Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 29

af áhrifum þeirra á lífríkið, eru þær
ekki einungis jákvæðar, heldur líklega
forsenda þess að jökulárnar framfleyti
einhverju lífi sem talandi er um.
Virkjanir munu ekki að öllu leyti
jafna út rennslissveiflur. Þegar miðl-
unarlónin eru full, rennur umfram-
vatnið í yfirfall og því má búast við
verulegri aukningu í rennsli síðla sum-
ars og fram á haust. í ómiðluðum ám
verður þetta árvisst, en með vissu um-
frammiðlunarrými má líklega koma að
mestu í veg fyrir haustgusur, ef slíkt
yrði talið æskilegt.
Enn eru ótaldir möguleikar á að
losna að mestu við jökulvatn úr ein-
staka ám, með því að veita því út af
vatnasviðinu. Hugmyndir um slíkt
hafa mætt nokkurri andstöðu í við-
komandi héruðum.
Ef hægt væri að losna algerlega við
jökulvatnið úr Jökulsá á Fjöllum, svo
dæmi sé tekið, yrði eftir a.m.k. 50 m3/s
af tæru lindarvatni, og með því að búa
til sæmilega stórt stöðuvatn ofarlega í
fljótinu mætti trúlega skapa góða
veiðiá neðan við Dettifoss.
ÁHRIF MIÐLUNARLÓNA Á
GRUNNVATN OG GRÓÐUR
Ekki er hægt að skilja við miðlunar-
lón, án þess að minnast á hugsanleg,
jákvæð áhrif á grunnvatnsstöðu, eink-
um ofan við lón. Miðlunarlónin veita
grunnvatnsstraumnum fyrirstöðu og
getur það haft áhrif langar leiðir á
jarðvatn. Þeim sem hafa farið um há-
lendið ætti að vera nokkuð ljóst að
víða stendur vatnsskortur gróðri fyrir
þrifum. Petta sést afar skýrt á
Tungnaáröræfum, á Sprengisandsleið
og á Hofsafrétt. Taka mætti til athug-
unar að mynda smáuppistöður og
veita vatni sem ekki er talið hagkvæmt
að nýta til miðlunar vítt og breitt um
örfoka land og freista þess að ná upp
hærri grunnvatnsstöðu, en það mun að
öllum líkindum auðvelda mjög upp-
græðslu lands í stað þess sem færi und-
ir lón og vatnaveitur.
Nýlega var gert yfirlit um landþörf
vatnsorkuvera miðað við nýtingu hag-
kvæmasta hluta hennar, (Landbúnað-
arráðuneytið 1986). Áætlað er, að af
u. þ. b. 1000—1100 km2 lands sem
færi undir vatn séu um 400 km2 grónir.
Að sjálfsögðu er mikil eftirsjá að
400 km2 gróins lands, og til viðbótar
e.t.v. öðru eins, sem auðvelt væri að
græða upp. Það er hinsvegar vandséð,
að í nútímaþjóðfélagi, þar sem einn af
vaxtarbroddunum tengist aukinni
beislun orkunnar að flestra dómi, sé
hægt að minnka svo miklu nemi það
gróðurlendi, sem undir vatn færi.
Spurningin er miklu fremur að móta
skynsamlega stefnu til þess að bæta
fyrir þessa landnýtingu.
Er skynsamlegt að töpuð ærgildi séu
endurnýjuð á hverju virkjunarsvæði
fyrir sig hvað sem það kostar, eins og
við Blönduvirkjun? Væri e.t.v.
skynsamlegra að Iíta á landið í heild,
og verja tilteknum hluta af bygging-
arkostnaði eða af tekjum af orkusölu
til ótilgreindrar Iandgræðslu og gróð-
urverndar auk beinna aðgerða til að
bæta gróðurskilyrði? Tæplega er hægt
að búast við því að báðar aðferðir
verði notaðar jöfnum höndum.
Enn mætti nefna einn flöt á þessu
máli og höfða til orkubúskapar. Land-
græðsla kostar mikið bæði í fjármun-
um og ekki síður í orku. Nærtækt er
því, að landsmenn verji einhverju af
orkugnótt sinni til að bæta Iandinu
skaða þann sem ofnotkun kynslóð-
anna hefur orsakað, en almenningur
hlýtur að krefjast þess að það sé gert
af einhverri skynsemi.
127