Tíminn - 23.08.1996, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 23. ágúst 1996

STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: )ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1,105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210( 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánabaráskrift 1700 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Hverjir stjórna
Rússlandi?
Löngum hefur það vafist fyrir mönnum á Vestur-
löndum hverjir séu hinir eiginlegu stjórnendur Rúss-
lands. Sterkir menn hafa haldið þar um stjórnvölinn,
stundum aðeins að nafninu til, en öflin að baki þeim
oft á tíðum verið sem lokuð bók. Eftir að Sovétríkin
lögðust af og alræði Kommúnistaflokksins varð að
víkja fyrir lýðræðislegri stjórnarháttum hefur Boris
Jeltsín farið með húsbóndavaldið í Kreml en oft á
tíðum hefur verið erfitt að ákvarða hvér raunveruleg
völd hans eru og hve styrkar ríkisstjórnir sem hann
myndar eru.
í þingkosningum á síðasta ári náði kommúnista-
flokkurinn því að verða stærsta stjórnmálaafl lands-
ins en Jeltsín vann yfirburðasigur í forsetakosning-
um á þessu ári. í Rússlandi takast á öfl með ólíka
hugmyndafræði og eru þing og ríkisstjórn hvergi
samstíga sýnist svo sem bæði markaðsbúskapur og
miðstýrð áætlanagerð eigi erfitt uppdráttar.
En þessa dagana er ástandið sýnu erfiðast í sam-
skiptum innan valdakerfisins í Kreml og í hernum
sem alla tíð hefur verið mikilvægt stjórnmálaafl í
Rússlandi. Valdabaráttan milli hershöfðingjana í
Kreml endurspeglast í stjórnlitlum hernaði í Tsjetsj-
inju, þar sem samið er um vopnahlé einn daginn og
stórfelldar hernaðarárásir hafnar hinn.
Tvennum sögum fer af því hvaða þátt Jeltsín for-
seti á í hildarleiknum. Fréttir berast af því að hann
hafi fyrirskipað árásir rússneska hersins á Grosní eða
að herinn hafi óhlýðnast ákvörðunum hans og haldi
hernaði áfram upp á eigin spýtur. Háttsettum hers-
höfðingjum ber ekki saman um hverjar fyrirskipanir
eru. Svo gæti virst að valdabáráttan sé að snúast upp
í stjórnleysi.
Eitt aðalkosningamál Jeltsíns og hans manna var
að stöðva stríðið í Tsjetsjinju ef valdaumboð þeirra
yrði endurnýjað fyrir aðeins örfáum mánuðum. En
annað hvort hafa þeir svikið öll sín loforð eða að
rússneski herinn í Kákasus neitar að hlýða fyrirskip-
unum frá öðrum en haukunum í Kreml.
Heilsuleysi rússneska forsetans er augljóst. Hann
var veikur maður þegar hann gekk til kosninga og
eftir sigur sinn hefur greinilega enn sigið á ógæfu-
hliðina. Jeltsín er ekki fær um að halda um stjórnar-
taumana í Rússlandi á því mikla umbrotaskeiði sem
þar gengur yfir.
Forsetinn er veikur og stjórnin er veik og valdabar-
átta stendur yfir rétt einu sinni innan Kremlarmúra.
Og á meðan einhverjir sjá sér hag í því að kynda
ófriðarbál innan ríkisins halda stríð áfram og vopna-
hlé eru ekki til annars en aö svíkja þau.
Annars þarf engan að undra þótt á ýmsu gangi í
Rússlandi og glundroði ríki á mörgum sviðum.
Gamla stjornkerfið hrundi á svipstundu og vestrænu
markaðskerfi komið á án undirbúnings og aðlögun-
ar. Landamæri stokkuð upp og ný ríki urðu til innan
marka gömlu Sovétríkjanna.
Rússland þarf á styrkri og samhentri stjórn að
halda og ráðamenn þar þurfa að halda allsgáðri vöku
sinni til að leiða þjóðirnar inn í nýja öld. En því mið-
ur er ekki búið að uppræta gömlu uppdráttarsýkina
og sjúkur maður ræður ekki við valdasjúka undirróð-
ursmenn.
Heilbrigbisstríbið
Ástandib í heil-
brigbismálum þjób-
arinnar er alveg
hreint gasalegt
segja sumir, en abrir
segja þab hreint
ekki svo slæmt.
Garri er ab velta því
fyrir sér hvort sé nú
sannleikanum sam-
kvæmara en er
truflabur af bryn-
drekum sem lóna
úti á sundunum vib
Reykjavík. Hann
hugsar ósjálfrátt
meb sér ab svona
hafi útsýnib yfir
sundin blá líklega
verib á stríbsárunum. Sönglandi í
huganum ljóblínurnar: „Þab er
draumur ab vera meb dáta...", veltir
hann fyrir sér þeirri hugmynd ab taka frí, eba til-
kynna sig veikan þab sem eftir er dagsins, rölta
heim, fara í gömlu matrósafötin, spóka sig í þeim
nibur í bæ og sjá hvort ekki beri loksins vel í veiði.
Vib nánari íhugun hverfur Garri þó frá þessum hug-
leibingum, enda aldurinn líklega heldur hár fyrir
unglingsstúlkurnar sem hafa smekk fyrir dátunum,
auk þess ab brjóstkassinn er heldur siginn, eba mag-
inn framsettur, svona eftir því hvernig á þab er litib.
Gott aí> ekki er stríb
Annars er gott að það skuli ekki vera stríð á ís-
landi, nema gæsastríð, því ef það væri alvörustríð þá
væri nú illa komið fyrir fórnarlömbum stríðsins fyrst
heilsugæslulæknarnir eru hættir í vinnunni og
orðnir atvinnulausir. Hins vegar er svosem ekkert
fráleitt að tala um stríð á þeim vettvangi. Þar er
reyndar ekki barist með kanónum, bryndrekum og
byssustingjum, heldur með hnútukasti og fjöreggja-
bombum. Deiluabilar kasta heilsufarslegum fjör-
eggjum þjóðarinnar á milli sín að því er leikmanni
virbist, af fullkomnu kæruleysi. Á hinn bóginn er
líklega rétt að spyrja sig þeirrar spurningar hvort við-
komandi fjöregg sé yf-
irhöfuð nokkuð svo
ómissandi eða áríð-
andi þegar allt kemur
til alls. Heilsugæslu-
læknar gera hvort eb er
lítið annað en ávísa
sýkla- og súlfalyfjum á
báðar hendur þannig
ab sýklalyfjaónæmi
þjóðarinnar er að
verða háalvarlegt
vandamál, eins og
fram hefur komið að
undanförnu. Sýkla-
lyfjaónæmið stefnir
líklega í að verba mun
stærra vandamál en
það sem við blasir þó
nokkrir læknar segi upp vinnunni.
Þannig ab eiginlega má segja að
læknar hafi gert þjóðinni stóran
greiða með því að hætta í vinnunni, að minnsta
kosti ætti það að lengja í hengingaról sýklalyfja-
ónæmisins og þab er nú engin smá þjóðhagsávinn-
ingur.
Ótækt Austurland
Annars var athyglisvert að heyra yfirlýsingu frá
Heilbrigðismálarábi Austurlands í gær þar sem stað-
an var ótæk vegna þess að fyrir íbúa á Höfn í Horna-
firði og á Bakkafirði var sex tíma akstur í næsta lækni
innan fjórðungsins. Það er vissulega rétt hjá Heil-
brigðismálaráði Austurlands, en það lét hjá líða ab
geta þess að frá Bakkafirði er rúmlega hálftíma akst-
ur á Þórshöfn þar sem er neyðarvakt læknis. Sömu-
leiðis er um þriggja tíma akstur frá Höfn til Víkur í
Mýrdal þar sem einnig er læknir á neyöarvakt. Þessi
byggðarlög eru reyndar ekki í Austfirðingafjórðungi
en það væri nú óttalega hallærislegt ef það aftrabi
læknunum frá því ab sinna veiku fólki, Ef til vill
verbur þessi deila til þess ab Austfirðingar, sem og
aðrir landsmenn, komast að því að ísland er eitt, en
ekki barasta átta kjördæmi eða landshlutar. Þá er nú
til nokkurs barist. Garri
„Stassjónistar" og ódauölegir söngvarar
í kvæði eftir Davíb Stefánsson er að finna þessa
ljóðlínu: „Þegar menn frá grafreit mínum ganga,
gleymist þab ab ég hef verið til". Þetta kann að
vera rétt þegar litið er til eilífðarinnar, en hins
vegar er svo með góð skáld og listamenn að nafn
þeirra og verk lifa í hugum kynslóðanna löngu
eftir að samferðamennirnir eru gleymdir. Galdur
listsköpunarinnar er slílkur fyrir þá sem hafa hana
á valdi sínu.
Þann 19. ágúst síðastliðinn eru 60 ár liðin frá
því að spænska skáldið Fe-
derico García Lorca var
myrtur af spænskum fasist-
um rétt fyrir utan bæinn
Viznar skammt frá Gran-
ada. Þar féll fyrir morð-
ingjahendi einn af þeim
skáldum og rithöfundum
aldarinnar sem höfbu til
að bera mesta töfra í list
sinni. Slíka menn hræbast
haröstjórar mest af öllum
og taka enga áhættu hvab
þá varðar.
Tákn og dulúb
Hins vegar gleymast þeir
ekki. García Lorca lifir í
kvæbum sínum og leikritum.
Hinir fremstu íslensku þýðendur
hafa tekið sér fyrir hendur að
þýða verk eftir hann, og það var einmitt ein slík
þýbing sem vakti áhuga minn á honum, en þab
var kvæðib Vögguþula í þýðingu Magnúsar Ás-
geirssonar. Kvæbib er eitt samfellt listaverk og
táknin í því, hesturinn og áin sem rennur gegn
um gljúfur og barnið sem vaggað er í ró, ættu að
höfði mjög sterkt til íslendinga. Dulúðugur undir-
tónninn í kvæðinu markast af því andrúmslofti
feigðar og dauða sem ríkti á þessum tíma og kem-
ur meðal annars fram í þessum ljóðlínum:
„Silfurfólan flipann
foröast hann að vœta,
mœnir miöja vega
milli bakka og áls, —
knýr meö klökku hneggi
klettafjallsins veggi
meöan örend áin
um hann vex í háls!"
A víbavangi
García Lorca var afkastamikið skáld þó hann
væri myrtur 38 ára gamall. Meðal þeirra verka sem
út komu eftir hann var ljóöabókin „Skáld í New
York" sem var gefin út fjórum árum eftir dauða
hans og kom út í íslenskri þýðingu Jóns Halls Stef-
ánssonar árið 1991. Þessi bók hefur legið á nátt-
borbinu hjá mér og hef ég verið að grípa í að lesa
hana nú undanfarið. Hún er ekki ein af þeim bók-
um sem er hraölesin en það gerir ekkert til. Kvæb-
in eru frá þeim tíma sem höfundurinn stundaði
nám við Columbia há-
skólann í New York 1929-
1930. Bókin sýnir þau
átök sem verba þar sem
tveir menningarheimar
mætast, þegar hin vib-
kvæma listamannssál
kemst í kynni við borgar-
lífið á Manhattan í öllum
sínum hrikaleik. Ljóbin
eru afar ólík vögguljóðinu
og öbrum slíkum, en höf-
undareinkennin þau
sömu.
Stassjónistar og
ódauðlegir
söngvaf

Þessi orð um García Lorca eru
skrifuð til að votta minningu
hans virðingu og um skammarlegan atvurð sem
skeði fyrir 60 árum sem er þyngri en tárum taki.
Jaftfer vel á því að vitna í Halldór Laxness í lokin
pPsem hann í Höll sumarlandsins fjallar um þab
á táknrænan hátt þegar Ólafur Kárason fann stíg-
vél „stassjónistans" Júel Júel á andliti sínu. Um
þab segir meðal annars:
„Hann hugsabi til þeirra þúsund skálda sem
stassjónistar heimsins höfðu traðkað niður í sorp-
ib meb stígvélum á undan honum. Tímar munu
líða og leibin gróa upp. En löngu eftir að stassjón-
istarnir eru signir og horfnir í svarta nótt, umvafb-
ir fyrirlitningu aldanna, þá óma saungvar skáld-
anna enn frá vörum lifandi og elskandi fólks."
Svo er um Andalúsíumanninn García Lorca og
þarf ekki neinu vib ab bæta.
Ján Kr.
I