Tíminn - 26.07.1991, Blaðsíða 7

Föstudagur 26. júlí 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
Þórarinn Þórarinsson:
VERKEFNIN BIÐA
Ég byrjaði sem blaðamaður við Tímann vorið 1931, þá 18 ára.
Næstu 10 árin var ég náinn samstarfsmaður Jónasar Jónssonar frá
Hriflu. Hann fór þá oft um helgar í stuttar ferðir í heimsóknir til
samherja sinna fyrir austan flall eða á Suðurnesjum. Hann bauð mér
oft í þessar ferðir og taldi þær víkka sjónarsvið okkar beggja og
styrkja böndin við þjóðina. Ein af þessum helgarferðum með Jónasi
hefur orðið mér sérstaklega eftinninnileg.
Jónas heimsótti þá náinn vin sinn herra, sem var fijótur að veita hon-
og tylgismann, Einar Einarsson út-
gerðarmann, sem þá var litið á sem
einskonar einræðisherra í Grinda-
vík. Kynni þeirra stóðu á gömlum
grunni, en Einar hafði reynst Jónasi
vel þegar hann átti f deilu við Lækna-
félagið. Læknar töldu að Jónas hefði
misbeitt valdi sínu þegar hann skip-
aði Kristján Sveinsson í læknastöðu,
yngsta umsækjandann, en nokkrir
eldri læknar höfðu einnig sótt um
stöðuna og töldu læknar að embætt-
isaldur ætti að ráða mestu um stöðu-
veitingar. Þetta vildu læknar tryggja
með því að allar umsóknir yrðu
sendar Læknafélaginu og það léti svo
aðeins eina þeirra ganga til ráðherra.
Læknisembættið í Keflavík var laust
á þessum tíma og ætlaði Læknafé-
lagið að ráða stöðuveitingunni með
þessum hætti. Sigvaldi Kaldalóns
var þá staddur erlendis og vissi ekki
um afstöðu Læknafélagsins. Hann
sendi því umsókn sína beint til ráð-
um stöðuna áður en Læknafélagið
gat skorist í málið. Sjálfstæðismenn,
sem þá voru sterkir í Keflavík, hugð-
ust láta krók koma á móti bragði og
koma því þannig fyrir að Kaldalóns
fengi ekkert húsnæði í Keflavík. En
þá reyndist Einar Einarsson Jónasi
haukur í homi og bauð Kaldalóns
góða íbúð í Grindavík. Grindvíkingar
létu sér þetta vel lynda, því að áður
urðu þeir að sækja alla læknishjálp
til Keflavíkur. Keflvfkingar gátu hins
vegar lítið sagt, því Grindavík var
innan læknisdæmisins og þeir gátu
eins sótt lækni til Grindavíkur eins
og Grindvíkingar til Keflavíkur.
Jónas hafði undirbúið helgarferð
sína til Grindavíkur þannig að hann
borðaði bæði hádegisverð og kvöld-
verð hjá Einari, sem jafnframt bauð
til sín Sigvalda Kaldalóns og séra
Brynjólfi Magnússyni, sem var vin-
sæll prestur þar og hafði verið fram-
bjóðandi Framsóknarflokksins í síð-
ustu kosningum.
Ég sat þetta boð Einars sem fylgdar-
maður Jónasar, ásamt honum,
Kaldalóns og séra Brynjólfi. Segja
má að samræður þeirra hafi staðið
frá morgni og þar til seint um kvöld-
ið og hefi ég alltaf minnst þessa dags
sem eins hins eftirminnilegasta í lífi
mínu. Þeir voru allir vel fróðir um
hin margvíslegustu efni og snerust
umræðumar um flest milli himins
og jarðar, nema innlend stjómmál.
Ég naut þess að vera áheyrandi.
Mikið var rætt um bókmenntir og
skáldskap. Tklið barst m.a. að skáld-
um á Vestfiörðum, en Kaldalóns
hafði með lögum sínum gert vest-
firska skáldkonu þjóðfræga. Jónas
skaut því þá inn í, að Guðmundur
Ingi Kristjánsson hefði ort kvæði til
ungra framsóknarmanna, sem vafa-
laust væri vel sönghæft Var það ekki
frekar rætt, en vikið að öðrum efn-
um. Þaðgerðistsvotveimurdögum
seinna, að Jónasi barst frá Kaldalóns
fallegt lag við kvæði Guðmundar
Inga, sem var mikið sungið um hríð,
en hvarf þó í skuggann vegna þess að
ungir framsóknarmenn höfðu tekið
ástfóstri við kvæði ungmennafélag-
annæ Vormenn íslands. Þó vom
ungir framsóknarmenn mjög hrifnir
Haraldur Guðmundsson
af niðurlaginu á kvæði Guðmundar,
sem mig minnir að sé á þessa leið:
Hvort þið búið við sjó eða í svdtum,
þar á samvirman hlutverk sitt erm.
Hvaða starf, hvaða veg sem þið veljið,
bíða verkethin, Iramsóknarmerm.
Þetta var á þeim ámm þegar AI-
þýðuflokksmenn og framsóknar-
menn unnu sameiginlega undir for-
ystu Haralds Guðmundssonar að því
að setja löggjöf um almannatrygg-
ingar. Óhætt er að fullyrða, að vegna
þessa verks ber Haraldur höfúð og
herðar yfir alla þá menn sem verið
hafa ráðherrar Alþýðuflokksins.
Þó margt hafi breyst til batnaðar á
undanfömum áratug, bíða fram-
sóknarmanna samt ærin verkefni.
Eitt þeirra er tengt þeim ótíðindum,
að afturhaldsmenn í Alþýðuflokkn-
um hafa náð stjóm flokksins í sínar
hendur og gengið til samstarfe við
afturhaldsöfl í Sjálfctæðisflokknum
um að bijóta niður almannatrygg-
ingamar, sem tengdar em nafni Har-
alds Guðmundssonar. Verkefhi fram-
sóknarmanna er nú að endurreisa
tryggingalöggjöf Haralds Guð-
mundssonar, sem var á sínum tíma
sameiginlegt verkefni Alþýðuflokks-
ins og Framsóknarflokksins. f stað
þess að afla tekna til trygginganna er
nú lagður á sérstakur veikindaskatt-
ur þar sem böm, gamalmenni og
sjúklingar borga mest fyrir lyf og
lækningar. Þennan veikindaskatt
þarf að kveða niður og allar slíkar til-
raunir afturhaldsaflanna í Alþýðu-
flokknum og Sjálfstæðisfloklóium.
Vafalaust em margir Alþýðuflokks-
menn og sjálfetæðismenn sama
sinnis. Hér þarf að sameina öll um-
bótasinnuð öfl um þjóðvakningu
gegn veikindaskatti og öðmm ófögn-
uði. Það er nú eitt mikilvægasta
verkefni framsóknarmanna að
tryggja heiðarlega framkvæmd á
tryggingalöggjöf Haralds Guð-
mundssonar, þannig að menn verði
ekki skattlagðir eftir veikindum,
heldur eftir efnum og ástæðum.
UR VIÐSKIPTALIFINU
Bandaríkin: (2)
Hægt dregur úr atvinnulegum afturkippi
Um efnahagsbatann í Bandaríkj-
unum sagði Financial Times (í
megingrein) 12. júní 1991:
,J5inkaneysla er að venju stuðpúði
og vex (hlutfallslega) eftir því sem
úr atvinnulegri starfsemi dregur;
að þessu sinni varð samdráttur í
atvinnulegri starfsemi að 70
hundraðshlutum rakinn til hennar.
Að venju er lítil stoð að versluninni
við útlönd; að þessu sinni hefur
(þó) hlutur útflutnings í vergri
þjóðarframleiðslu vaxið um 1%,
og vegið upp á móti þróttleysi í
neyslukaupum og skyggt á umfang
innlends bakfalls. Venju minna
hefur gengið á birgðir sakir bættr-
ar birgðastjómar í stórfyrirtækj-
um. í afturidppnum ágerðist enn
viðvarandi framvinda mála, sem
hnígur að tilfærslu þátta frá fram-
leiðslu neysluvara að framleiðslu
útflutningsvara.
Ósennilega verður afturbatinn ör,
því að langt er frá því, að áskilin
verðhjöðnun eftir óhóf níunda ára-
tugarins sé fram gengin. Af bölsýni
eru nýleg merki um bata satt að
segja út lögð á þá leið, að einungis
sé að baki áfall Persaflóastríðsins,
þannig að fram gangi hæg verð-
hjöðnun í efhahagslífinu sem áður.
Áhyggjuefni er, að úr uppgangi út-
flutnings hefur dregið vegna hægs
bata á meginlandi Evrópu og á öðr-
Hraðlestarbraut
lögð í Banda-
ríkjunum?
er í athugun cða und-
irbúningi að leggja hraölestar-
braut, — hina fyrstu í Banda-
ríkjunum, — á milii Houston,
Dallas, Fort Worth, DFW-flug-
vallar, San Antonio og Austin.
Umsjón með lögn hennar mun
Texas Speed Rail Authoríty
hafa. Um samninga um kaup á
hraðlestum hefur sú stofnun
snúið sér tii Texas TGV, sam-
steypu bandarískra aðila við
GEC-Alsthom, franskt-breskt
fyrirtæki, sem smíðað hefúr
frönsku hraðlestimar (og selur
hraðlestir til Spánar). Ef af
framkvæmdum veröur, munu
hraðiestír væntanlega hefja
ferðir á mllli Houston og Dail-
as og DFW-flugvallar 1998.
um mörkuðum, svo að fyrir hann
kann að taka. í sumum Iandshlut-
um mun niðurskurður útgjalda
nær gjaldþrota fylkja og bæjar- og
sveitarfélaga seinka bata. Stig at-
vinnulegs uppgangs mun þannig að
miklu leyti ráðast af getu einkageir-
ans til að leysa vanda sinn. Fræði-
lega séð kunna að verða skilyrði til
„þýsks bata“ á þá Ieið, að hjaðnandi
verðbólga orsaki fallandi arð af
langtíma verðbréfum og búi í hag-
inn fyrir viðvarandi atvinnulegri
fiárfestingu að nýju. En til að það
megi verða, þurfa atvinnufyrirtæki
að horfa óvenjulega Iangt fram á
við, því að innlend eftirspum verð-
ur þróttlítil, ef að líkum lætur, og
útlendar horfur óvissar. Allt of mik-
il líkindi eru til þess, að afturbatinn
nái skammt og endist skammt.“
Lágmarkslaun á Bretlandi?
Verkamannaflokkurinn á Bretlandi
hyggst lögleiða að nýju lágmarks-
laun, ef hann nær meirihluta þing-
sæta í næstu kosningum. En árið
1909 setti ríkisstjóm Frjálslynda
flokksins um þau lög, sem þáverandi
viðskiptaráðherra, Winston Churc-
hill, flutti frumvarp að. Að þeim
voru sett lágmarksiaun í fiómm
starfsgreinum, sem launasamning-
ar giltu ekki um. Lágmarkslaunin
ákvörðuðu launaráð (wage counc-
ils). Þótt úr umsvifum þeirra drægi
brátt, sagði allmjög til þeirra fram til
1986, er mjög var úr áhrifum þeirra
dregið. Verkamannaflokkurinn mun
ekki hafa kveðið á um hæð fyrirhug-
aðra lágmarkslauna sinna, en í blöð-
um er því fleygt, að fyrir karlmenn
verði þau skorðuð við hálf miðlungs
(median) launa starfandi karl-
manna.
Lög um lágmarkslaun eru nú í gildi
í Bandaríkjunum, Frakklandi, Hol-
landi, Lúxemborg, Portúgal og
Spáni og fleiri löndum, en slík lög
voru fyrst sett fyrir nálega hundrað
árum í Ástralíu og Nýja-Sjálandi. Á
Frakklandi ná lögin til um 2 millj-
óna manna eða nálega 12% starf-
andi fólks, en að þeim svöruðu lág-
markslaun til um 40% miðlungs
(median) launa síðla á sjöunda ára-
tugnum, en hafa síðustu ár svarað til
um 50% þeirra. — Hagfræðinga
greinir á um áhrif lágmarkslauna.
Bann við námagreftri á Suðurskautslandinu?
Frá alþjóðlegri samningsgerð um
Suðurskautslandið sagði Nature svo
frá 9. maí 1991: „Bann verður við
námagreftri á Suðurskautslandinu í
a.m.k. 50 ár, ef ríki, sem að Suður-
skauts-sáttmálanum standa, undir-
rita drög þau um umhverfisvemd,
sem samin voru á fundinum í Madr-
id (í fyrstu viku maí 1991). Enn er
ekki ljóst, hvort ríkisstjóm Bush í
Bandaríkjunum samþykkir drögin,
eins og samningamenn gengu frá
þeim, en ef hún hafnar þeim, kunna
aðildarríki að sáttmálanum ekki að
ná samkomulagi á fundi sínum í
(næsta mánuði). — í drögunum er
bann við námagreftri og olíuleit
framlengt um hálfa öld. Að henni
liðinni verður banni því aöeins af
létt, að til komi samþykki allra
hinna 26 hlutaðeigandi aðila (cons-
ultative partners) — og á því þykja
litlar horfur.
Samningsdrögin eru að skapi hópa
umhverfisvemdarmanna og þeirra
ríkisstjóma, sem hin ástralska og
franska fara fyrir, er æskja ævarandi
banns. James Martin Jones hjá
World Wide Fund for Nature (ÁJ-
heims náttúrusjóðnum) segir, að af
samþykkt draganna híjótist „það,
sem nefna mætti ótímabundið
bann.“ - Fyrir fundinn var vænst, að
hópur landa, sem Bretland og
Bandaríkin fóru fyrir, mundi sjá til
þess, að ekki yrði tekið fyrir náma-
gröft á ókomnum árum. En það
veikti hópinn, að Japan snerist
óvænt hugur, en það haifði áður ein-
dregið stutt, að ekki yrði fyrir náma-
gröft tekið. í upphafi fundarins lýsti
japanska sendinefndin yfir, að Japan
æskti banns, sem aðeins yrði af-
numið með einróma samþykki að-
ila.
Þeir, sem með málum hafa fylgst í
Madrid, líta svo á, að Bandaríkin ein
geti nú staðið í vegi fyrir samþykkt
draganna. Þau em sögð ganga mun
lengra en formanni bandarísku
samninganefndarinnar, Curtis Bo-
hlen, hafði verið heimilað að fallast
á. Bandaríkin hafa umþóttunartíma
fram til 17. júní, er næsti fundur
kemur saman í Madrid. Um þau efni
vörðust embættismenn í bandaríska
utanríkisráðuneytinu frétta
snemma í maí. — Vænst er hins
vegar, að Bretland fallist á drögin.
Breska utanríkisráðuneytið hefur
sagt, að það álíti, að einróma sam-
þykki (concensus) hljóti að vera efst
á blaði í námamálum og að pólitísk
vandkvæði séu á því að hafna drög-
um, sem njóta stuðnings mikils
meirihluta samningsaðila.
Auk bannsins við námagreftri eru í
drögunum um umhverfisvemd ný
ákvæði um mat á fyrirhuguðum
rannsóknum á Suðurskautsland-
inu. Vísindamenn þar hafa óttast, að
nýjar viðmiðanir á áhrif á umhverfi
yrðu rannsóknum óþarfur fiötur
um fót. Samkvæmt drögunum þarf
að meta umhverfisáhrif sumra
rannsókna. En það mat hefðu yfir-
völd í viðkomandi löndum með
höndum, og er ekki búist við, að það
muni standa rannsóknum fyrir þrif-
um.
Carrefour kaupir
Euromarché
Á Frakklandi hefur verslanakeðjan
Carrefour keypt meirihluta hlutafiár
annarrar, Euromarché, sem að
mestu leyti var í eigu eignarhaldsfé-
lags, Viniprix, fyrir 5,22 milljarða ffr
(850 milljónir $). Euromarché var
einn brautryðjenda stórmarkaða, en
þeir hófust hvað fyrst til vegs á
Frakklandi. Eftir kaupin er Carrefo-
ur stærsta verslanakeðjan á Frakk-
landi, en samanlagður gólfflötur
búða hennar er 1 milljón m3. Lecl-
erc-keðjan hefur þó fleiri útsölu-
staði. (ÍViniprix átti Lazard-bankinn
38,1% og Au Printemps 34,9%, en
að auki átti Au Printemps beinlínis
25% hlutafiár í Euromarché.)
EBE takmarkar notk-
un köfnunar-
efnisáburðar
Með tilskipun 778 lagði EBE 1980
niður, að í hverri milljón eininga
drykkjarvatns skyldu köfnunarefnis-
einingar ekki vera umffarn 50.
Snemma í júní 1991 gaf EBE út til-
skipun um takmörkun á notkun
köfriunarefnisáburðar við 170 kg á
hektara, og skal í áföngum dregið úr
notkun hans á 12 árum, þannig að
því marki verði náð 2003. Bændur á
Bretlandi a.m.k. hafa tekið þeirri til-
skipun fálega, en þarlendis eru að
meðaltali nú borin 182 kgköfnunar-
efhisáburðar á hektara eða 10 kg
minna en 1985, er notkun köfnun-
arefnisáburðar mun hafa náð há-
marki.