Tíminn - 03.10.1990, Síða 14

14 Tíminn
Miðvikudagur 3. október 1990
! AÐ UTAN

Alexander Menn
féll fyrir hendi óþekkts morðingja.
Áhangendur prestsins sjá þar myrkraöfl
að verki en lögregluyfirvöld segjast ekki
hafa neitt í höndunum sem bendi til annars
en að þar hafi ótíndur þjófur verið að verki.
í landi þar sem einhver er rændur
á 12 mínútna fresti, lítur fólk varla
upp þegar það fréttir af síðasta
viðbjóðslega glæpnum. En
kaldrifjað morð á presti innan
sjónmáls frá grænum og gullnum
hvolfþökum Zagorsk klaustursins
rétt utan Moskvu hefur komið
þúsundum Rússa í
geðshræringu.
Myrtur
prestur
á góðri leið með að
verða píslarvottur
Sunnudaginn 9. september voru
nokkur sóknarbörn mætt í litlu
sveitarkirkjuna sína og biðu eftir
föður Alexander Menn til að syngja
morgunmessu. Hann kom aldrei.
Þegar presturinn var á ferð um
skóg á leið til kirkjunnar um sex-
leytið varð á vegi hans óþekktur
árásarmaður sem rak öxi í höfuð
hans. Menn dó ekki samstundis
heidur skjögraði til baka heim til
sín. Hann var kominn að garðhlið-
inu 15 mínútum síðar þegar hann
féll niður, látinn. Bleikar liljur eru
á staðnum þar sem þessi 55 ára
prestur var drepinn.
„Hann var píslarvott-
ur og helgur maður“
Dauði Menns var skelfilegur í
augum þeirra þúsunda sem sóttu
kirkju til hans. „Hann var píslar-
vottur og helgur maður,“ segir eitt
sóknarbarna hans. „Hann gerði
aldrei neinn feiminn, sagði aldrei
óvingjarnlegt orð. Hann var sú
manngerð sem getur breytt sálu
manns með einu orði.“
Slíkur var orðstír Menns að bæði
Míkhafl Gorbatsjov, forseti Sovét-
ríkjanna, og Bóris Jeltsin, Rúss-
landsforseti létu strax í ljós „djúp-
an harrn" vegna morðsins og
kröfðust þess að sökudólgurinn
yrði látinn gjalda ódæðis síns.
Enn sem komið er, er samt lítil
merki að sjá um að eitthvað hafi
orðið ágengt í leitinni að morð-
ingjanum og vinir Menns tala nú
um að dauði hans sé fyrsta pólit-
íska banatilræðið vegna pere-
strojku. Morðinginn skildi ekki
eftir sig neinar vísbendingar en
nokkrir vinir Menns halda því fram
að annaðhvort KGB eða Pamyat,
samtök gyðingahatara, hafi staðið
að baki morðinu.
Umburðarlyndur
og frjálslyndur
Vinir Menns halda því fram að
bæði þessi samtök hafi haft ærnar
ástæður til að vilja hann dauðan.
Menn var að vísu óþekktur á Vest-
urlöndum en heima fyrir hafði
hann sterk áhrif á tilfinningar
fólks. Þúsundir kirkjugesta rétt-
trúnaðarkirkjunnaar þekktu vel
frítt, alskeggjað andlit hans, sem
það líkti gjarna við fornan grískan
guð, úr sjónvarpi og guðsþjónust-
um.
Guðfræðilegar skoðanir hans
voru frjálslyndar og prédikanirnar
snjallar. Það umburðarlyndi í trú-
arefnum sem fylgir perestrojku
hafði gert hann að átrúnaðargoði.
Hann hafði líka náin tengsl við rót-
tæku hreyfinguna í Moskvu sem
lýtur forystu Jeltsíns.
Á hinum grimmdarlegu stjórnar-
árum Brésnjefs tók Menn að sér að
vera nokkurs konar óopinber and-
legur hirðir forkólfa andófsmanna
og var náinn vinur Alexanders
Solzhenitsyn áður en rithöfundur-
inn var sendur í útlegð. Eitt sókn-
arbarn hans kallaði hann „Sakha-
rof kirkjunnar".
„Myrkraöfl stóöu
að morðinu“
Vinir hans eru sannfærðir um að
myrkraöfl hafi staðið að morðinu á
honum. Einn þeirra bendir á að
ólíklegt sé að smáþjófur sitji í
rennandi blautum skógi kl. sex á
sunnudagsmorgni og bíði eftir að
stela einhverjum peningum.
Þessi vinur, hávaxinn maður á
fertugsaldri sem svarar sér vel, var
einn af 2,000 „andlegum börnum"
sem presturinn veitti reglulega
trúarfræðslu. Hann trúir því að
liðsforingjar í KGB hafi vandlega
skipulagt morðið og heldur því
fram að þeir hafi ógnað prestinum.
„í sumar sagði faðir Menn oft við
mig: „Ég hef ekki mikinn tíma“.
Hann skýrði aldrei út fyrir mér
hvað hann átti við.“
Sovétríkin:
Völd KGB verða æ máttminni og
því er það að flestir Rússar hafa
ekki lengur trú á því að karlar í
regnkápum komi fólki fyrir kattar-
nef í dagrenningu. En fyrrgreindur
vinur prestsins segir að KGB hafi
haft ýmsar ástæður til að losa sig
við Menn. Ein þeirra var hefnd.
„Þeim tókst aldrei að koma honum
í fangelsi á valdaárum Brésnjefs og
núna, þegar vald þeirra fer dvín-
andi, vildu þeir láta ríða til höggs í
síðasta sinn.“
Óvinimir KGB
og Pamyat
í herbúðum KGB höfðu menn
líka áhyggjur af því að Menn, með
sín ákveðnu frjálslyndu viðhorf,
gæti orðið að trúarlegum og pólit-
ískum leiðtoga, rétt eins og faðir
Jerzy Popieluszko hafði verið á ár-
um herlaga í Póllandi. Popiel-
uszko, djarfmæltur kaþólskur
prestur sem fylgdi Samstöðu að
málum, var myrtur 1984 af þrem
leynilögreglumönnum.
Menn kom vissulega æ oftar fram
í sjónvarpi. Vinur hans heldur því
fram að margir sjónvarpsþættir,
sem nýlega höfðu verið teknir upp
með honum fyrir ríkissjónvarpið,
hefðu verið snyrtir til á dularfullan
hátt fyrir útsendingu.
Hins vegar benda aðrir vinir
prestsins á stuðningsmenn Pamy-
at, sem samtök æstra gyðingahat-
ara. Þau hafa Iátið að sér kveða eft-
ir að glasnost og perestroika gengu
í garð. Menn fór ekki dult með að
hann hefði horfið frá gyðingatrú til
rússnesks rétttrúnaðar þó að hann
hefði oft verið gagnrýndur fyrir
þaö.
Presturinn lét oft í sér heyra um
Pamyat og vakti það mikla athygli.
Hann átaldi það sem hann kailaði
„smit rússnesks fasisma" sem
stuðningsmenn Pamyat út-
breiddu, og ásakaði háttsetta bisk-
upa rússnesku rétttrúnaðarkirkj-
unnar fyrir að ráðast ekki nógu
harkalega til gagnárásar.
„Nærvera hans var eitur í beinum
Pamyat," segir eitt sóknarbarna
prestsins. „Hann var átrúnaðargoð
þeirra sem vilja hleypa nýju lífi í
rússneska menningu og árás á
hann er árás á sjálfan lífsanda
þeirrar hreyfingar."
Lögregluyfirvöld
hlusta ekki á sam-
særiskenningar
Samsæriskenningar eiga ekki upp
á pallborðið hjá æðsta embættis-
manninum í Zagorsk, sem stjórnar
leitinni að morðingjanum. „Það
liggja hreint engar sannanir fyrir
um það að hann hafi óttast um líf
sitt. Hann hafði það fyrir sið að
brenna öll sendibréf sem hann
fékk og hann sagði aldrei konu
sinni né syni frá einhverjum morð-
hótunum."
Þessi lögreglustjóri hefur þá trú
að morðinginn hafi verið þjófur,
sem ekki hafi gert sér grein fyrir
því hvern hann væri að drepa.
Hann segir prestinn hafa verið í
venjulegum fötum þegar á hann
var ráðist. Hann álítur að hvarf
tösku prestsins af morðstaðnum
bendi til einfaldlega morðs og
ráns.
„Við höfum engar beinharðar
sannanir fyrir því að þeir (Pamyat)
hafi verið hér að verki,“ bætti hann
við þó að hann yrði svo sem að við-
urkenna um leið að hann og menn
hans gætu ekki í fljótu bragði
þekkt áhangendur samtakanna í
Zagorsk. En orðrómurinn sem
bendlar Pamyat við morð prestsins
nægir til þess að fæla vitni frá því
að gefa sig fram af ótta við hefndar-
aðgerðir.
„Barátta um Rúss-
land er að hefjast“
Lögreglurannsóknin virðist þegar
vera að renna út í sandinn. En við
útför Menns ýjaði fulltrúi í borgar-
ráði Moskvu að því að það kunni
fljótlega að skipta litlu máli hver
framdi morðið. „Guð er að reyna
að segja okkur eitthvað með dauða
hans. Barátta um Rússland er í
þann veginn að hefjast, og eins og
alltaf gerist í baráttu falla sumir á
undan öðrum," sagði hann.
Þetta eru ógnvekjandi hugsanir,
en nú þegar Sovétríkin eru í miðri
byltingu í annað sinn og spennan
eykst, hafa sumir á tilfinningunni
að morðið á Menn sé fyrirboði
dimms tímabils í sögu perestrojku.