Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 31

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
1G5
Altums með tilraun, og skýrði liaim fyrst frá þessari tilraun sinni
í sænsku tímariti (Övers. Iv. Yet.-Akad. Förh.) árið 1856. Til-
raun þessa endurtók hann á ársþingi þýzka fuglafræðifélagsins í
Berlín 1876. Þar mætti liann með yztu stélfjöður af hrossagauk,
seni fest var á mjótt keyri. Með því að sveifla keyrinu nógu hratt
í hringi tókst honnm að framleiða hljóð með fjöðrinni ,sem líktist
svo mjög hneggi lirossagauksins, að liann sannfærði flesla þá, er
viðstaddir voru, um að Iineggið myndaðist við sveiflur stélfjaðr-
anna, eða svo segir að minnsta kosti i skýrslu um þennan fund.
En þá þegar höfðu menn komizt að raun um, að hneggið mynd-
aðist aðeins við sveiflur vztu stélfjaðrarinnar hvorum megin.
Þó að menn væru nú almennt orðnir sannfærðir um að lmeggið
myndaðist við sveiflur yztu stélfjaðranna, voru samt enn óskýrð
ýms atriði í samhandi við þetta fyrirbrigði. Sá sem varð til þess
að greiða manna mest úr þeim viðfangsefnum, sem cnn voru óleyst
í sambandi við málið, var Þjóðverjinn Roliweder, en áður en ég
skýri frá rannsóknum lians og tilraunum, lel ég rétl að lýsa hér
stuttlega hegðun hrossagauksins meðan hann er að lmeggja, eins
og Iiver og einn gelur atliugað Iiaua úti í nátlúrunni.
Um varptímann má sjá hrossagaukinn fljúga með jöfnum,
hröðum vængjatökum í hringi, sem eru allt að V2 km að þver-
máli, en þessar fluglistir leikur fuglinn venjnlega í fimmtíu lil
nokkur Iiundruð metra hæð. Þetta lárétta flug er öðru hvoru rof-
ið, til að byrja með með stuttum en síðar með lcngri millihilum,
uf skáhöllu steypiflugi, ]>. e. a. s. fuglinn steypir sér skáhallt nið-
ur á við í loftinu og myndar fallstefnan i kringum 45° horn við
Iiringfletina. Lætur fuglinn sig venjulega falla 10 -15 m og er
falltíminn venjulega ekki yfir 2 sekúndur. Síðan hefir hann sig
upþ aftur, með hröðum vængjatökum, unz hann hefir náð þeirri
hæð, er Iiann var i, áður en hann lét sig falla.
I. mynd. Flugbraut hrossagauksins meðan hann er að hneggja
og á undan og eftir.
Um leið og fallið hefst, setur fuglinn sig i eflirfarandi stelling-
ar, sem lialdast óhrevttar meðan á því stendur: Hann kastar sér
á hliðina, ]). e. a. s. hann snýr sér um öxul sinn um tæplega 14>
annað hvort til hægri eða vinstri. Vængjunum lieldur hann hálf-
úlbreiddum og stífum, svo að flugfjaðriruar vita liér um bil beinl
aftur en við það myndast hálfhringmyndað vik af afturbrún