Morgunblaðið - 03.06.2007, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. JÚNÍ 2007 45
hólmi að veruleika,“ sagði James Lingwood af
þessu tilefni, en hann er annar tveggja fram-
kvæmdastjóra Artangel.
Orð Lingwood – og fordæmið sem felst í Vatna-
safninu – eru til marks um að hér sé að verða mögu-
legt að þróa viðlíka starfsemi og Artangel sinnir á
sviði lista. Þar sem listrænt forræði í krefjandi og
ögrandi verkefnum er falið aðila er býr yfir nægi-
legri fagþekkingu til að koma framsæknum verk-
efnum í framkvæmd; listsköpun er skipt getur
sköpun í þróun menningarlífsins
Þátttakan á alþjóðavettvangi
N
æstkomandi miðvikudag verða
dyr íslenska sýningarskálans
opnaðar fyrir gestum foropnana
á myndlistartvíæringnum í Fen-
eyjum. Tvíæringssýningin í heild
sinni verður síðan opnuð um
næstu helgi fyrir almenningi og stendur langt fram
á haust. Íslenski fulltrúinn að þessu sinni, Stein-
grímur Eyfjörð, hefur fyrir löngu sannað sig í ís-
lensku myndlistarlífi, þótt hann hafi ekki enn sem
komið er haslað sér völl með sama hætti erlendis.
Sýning hans, sem ber heitið „Lóan er komin“, er án
efa það framlag Íslendinga til tvíæringsins sem
mest hefur verið lagt í allt frá því að Ísland hóf þátt-
töku í Feneyjum árið 1984, hvað sýningarstjórn og
faglega umsýslan varðar. Því þótt vel hafi tekist til
með þátttökuna undanfarin ár, er reynsla Íslend-
inga vitaskuld sú sama og annarra þátttökuþjóða;
að kröfurnar aukast með hverju árinu sem líður. Í
því rótgróna sýningarumhverfi sem um er að ræða
og þróast hefur á þeim rösklega hundrað árum sem
Feneyjatvíæringurinn hefur verið við lýði, eru í dag
gerðar ýtrustu kröfur til faglegra vinnubragða;
ekki einungis listamannsins, heldur einnig á sviði
kynningar, sýningarstjórnar, miðlunar og hönnun-
ar upplýsinga og ítarefnis, móttöku gesta o.s.frv.
Eins og fram kom í samtali Freysteins Jóhanns-
sonar við Hönnu Styrmisdóttur, sýningarstjóra
verkefnisins, í Morgunblaðinu 4. maí sl. hljóðar
kostnaðaráætlun vegna þátttökunnar að þessu
sinni upp á fjörutíu milljónir króna. Auk framlaga
frá menntamálaráðuneytinu, utanríkisráðuneytinu
og Reykjavíkurborg kemur fjöldi annarra aðila að
fjármögnuninni, því eins og Hanna segir: „hefur
skapast hér á síðasta áratug hefð fyrir því að fyr-
irtæki styrki menningarviðburði mjög myndarlega.
Það hefur orðið gjörbylting á skilningi opinberra
aðila og hópur fyrirtækja hefur líka komið til skjal-
anna.“ Hún tekur þó fram að samt sem áður megi
það ekki gleymast að „fjöldi fólks hefur unnið að
verkefninu endurgjaldslítið eða endurgjaldslaust
og sá stuðningur er ekki minna virði en stuðningur
bakhjarlanna.“
Næsta vika mun gefa smjörþefinn af því hvernig
gengur í Feneyjum að þessu sinni, en um er að
ræða afar mikilvægan viðburð í myndlistarheim-
inum fyrir hverja einustu þátttökuþjóð. Hanna seg-
ir enda í fyrrgreindu viðtali að „það sem [skipti]
máli [sé] að sá listamaður sem valinn er á Fen-
eyjatvíæringinn hverju sinni er fyrst og fremst
fulltrúi íslensku þjóðarinnar. Þátttaka hans skiptir
ekki aðeins máli fyrir feril hans sjálfs heldur getur
hún líka vakið áhuga alþjóðamyndlistarsamfélags-
ins á íslenskum listamönnum og íslenskri myndlist
yfir höfuð. Það njóta allir góðs af; myndlistarsam-
félagið, menningarsamfélagið og íslenska sam-
félagið allt.“
Samfélagslegt vægi lista
og menningar
Þ
að að tekist hafi að fjármagna þátt-
töku þjóðarinnar í Feneyjum með
svo myndarlegum hætti er til marks
um hugafarsbreytingu í garð ís-
lenskrar myndlistar. En ef til vill
einnig til marks um vaxandi skilning
á því hlutverki sem listir – og menning yfirleitt –
geta gegnt í samfélagslegum skilningi.
Í síðasta mánuði efndi breska dagblaðið The
Guardian, til umræðu um „áhrifamátt ímyndunar-
aflsins meðal almennings“ er vísaði m.a. til verks
Antony Gormley á vegum Artangel. Umsjón með
umræðunni, sem bar yfirskriftina „Politics or the
Arts: Which has the Real Power?“ [„Stjórnmál eða
listir: hvar liggur hið raunverulega hreyfiafl?“],
hafði einn ritstjóra blaðsins, Madeleine Bunting.
En meðal þeirra er tóku þátt var Gormley sjálfur
og Matthew Taylor, fyrrverandi yfirmaður í Down-
ingsstræti 10, aðsetri forsætisráðherra Breta. Í
grein sinni, „Artists are now taking the lead politic-
ians have failed to give“ [„Listamenn hafa nú tekið
við því forystuhlutverki sem stjórnmálamönnum
hefur ekki tekist að sinna“] frá 21. maí sl. [sem finna
má á slóðinni http://arts.guardian.co.uk/art/visual-
art/story] segir Bunting m.a. „Skilningur okkar á
því hvernig list getur dregið fram í dagsljósið
ákveðnar grundvallahliðar umbreytinga hefur auk-
ist; list getur fært raunveruleikann í nýjan búning
með því að örva ímyndunaraflið. Á sama tíma hefur
gætt vaxandi óánægju með getu stjórnmálahreyf-
inga til að stuðla að breytingum á atferli okkar.“
Bunting segir list, ólíkt stjórnmálum, ekki snúast
um fyrirframkveðnar vísur. „Hún virkjar fólk út frá
tilfinningum, hvetur til sjálfsskoðunar. Í henni er
ekkert fyrirfram gefið svar. Eins og Gormley bend-
ir á: „Áhorfandinn leggur sitt fram við að gefa verk-
in merkingu.“ […] Listin opnar fyrir umræðu og
tengingar með margræðum hætti, jafnvel á milli
ókunnugra úti á götu sem deila ánægju sinni – eða
fyrirlitningu.
Stjórnmálin hafa hins vegar verið gerð að at-
vinnugrein sem vandlega er stýrt, jafnvel í minnstu
smáatriðum. Þar er ekkert pláss fyrir áhættu. Við-
töl [í útvarpi] eru prófsteinn á pólitíska hæfni
manna í því að snúa út úr og láta ekki slá sig út af
laginu. Þau hvetja okkur ekki til umhugsunar, held-
ur til þess að vera vitni að vitsmunalegum skylm-
ingum. Afleiðingin er sú að mörg erfiðustu ágrein-
ingsmál okkar tíma eru að færast yfir á svið
listanna.“
Karl Marx hélt því fram að trúarbrögðin væru
ópum fólksins. Í kringum síðustu heimsmeistara-
keppni í knattspyrnu leiddu hugmyndafræðingar
samtímans rök að því að knattspyrna væri almúg-
anum sem ópíum og hefði tekið við því hlutverki
trúarbragðanna. Eins og hér hefur verið vikið að
hefur í Bretlandi mátt merkja undanfarnar vikur
tilraunir til að skilgreina hvað það er sem almenn-
ingur ánetjast í hugmyndafræðilegum skilningi;
hvort myndlist hafi tekið við hlutverki trúarbragð-
anna í huga venjulegs millistéttafólks sem fer rúnt-
inn á söfn og sýningar um helgar, eða jafnvel hvort
list hafi orðið sterkara aðdráttarafl í pólitískum
skilningi en sjálf pólitíkin. Vangaveltur um það
hvað höfði til fjöldans á hverjum tíma eru auðvitað
mjög forvitnilegar. Og ofangreind þróun í kenning-
arsmíði um það sem höfðar til fjöldans, segir heil-
margt um þá afstöðubreytingu sem orðið hefur til
hlutverks okkar í samfélaginu frá því að Karl Marx
var að móta sínar pólitísku hugmyndir.
Það öfluga menningarlíf á Íslandi sem nú er við
lýði auk starfsemi sem því tengist segir vitaskuld
sína sögu um það að sjálfsímynd þjóðarinnar er í
vaxandi mæli tengd menningu. En þótt hér verði
ekki kveðið upp úr með hvort Bunting hafi rétt fyrir
sér eða ekki er þó freistandi að spyrja hvort tíma-
bært sé að velta því fyrir okkur, líkt og hún, hvort
menningin þjóni ekki veigameira hlutverki í sam-
félagsmyndinni en okkur grunar. Hvort raunin sé
ekki sú að listir – rétt eins og viðskipti – séu orðnar
að afdrifaríku mótandi afli, bæði hvað varðar áhrif á
einstaklinga og samfélagsmyndina sem heild.
» „Skilningur okkar á því hvernig list getur dregið fram ídagsljósið ákveðnar grundvallarhliðar umbreytinga hefur
aukist; list getur fært raunveruleikann í nýjan búning með því
að örva ímyndunaraflið. Á sama tíma hefur gætt vaxandi
óánægju með getu stjórnmálahreyfinga til að stuðla að breyt-
ingum á atferli okkar.“
rbréf
Ljósmynd/Artangel
Vatnasafnið í Stykkishólmi Íslenskir jöklar bíða þess, flokkaðir í brúsum, að vera settir í glersúlur í Vatnasafninu í Stykkishólmi. Í Bretlandi er nú rætt um hvort rétt sé að mörg erfiðustu ágrein-
ingsmál okkar tíma séu að færast yfir á svið listanna og út úr stjórnmálunum – ekki síst umhverfismálin.