Náttúrufræðingurinn - 1976, Blaðsíða 49

un á lyfjunum, heldur en af hinni lif-
andi jurt. En svo er með ýmsar jurtir
og lyf.
Enn ein varasöm garðjurt er bjarn-
arkló, eða risahvönn öðru nafni. Þessi
jurt er ræktuð til skrauts, verður 2—3
metrar á hæð og ber stóra hvíta blóm-
sveipi. Er þetta ein hin mikilfengleg-
asta skrautjurt í blómi. En galli fylgir
gjöf Njarðar. Ef kornið er við jurtina
getur það valdið klæjandi útbrotum
og bólgu í húðinni. Mest er hættan ef
komið er við sár, t.d. á brotnum
stöngli eða grein. Veit ég dæmi um
jjað hér á landi. Reykvíkingar geta
séð bjarnarkló í Hljómskálagarðinum
og Akureyringar í Lystigarðinum.
Gcitatoppar (geitblöðungar — Loni-
cera) eru víða ræktaðir í görðum. Ber
sumra þeirra eru eitruð og mega ekki
lenda í munni eða maga. Venjið börn
af því að sjúga eða naga jurtir, sem
ekki eru ætlaðar til matar.
Tré og runnar
Tvö eitruð tré (eða runnar) eru
ræktuð hér í görðum þ.e. gullregn og
töfratré. Er gullregnið mun algeng-
ara.
Gullregn (Laburnum) er ertu-
blómaættar og eru blöð jress þrífingr-
uð líkt og á smára, en þó miklu
stærri og langstilkuð. Gullregn er að-
allega ræktað vegna blómanna en þau
sitja mörg sarnan í löngum klösum
og eru hinir fagurgulu löngu hang-
andi blómskúfar mjög skrautlegir.
Blómgað gullregn lýsir álengdar. Allt
tréð er eitrað, en hcettulegastir eru
aldinbelgirnir og frcein (smábaunirn-
ar) í þeim. Eitrið í gullregninu er hið
mjög sterka alkaloid cytisin og er
mest af því í fræjunum — um 3%, en
í þurrkuðum blöðum aðeins 0,3%.
Erlendis hafa börn alloft veikst hættu-
lega af því að eta aldinbelgi og fræ
gullregnsins. Þau halda kannski að
þetta sé álíka og ertu- eða baunabelg-
ír, en algengt er víða að eta grænar
ertur og belgi. Varist því að sjúga
blöð og blóm gullregnsins og etið
alls ekki fræin og fræbelgina. Þeir
sem rækta gullregn ættu að skera
blómskúfana al' jiegar þeir fara að
visna, svo öruggt sé að aldin og fræ
myndist ekki |>ar sem nokkur Irætta
er á að börn komist í þau. Erlendis
hafa bæði hestar og annað búfé sýkst
af að eta blöð gullregnsins. Geitur
sýkjast ekki, en rnjólkin i þeim verð-
ur eitruð. Eitrunareinkenni eru
]>orsti, sviti, brunaverkur í hálsi,
svimi, magaverkir og jrrálát uppköst.
Sjáaldur stækkar. Andardráttur getur
orðið erfiður. Eitrunin líkist að
nokkru sterkri tóbakseitrun (nikótin-
eitrun). Erlendis er allvíða farið að
rækta sérstakt afbrigði gullregns sem
ekki eða varla ber fræ. Heitir ]>að
Laburnum Watereri. Er ]>að mjög
til bóta, því aðallega eru það fræin og
aldinbelgirnir sem valda eitrunum.
Hafið gát á gullregninu, einkum þeg-
ar Iíður á sumarið.
Töfratré (Daphne mezereum) er
lágur runni með lensulaga blöð.
Blómgast mjög snemma vors áður en
hann laufgast og verða greinarnar
alsettar rósrauðum, ilmandi blómum.
Aldinið er egglaga ber sem í fyrstu
er grænt en að lokum skarlatsrautt.
Fuglar eta það og dreifa fræinu. Bceði
berið og börliur trésins eru eitruð,
hættulega eitruð. 10—12 ber eru talin
banvænn skammtur („6 ber nægja til
að drepa úlf“, sagði grasafræðingurinn
43