólkurfram-
leiðslu og svínabúskaps.
Árið 1986 var ákveðið að endurskipu-
leggja þá sjóði EB sem höfðu að mark-
miði að fjármagna byggðastefnu og fé-
lagsmálapólitík EB. Jafnframt var
ákveðið að stórauka framlög til þeirra.
Sjóðunum er ætlað það markmið að
veita auknu fjármagni til vanþróaðra
svæða, styrkja iðnaðarsvæði sem eiga
erfitt uppdráttar, berjast gegn atvinnu-
leysi, auka atvinnu til ungs fólks, örva
æskilega þróun í landbúnaði og styrkja
dreifbýlið.
Fjárfestingastyrkir og styrkir
til að draga úr framleiðslu
Fjárfestingastyrkir eru greiddir út á
nýjar fjárfestingar sem hafa verið sam-
þykktar samkvæmt ákveðinni endur-
bótaáætlun. Áætlunin verður að sýna
fram á að tekjur aukist sem svarar 10%
á hvert ársverk á búinu. Gerðar eru
mismunandi kröfur til þeirra bænda sem
fá fjárfestingastyrki. Þeir þurfa að hafa
landbúnað sem aðalatvinnu. Þeir sem
fæddir eru eftir 1958 skulu hafa aflað sér
búfræðimenntunar. Allar greinar fá
fjárfestingarstyrki, þó geta þeir fallið
niður ef offramleiðsla er orðin verulegt
vandamál. Hámörk eru sett á þá bústærð
sem fær styrki. Á kúabúum mega kýr
ekki vera fleiri en 40 hjá einyrkjum og
60 á félagsbúum. Sláturgrísir mega ekki
vera fleiri en 300, ef bústærð er yfir 800
grísir er ekki greiddur neinn styrkur.
Alifuglarækt er ekki styrkt.
Styrkurinn getur að hámarki numið
tæpum fimm milljónum á hvert ársverk
eða um tíu milljónum á hvert bú á hverju
sex ára tímabili. Bændur sem eru undir
40 ára og hefja framkvæmdir innan fimm
ára eftir að þeir taka við búi, fá sérstakan
aukastyrk, sem nemur 8,75% af bygg-
ingakostnaði og 5% af öðrum styrkhæf-
um fjárfestingum.
í viðbót geta bændur fengið styrki til
að hætta ræktun á ákveðnum hluta
akranna, styrki til að draga úr framleiðsl-
unni, breyta búskaparháttum bæði með
tilliti til offramleiðslu og umhverf-
isverndar, styrki til skógræktar, styrki til
að hætta að búa ef þeir eru orðnir 55 ára
gamlir. Einnig eru greiddir í vissum
tilvikum beinir tekjustyrkir.
Aukið frjálsrsði á næstu árum
Stefnt er að stórstígum breytingum á
landbúnaðarstefnu EB í tengslum þær
breytingar sem verða á bandalaginu árið
1992. Verðmyndun landbúnaðarafurða
innan EB verður í auknum mæli ákveðin
af framboði og eftirspurn og þýðing
opinberrar verðlagningar mun fara
minnkandi. Framkvæmd innri markaðar
mun hafa í för með sér aukna samkeppni
milli bænda, og erfiðar mun verða hér
eftir að framkvæma ýmsar stuðningsað-
gerðir við landbúnaðinn.
Þjóðimar sem undirrituðu GATT-
samkomulagið ræða nú um breytta land-
búnaðarstefnu með það að markmiði að
auka frelsi í viðskiptum með búvörur.
Þjóðirnar hafa þegar ákveðið að auka
ekki styrki til landbúnaðar meira en
orðið er og stefna að því að draga úr
þeim á komandi árum. Sama má segja
um tolla og niðurgreiðslur.